pê

 Binêre herwiha: pe, pé, pe-, û pê-

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /peː/
• Deng (Wan)^ⓘ
• Kîtekirin: pê

Navdêr

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	pê	pê
Îzafe	piyê	piyên
Çemandî	piyî	piyan
Nîşandera çemandî	wî piyî	wan piyan
Bangkirin	piyo	piyino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	piyek	piyin
Îzafe	piyekî	piyine
Çemandî	piyekî	piyinan

pê (1)

pê nêr, p-ya nerm

1. (anatomî) herdu parçeyên leşî yên ku mirov pê dimeşin anku bi rê ve diçin bi taybetî beşa mirov dikin di pêlavê anku solê de.
2. Beşên leşê heywanan yên bi wî awayî.

Herwiha

• pî
• pa-
• pay-

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: پێ‎
• kurdî-krîlî: пе

Hevmane

• ling
• nig

Jê

• berpê
• derpê
• derpêkurtk
• pêlav
• peya

Etîmolojî

Herwiha pî, hevreha soranî پێ‎ (pê), kelhûrî pa, zazakî pay, farisiya niha پا‎‎ (pa) û farisiya kevntir پای‎‎ (pay), tacikî пой (poy), belûçî پاد‎‎ (pad), farisiya navîn 𐫛𐫀𐫅‎‎ (pʾd, /pay/), pertî 𐫛𐫀𐫅‎ (pʾd /pāδ/), avestayî 𐬞𐬀𐬜𐬀‎‎ (paδa) û 𐬞𐬁𐬜𐬀‎ (pāδa), hexamenişî 𐎱𐎠𐎭 (p-a-d /pādaʰ/), sanskrîtî पद् (pád), ûrdûyî پاؤں‎ (pā̃v), hindî पांव (pā̃v), hîtîtî 𒉺𒋫 (pa-ta; bi sûmerografî 𒄊𒀸), toxarî A pe, toxarî B paiyye, yûnaniya kevn πούς (poús), latviyayî pēda, lîtwanî pėda, latînî pēs, îtalî piede, fransî pied, spanî pie, portugalî pé, oksîtanî pè, îngilîzî foot (pirhejmar: feet), norwecî/swêdî fot, danmarkî fod, almanî Fuß, holendî voet... hemû ji proto-hindûewropî *póds (pê) ji *ped- (meşîn, bi rê ve çûn, gav avêtin) + *-s (paşgireke navdêrsaz)

Çavkanî:

• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg r. 63.
• Cheung, Johnny, Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden, 2007, r. 305
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em, r. 62
• Etymonline. Online English Etymology Dictionary. <etymonline.com> by Douglas Harper.
• Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959, r. 790 - 792

Bi zaravayên din

• Soranî: پێ‎ (pê), pa
• Kelhûrî: pa
• Zazakî: pa → diq n, linge m, ling m

Werger

• Abxazî: ашьапы (āš̍āṗə)
• Afarî: iba
• Afrîkansî: voet → af
• Aklanon: siki
• Albanî: këmbë → sq m
• Almaniya Pennsylvania: Fuuss n
• Almanî: Fuß → de n, Fuss → de n
• Amharî: እግር (ǝgǝr)
• Apaçî:

  Apaçiya rojava: bikee’

• Aragonî: piet → an
• Argobbayî: እግር (ǝgǝr)
• Aromanî: cicior
• Arrernteyiya rojavayî: ingke
• Astûrî: pie → ast n, pie → ast n
• Aymarayî: kayu
• Azerî: ayaq → az
• Balînî: cokor
• Baskî: oin
• Başkîrî: аяҡ (ayaq)
• Bayerî: Fuaß
• Belarusî: нага́ m (nahá)
• Bîkoliya naverast: bitis
• Bretonî: troad → br n
• Bruneyî: batis, kaki
• Bulgarî: стъпа́ло → bg n (stǎpálo)
• Burmayî: ခြေ → my (hkre)
• Buryatî: хүл (xül)
• Çamicuroyî: kujtu
• Çekî: noha → cs m
• Çîçewayî: phazi
• Çînî:

  Kantonî: 腳 (goek³), 足 (zuk¹)

  Çîniya klasîk: 足

  Mandarînî: 腳 → zh (jiǎo), 足 → zh (zú), 腳丫 (jiǎoyā)

  Wuyî: 腳

  Minnanî: 跤 → zh-min-nan (kha)

• Dalmatî: pi n
• Danmarkî: fod → da g, fødder pj
• Darkinjungî: dhunna
• Dolganî: атак
• Duwaiyî: ə̀zgər
• Endonezyayî: kaki → id
• Erebî: رِجْل‎ → ar m (rijl), قَدَم‎ → ar m (qadam)

  Erebiya misrî: قدم‎ m an n (ʿadam, qadam), رجل‎ m (regl)

  Erebiya kendavî: ريل‎ m (rīl)

  Erebiya hîcazî: رجل‎ m (rijil)

  Erebiya bakûrê şamê: إجر‎ (ʾijir)

• Ermenî: ոտք → hy (otkʻ)
• Erzayî: пильге (pilʹge)
• Esperantoyî: piedo → eo
• Estonî: jalg → et, jalalaba
• Etiyopiya klasîk: እግር (ʾəgr)
• Evenî: бөдэл (ʙödəl)
• Evenkî: халган (halgan)
• Eweyî: afɔ
• Farisî: پا‎ → fa (pâ)
• Fatalukuyî: ia
• Ferî: fótur → fo n
• Fîjî: yava → fj
• Fînî: jalka → fi, jalkaterä → fi
• Frankoprovansî: pied n
• Fransiya kevn: pié
• Fransî: pied → fr n
• Friyolî: pît, pîd m
• Frîsiya bakur: fötj n, fut n, Fut n
• Frîsî: poat n, foet
• Gaelîka skotî: cas m
• Galîsî: pé → gl n
• Gamîlaraayî: thina
• Gotî: 𐍆𐍉𐍄𐌿𐍃 n (fōtus)
• Gurcî: ფეხი → ka (pexi), ტერფი → ka (ṭerpi)
• Guwaranî: py
• Haîtî: pye
• Hawayî: wāwae
• Higaononî: paa
• Hindî: पैर → hi n (pair), पांव (pā̃v)
• Hmongî: ko taw
• Holendî: voet → nl n
• Îbranî: רגל‎ → he m (regel)
• Îdoyî: pedo → io
• Îlokanoyî: betis
• Îngilîziya kevn: fōt n
• Îngilîzî: foot → en
• Înterlîngua: pede
• Îranunî: ai
• Îrlendî: cos → ga m, troigh m
• Îsthmus zapotekî: batañee, ñee
• Îtalî: piede → it n
• Japonî: 足 → ja (あし, ashi)
• Javayî: sikil → jv, cokor → jv
• Kalalîsûtî: isigak → kl
• Kalangayî: gumbo
• Kalmîkî: көл (köl)
• Kaloyî: pinré n
• Kannadayî: ಪಾದ → kn (pāda)
• Kapampanganî: bitis, betis
• Kapverdî: pé
• Karaxanîdî: اَذَقْ‎ (aδaq)
• Katalanî: peu → ca n
• Keçwayî: chaki → qu
• Kînyarwandayî: ikirenge 7 an 8, ibirenge pj
• Komî-zîriyî: кок (kok)
• Koreyî: 발 → ko (bal)
• Kornî: troos n
• Kunayî: mali
• Ladakhiyî: རྐང་པ (rkang pa)
• Latgalî: pāds n
• Latînî: pēs → la n
• Latviyayî: pēda → lv m, kāja → lv m
• Lawsî: ຕີນ → lo (tīn), ຈະລະນະ (cha la na), ບາດ (bāt), ປາທະ (pā tha)
• Lîgûrî: pê n
• Lîtwanî: pėda → lt m, koja → lt m
• Lombardî: pè
• Luksembûrgî: Fouss → lb n
• Mòçenoyî: vuas n
• Makasaeyî: iti
• Makedonî: стапало → mk nt (stapalo), нога → mk m (noga)
• Malayalamî: പാദം → ml (pādaṃ)
• Malezî: kaki → ms
• Mançûyî: ᠪᡝᡨᡥᡝ (bethe)
• Maorî: waewae, wae
• Maranaoyî: a'i
• Mayayiya yukatekî: ook
• Mbabaramî: jina
• Mecarî: láb → hu, lábfej → hu
• Megrelî: კუჩხი (ḳučxi)
• Misrî: (rd)
• Mînangkabawî: kaki
• Mongolî:

  Kirîlî: хөл → mn (höl)

  Mongolî: ᠬᠥᠯ (köl)

• Nahwatliya klasîk: icxitl
• Nahwatlî: icxitl → nah
• Namayî: ǂaidi
• Nanayî: бэгди
• Napolîtanî: pere n
• Navajoyî: akeeʼ
• Naxî: kee
• Nedersaksî: Foot n
• Normandî: pid n
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: fot → no n

  Norweciya nînorskî: fot n

• Ohloniya bakur: konó
• Ojibweyî: nizid
• Oksîtanî: pè → oc n
• Oriyayî: ପଦ → or (pôdô)
• Oromoyî: miilla
• Osetî: къах (k’ax)
• Oygurî: پۇت‎ (put), ئاياغ‎ → ug (ayagh)
• Ozbekî: oyoq → uz
• Papyamentoyî: pia
• Plodîşî: Foot n
• Polonî: stopa → pl m
• Portugaliya kevn: pee
• Portugalî: pé → pt n
• Powhatanî: mesit
• Puncabî: ਪੈਰ → pa n (pair)
• Romagnolî: pè n
• Romancî: pe
• Romanî: pirri, pir
• Romanyayî: picior → ro nt
• Rusî: нога́ → ru m (nogá), ступня́ → ru m (stupnjá), стопа́ → ru m (stopá)
• Sahoyî: iba
• Samî:

  Samiya înarî: jyelgi, jyelgilyepi

  Samiya bakurî: juolgi, juolgeláhpi

  Samiya skoltî: jue´lǧǧ, jue´lǧǧlää´pp

  Samiya başûr: juelkie

• Sanskrîtî: पद् → sa (pád)
• Sardînî: pee, pei n
• Sebwanoyî: tiil
• Sicîlî: pedi → scn n
• Sierra mîwokiya navendî: háṭ·e·-
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: стопало nt, стопа n

  Latînî: stopalo → sh nt, stopa → sh n

• Skotî: fit
• Slaviya kevn: нога m (noga)
• Slaviya rojavayî ya kevn: плесна m (plesna)
• Slovakî: noha → sk m
• Slovenî: stopalo → sl nt
• Somalî: cago
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: noga m

• Sotoyiya başûr: leoto
• Spanî: pie → es n, pata → es m, pinrel → es n, queso → es
• Sundanî: sampéan
• Swahîlî: mguu → sw 7 an 8
• Swêdî: fot → sv g
• Şerpayî: རྐང་པ (kangpa)
• Tacikî: пой (poy), по → tg (po)
• Tagalogî: paa → tl
• Taosî: į̏ęnénemą
• Tarifitî: ḍar n
• Tausugî: siki
• Tayî: เท้า → th (táo)
• Telûgûyî: పాదము → te (pādamu)
• Temazîxtiya atlasa navendî: ⴰⴹⴰⵕ n (aḍaṛ)
• Teteriya krîmî: ayaq
• Tetûmî: ain
• Tirkiya kevn: 𐰑𐰴‎ (adaq)
• Tirkî: ayak → tr
• Tîbetî: རྐང་པ (rkang pa)
• Tokpisinî: lek → tpi, fut → tpi
• Toxarî A: pe
• Toxarî B: paiyye, pai
• Tswanayî: lonao
• Tupînambayî: py
• Tûpiya kevn: py
• Tzotzîlî: okol
• Udî: тур (tur)
• Ugarîtî: 𐎔𐎓𐎐 (pʿn)
• Umbriyî: 𐌐𐌄𐌛𐌉 (peři)
• Urdûyî: پیر‎ → ur n (pair)
• Ûkraynî: нога́ → uk m (nohá), ступня́ m (stupnjá)
• Venîsî: pìe → vec, piè → vec, pè → vec, pié → vec
• Viyetnamî: bàn chân → vi
• Volapûkî: fut → vo
• Walonî: pî → wa
• Warayî: tiil, siki
• Weylsî: troed → cy
• Wîlamowî: füs n
• Wînnebagoyî: sii
• Wolofî: tànk → wo
• Ximêrî: ជើង → km (cəəng)
• Yagnobî: пода
• Yakanî: bettis
• Yakutî: атах (atax)
• Yidîşî: פֿוס‎ n (fus)
• Yupîkiya navendî: it'gaq
• Yûnanî: πόδι → el nt (pódi)

  Kevn: πούς n (poús)

  Yûnaniya kevn: πόρ n (pór)

• Zêlandî: poôt n
• Zhuangî: din
• Zuluyî: unyawo → zu 11 an 10

Pêşdaçek

pê, p-ya nerm

2. Bi wê, bi wî, bi wan

   Hevalê min tirimpêl heye, em pê hatin (anku bi tirimpêlê hatin).

   • Ji rengê Se'dî û Camî
     Ji şuhret pê hisîn 'amî
     Bi deng û bang û awazê — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Jê

• pê re

Bide ber

• jê
• lê
• tê

Bikaranîn

Lêkerên ku piştî lê/jê/tê/pê tên, di dema niha a bilanî(subjunctive) de bi- nastînin. Anku "pê bixe" na "pê xe". Heman tişt herwisa gava bireser "xwe" dibe jî dibe ("xwe bigê!" na lê "xwe gê!"). Lê ev tenê bi lêkerên qalibreq (stereotypical/kalıplaşmış) li kar e û ew jî dever bi dever diguhere, mesela hin kes dibêjin "lê binêre!, lê bigere!" hin kes jî "lê nêre!, lê gere!", bi taybetî ên hevedudanî û kurt û ên ku tim tim bi lêkerên ku tim tim wek lêkerên alîkar tên bikaranîn (wek tê xistin, pê xistin, li xwe kirin, jê kirin) "bi-"a rewşa bilanî dikeve.

Etîmolojî

Bi kurmanciya îro têkildarî bi +‎ wê, lê di esla xwe de ji îranîkiya navîn pey- (bo ku maneya hev bide lêkeran li kar bû, zazakî pê hê wisan e) û epay (farisî با‎ (ba) soranî پێ‎ (pê)) di kurdiyên din de form û wateya xwe a resen a pê parastiye ji ber ku bo ku bibêjin bi wê/wî, ew dibêjin be'w (be ew).

Werger

bi amûrekê

• Almanî: mit → de, mittels → de, durch → de, indem → de
• Azerî: vasitəsilə
• Çekî: pomocí → cs, prostřednictvím → cs
• Çînî:

  Mandarînî: 用… → zh (yòng), 由… → zh (yóu)

• Danmarkî: ved → da, ved at
• Endonezyayî: kena → id
• Erebî: بِـ‎ → ar (bi-)
• Esperantoyî: per → eo
• Finnish: adessive of the means
• Fransî: par → fr, en → fr, au moyen → fr de
• Holendî: door → nl, op → nl, per → nl
• Îbranî: על ידי‎ (al yedey)
• Îdoyî: per → io
• Îngilîziya kevn: þurh
• Polish:
• Îngilîzî: by → en
• Îtalî: con → it
• Japonî: …で → ja, …により, …によって → ja (…niyotte)
• Kapampanganî: gamit ing, gamit naning..., gamit ning..., ibat king..., ...ken, bilang
• Koreyî: ...로써 → ko (...rosseo), ...로 → ko (...ro)
• Latînî: per → la, ab → la
• Latviyayî: pa → lv
• Malezî: dengan → ms
• Maltayî: bi → mt
• Maorî: nā, ki
• Mecarî: -val/-vel, által → hu, útján → hu, révén → hu
• Norwecî: med → no
• Portugalî: por → pt, a → pt
• Romanyayî: cu → ro
• Russian: }}
• Slovak:, so, pomocou}}
• Slovenî: y → sl, z → sl
• Spanî: por → es
• Swêdî: genom att
• Şîngazîcayî: ha
• Tayî: โดย → th (doy)
• Tirkî: -la → tr, -le → tr, vasıtasıyla → tr
• Ûkraynî: за допомогою (za dopomohoju)
• Viyetnamî: bằng cách, theo cách
• Weylsî: â
• Yûnanî: διά → el (diá), από → el (apó)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

bi zimanekî, bi awayekî

• Almanî: auf → de
• Burmayî: လို → my (lui)
• Çînî:

  Mandarînî: 用 → zh (yòng)

• Danmarkî: på → da, med → da
• Fînî: -ksi → fi, -lla/-llä
• Fransî: en → fr
• Hindî: में → hi (mẽ)
• Holendî: in → nl
• Îngilîziya kevn: on
• Îngilîzî: in → en
• Îrlendî: as → ga
• Îtalî: in → it
• Japonî: ...で → ja (...de)
• Koreyî: ...로 → ko (...ro)
• Mecarî: -ban → hu, -ben → hu, -ul → hu, -ül → hu, -val → hu, -vel → hu
• Normandî: en
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: på → no

  Norweciya nînorskî: på

• Polonî: po → pl, w → pl
• Portugalî: em → pt
• Romanyayî: în → ro
• Rusî: по- → ru (po-)
• Spanî: en → es
• Swêdî: på → sv, i → sv
• Viyetnamî: bằng → vi
• Walonî: e → wa
• Weylsî: yn → cy

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Hoker

pê

1. Guhartoyeke pey (“li pê tiştekî”).