Orestes (Euripides)

Orestes (Graece Ὀρέστης) est tragoedia Graeca antiqua quae vitam Orestis postquam matrem cecidit enarrat. Ludum Euripides circa annum 408 a.C.n. docuit. Haec fabula velut continuationem Electrae addit quoniam res in ea gestae paucis diebus post Clytaemestrae necem geruntur. Ut et alibi in theatro Euripideo fit^[1] parum tragicus exitus videtur, immo etiam comicus videri potestː nam actio duobus^[2] matrimoniis finitur. Qua de causa fuerunt olim qui in hac fabula drama satyricum agnoscere vellent potius quam veram tragoediamː quae opinio hodie obsoluit.

Vide etiam paginam discretivam: Orestes (discretiva).

Orestes cum Furiis a Gulielmo Adolpho Bouguereau pictus

Argumentum

Res in hac fabula gestae pleraeque ab ipso Euripide excogitatae credunturː nullus tragicus poeta alius hoc argumentum tractavit^[3]. Interfectis Clytaemnestra et Aegistho Orestes et Electra iudicium Argivorum exspectant atque postquam morte damnati sunt omni modo mortem effugere conantur. Ita novum episodium Orestis mythologiae additur.

Personae

Versus 1-23 cum scholiis in manuscripto quarti decimi saeculi in Bibliotheca Bodleiana servato.

• Orestes, filius Agamemnonis et Clytaemestrae, matricida
• Electra, Orestis soror
• Pylades, Orestis amicus
• Menelaus, rex Spartae e bello Troiano redux.
• Helena, Menelai uxor
• Hermione, filia Menelai et Helenae quae tempore belli Troiani Argis educabatur.
• Tyndareus, Helenae et Clytemestrae pater
• Apollo deus
• Chorus Argivarum feminarum, Electrae amicarum
• Nuntius
• Servus Phrygius

Res Argi geruntur. Spectatores Atridarum regiae aditum adspiciunt.

Summarium

• Prologusː Electra spectatores de fratris morbo ab Erinnybus lacessiti et tunc dormientis certiores facit. Iudicium Argivorum exspectant utrum morte damnentur an non. Solam spem in Menelai et uxoris Helenae adventu ponit qui post longum errorem ad litus tandem adpulerunt. Ecce Helena in scaenam advenit. Odio postposito Electra eam comiter accipit. Cum Helena dona mortuis debita sororis Clytemestrae in sepulchro ponere cuperet sed parentium invidiam timeret eorum qui sub Troia ceciderant, Electra eam monet ut Hermionen filiam illuc mitterent.
• Parodos^[4]ː amoebis cantibus chorus Electram de Orestis malis interrogat et Electra chorum monet ne fratrem e dulci somno clarius loquentes expergefaciant.
• Primum episodiumː expergefacto et mentis compoti Oresti Electra adventum Menelai nuntiat. Laetatur primo, mox tamen subito furore correptus sororem unam ex Erinnybus esse credit. Postquam furore dissipato sororem lacrimantem videt eam solatur atque solum praesidium suum appellat.
• Stasimon primum^[5]ː chorus preces ad Erinnyes advertit ne Agamemnonis filium cruciare pergerent.
• Secundum episodiumː Menelaus in scaenam incedit atque primo vivi cadaveris aspectum quem Orestes praebet reformidat, mox tamen eum de rebus gestis interrogat. Luctusoso habitu tum intervenit senex Tyndareus, Clytemestrae pater. Miratur quod Menelaus hominem matricidio pollutum adloquatur atque odium erga Oresten manifestat. Tum agon inter senem et Oresten oriturː uterque longa oratione apud Menelaum causam agit. Tyndareus Oresti obicit quod non legibus sed vi contra sontem matrem egisset. Orestes oraculum Apollinis necem iubentis invocat^[6]. Iratus Tyndareus Menelao minatur reditum eius Spartam prohibiturum si matricidam defendisset et abit. Orestes a Menelao auxilium precatur qui incertus animi sese operam daturum ut homines sententiam mutarent pollicetur. A Menelao desertus de salute sua iam desperat Orestes cum ex Phocide verus amicus advenit, Pylades. Ambo ad consilium populi pergere et ibi causam suam agere constituunt.
• Stasimon secundumː chorus matricidii horrorem explicat.
• Tertium episodiumː nuntius e consilio veniens Electrae narrat qui in iudicio pro Atridis dixerint, qui contra eos et quomodo in fine ipsa et frater a populo morte damnati sint. Sequitur monodia Electrae quae scelera et calamitates Tantalidarum a Tantalo ad se usque lyrico modo miserabiliter recenset^[7]. Iam frater et soror ad voluntariam mortem sese parant cum Pylades eis persuadet ut prius de Menelao poenas capiant (qui Orestem apud Argivos defendere noluit) dum Helenam in regia domo versantem, feminam malam et omnibus odiosam, gladiis trucidant. Et Electra insuper eorum filiam Hermionen e Clytemnestrae sepulchro redeuntem obsidem capere constituit, Menelaum ad auxiliandum ut cogerent.
• Stasimon tertiumː Electra feminas chori huc et illuc dimittit ad vias custodiendas ne quisquam appropinquet dum caedes in regia perpetratur.
• Exodosː clamores Helenae intus audiuntur, Hermione capitur. Servus Phrygius pavitans e domo effugit et a choro interrogatus cantu lyrico et barbaro respondet narrans quomodo duo bellatores Graeci irrumpentes Phrygios fugarint et reginam adorti sint quae subito non iam visa est. Mox Menelaus uxoris necatae rumore accitus fores pulsat. At Orestes in tecto stans et gladium in cervices Hermionae premens Menelao filiae necem minatur. Tum deus ex machina Apollo, oraculi sui sero memor, omnia componitː Helenam Iove natam rapuit ad caelum ubi dea nautis propitia ad Dioscuros fratres sedebit, a mortalibus culta. Orestes annum purgationis causa in Arcadia manebit antequam a deis in Aeropago iudicaretur absolvereturque. Uxorem Hermionen (quam iugulare volebatǃ) ducet. Item deus Electrae et Pyladis matrimonium confirmat atque benedicit.

De successu

Quamquam multis criticis parum verisimilis et parum consequenter elaborata visa est - exempli gratia eodem die ineunte fabula Orestes homo aeger et tabescens ostenditur, media fabula orator disertus et postrema parte belua quaedam ferox ("leo" secundum Menelai verba^[8]) - nihilominus haec fabula Atheniensibus ceterisque Graecis, fortasse ob hanc ipsam inventionis novitatem, multum diuque placuit ut e magno numero papyrorum et manuscriptorum atque testimoniis posteriorum auctorum^[9] apparet. Usque ad aetatem Romanam adhuc in theatro agebatur, aetate Byzantina in scholis legebatur. A modernis neglecta est donec ab annis 1960 chaotica violentia huius fabulae temporibus turbatis sese accomodare visa est^[10]. Etenim iam Aristophanes Byzantius omnium personarum mores pravos esse iudicabat^[11].