Gallus gallus domesticus, vulgo gallus,[2] est avis domesticata cladi Galloanserarum. Gallus domesticus hybrida est Galli galli et G. sonneratii, qui ambo in Asia meridiana habitant.[3] Unum est ex communissimis et longe lateque diffusissimis animalibus domesticatis, galli ad plus quam 24 billiones anno 2003,[4] sunt plures in orbe terrarum quam ulla alia avium species. Homines carnem gallorum libenter consumentes eos praecipue cibi comparandi causa alunt. Domesticati galli in societate humana mirabiliter contra originarium suum vivendi modum haberi possunt; recte qui ab antiquitate ad praesens, "culturam, artes, artem coquinariam, scientiam, et religionem excitavit."[5]
Ordo : Galliformes
Familia : Phasianidae
Subfamilia : Phasianinae
Genus : Gallus
Species : Gallus gallus
Subspecies : Gallus gallus domesticus
Usitatum mansuefactionis gallorum iudicium in Encyclopædia Britannica (2007) sic datur: "Homines primum gallos in subcontinente Indico ortos mansuefecerunt ad pugnandos gallos in Asia, Africa, et Europa. Minime productionem ovorum vel carnis animadverunt."[6] Recentia studia genetica multiplices origines maternales in Asia Meridio-Orientali, Orientali, et Meridiana inveniunt, sed cladus in America, Europa, Medio Oriente, et Africa in subcontinente Indico ortus invenitur. Ex India Galloanserae ad Lydiam, regnum Persificatum, in Asia Minore occidentali situm venerunt, et Galloanserae in Graeciam ante saeculum 5 a.C.n. importatae sunt.[7] Galloanserae in Aegypto a tempore Domus Duodevicensimae notae erant, cum "avis quae quotidie parit" ad Aegyptum ex terra inter Syriam et Shinar, Babyloniae, secundum annales Thutmosis III veniret.[8][9]
Historia
Graeci antiqui gallos quam ferocissimos requirebant atque educabant ad rixas certaminum: nam pignus in victore ponebant atque ita quaestum facere sperabant. Hunc consuetudinem Romani antiqui aspernati sunt: iam tempore Columellae gallus cohortalis "vulgo per omnes fere villas conspiciebatur"[10]; nam gallinariae pastionis "non spernendus est reditus." Hic gallus cohortalis vel villaticus dictus a rustico et ab Africano distinguebatur, quae tria praecipua genera illius temporis fuerunt. Pauca post saecula nonne etiam Palladius scripsit: "Gallinas educare nulla mulier nescit quae modo videtur industria"[11]". Voce gallus gallinaceus complures scriptores Latini usi sunt.
Biologia generalis et habitatio
Hoc in hybrida, mas et femina aspectu distinguuntur, gallus a gallina statura maiore, crista rubra in capite, spiculisque cretis, calcaribus, coloribus lucidioribus pennarum, cauda multicolore plumarum in figura cristae differt. Anglice, galli cauda (cocktail) est nomen potus multicoloris. Differt etiam canendo, quod mas matutine canit (Francogallice cocorico; Hispanice quiquiriqui ; Anglice cock-a-doodle-do) neque femina eodem modo canit. Sunt varietates quae canunt diutissime, sicut Gallus montensis cantans. Gallorum amor nativus pugnandi adhibetur ut pugnae gallorum instituantur. Qui mos vivacissimus olim in Francia septentrionali Belgioque iam vetatur. Perennis est in insulis Asianis sicut in America Media.
Galli sunt omnivora.[12] In circumiectis feris, solum saepe scabunt ad semina, insecta, et adeo animalia tam magna quam lacertae, parvi serpentes,[13] muresque iuvenes inveniendos.[14]
Gallus medius usque ad decem annos vivere potest, secundum feturam.[15]
Morbi gallorum
Galli nonnullos parasitos habere possunt, Phthirapteris, Acarinis, Ixodoideis, Siphonapteris, et Nematodis inclusis, cum aliis morbis. Contra nomen Anglicum chickenpox, Varicella zoster virus gallos non tangit, sed plerumque homines afficit.[16] Nonnulli morbi qui gallos viciis late inficiunt infra perscribuntur.
Nomen | Nomen vulgare | Causa |
Aspergillosis | Fungi | |
Influenza aviana | Influenza aviana | Virus |
Histomoniasis | Histomoniasis | Parasitus protozoae |
Botulismus | Toxin | |
"Cage Layer Fatigue" | defectiones mineralium | |
Campylobacteriosis | ||
Coccidiosis | Parasiti | |
Gravedines | Virus | |
Crop Bound | ||
Dermanyssus gallinae | Acarus ruber | Parasitus |
"Egg bound" | ||
Erysipelas | Bacteria | |
"Fatty Liver Hemorrhagic Syndrome" | ||
Cholera gallinacea | Bacteria | |
"Fowl pox" | Virus | |
Fowl Typhoid | Bacteria | |
Laryngotracheitis contagiosa | Herpesvirus gallidum 1 | |
Syngamus trachea | Syngamus trachea | Vermes |
Bronchitis Contagiosa | Virus | |
"Infectious Bursal Disease" | Gumboro | Virus |
Coryza Contagiosa | Bacteria | |
Leukosis lymphoida | Anglice: "avian leukosis virus" | |
Morbus Marek | Virus | |
Moniliasis | Anglice: "Yeast infection" | Fungi |
Mycoplasmas | Organismi bacteriorum similes | |
Anglice: "Newcastle disease" | Virus | |
Enteritis Necrotica | Bacteria | |
Omphalitis | Morbus mushy chick | |
Peritonitis[17] | ||
Prolapse | ||
Psittacosis | Bacteria | |
Pullorum | Salmonella | Bacteria |
Anglice: "Scaly leg" | Parasiti | |
Carcinoma squamosum | Cancer | |
Dyschondroplasia tibialis | speed growing | |
Toxoplasmosis | ||
Enteritis Ulcerativa | Bacteria |
Signum Galliae
Quod nomina simillima sunt, avis gallus est signum Franciae, olim Gallia appellatae. Manus Francogallicae igitur imaginem galli usitate portant dum pro patria ludunt, sive pedilusores, canistrilusores, vel etiam qui curling ludant.
Notae
Bibliographia
Nexus interni
Nexus externi
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.