Сарқан ауданы

Сарқан ауданы — Жетісу облысының солтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік. 1928 жылы құрылған. Алғашында аудан орталығы “Лепсинск” (Шұбарағаш) деп аталды. 1935 жылы аудан орталығы Сарқанға көшірілді.

Қазақстан ауданы
Сарқан ауданы
Әкімшілігі
Облысы	Жетісу облысы
Аудан орталығы	Сарқан
Ауылдық округтер саны	12
Қалалық әкімдіктер саны	1
Ауыл саны	35
Қала саны	1
Әкімі	Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Сарқан қаласы, Тәуелсіздік көшесі, №111
Тарихы мен географиясы
Координаттары	45°29′24″N 79°55′48″E
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	24,4 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	39 898[1] адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (80,64%), орыстар (17,39%), шешендер (0,61%), татарлар (0,57%), немістер (0,34%), басқалары (0,45%)[2]
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	041500-041527[3]
Автомобиль коды	19
Сарқан ауданының әкімдігі

Жер бедері

Солтүстігінде Абай облысының Аягөз ауданымен, шығысында Алакөл ауданымен, батысында Қаратал, Ақсу аудандарымен және Қарағанды облысының Ақтоғай ауданымен, оңтүстігінде Қытаймен шектеседі.

Ауданның оңтүстік-шығыс, шығыс бөлігі таулы келген, солтүстігі, солтүстік-батысы мен батысы аласа қырат, төбелерден тұрады. Басқа бөлігі жазық. Оңтүстік-шығысы Қытаймен шектеседі. Жер қойнауынан бентонит кені (Үлдерсай), құрылыс материалдары, натрий сульфаты бар Қарашаған кен орны барланған.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты континенттік. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы –7 — 10°С, шілде айынікі 22°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері тау етегінде 450 — 550 мм, таулы өңірде 700 — 800 мм. Лепсі, Басқан, Теректі, Сарқан, Ақсу өзендері ағып өтеді. Ауданның жазық өңірінде Алтай, Жасылкөл көлдері бар. Жазық келген солтүстік, солтүстік-батыс бөлігінің топырағы сұр, сортаңды сұр, құмды, құмайтты сұр, орталық өңірінде қоңыр, қызғылт қоңыр топырақ қалыптасқан. Тау бөктері мен аңғарларда қызғылт-қоңыр, қара топырақ басым. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктер: Жоңғар бәрбісі, көктем жаргүлі, қаражемісті итжүзім, марал түбірі, Виттрок рауғашы, қызғылт радиолла, ақшыл сиягүл, Шренк қызғалдағы өседі. Шөлді, шөлейтті өңірде қасқыр, түлкі, борсық, қоян, ақбөкен, елік, жабайы шошқа, ондатр, таулы бөлігінде қоңыр аю, тау ешкісі, арқар, марал, суыр, т.б. кездеседі. Құстардан: дуадақ, аққу, үйрек, қырғауыл, ұлар, кекілік, бұлдырық бар. Тұщы суларында сазан, шармай, алабұға, аққайран, патшабалық (форель), таутан балықтары кездеседі. Балқаш, Алтай көлдерінде бекіре, ақсерке, табан балық, жайын, көксерке бар. Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген аңдардан: қызыл қасқыр, Тянь-Шань қоңыр аюы, сусар, қара күзен, барыс, шағылқұм мысығы; құстардан — қызғылт бірқазан, көкқұтан, бүркіт, қоқиқаз, аққу, шүрегей, тырна, дуадақ, тарғақ, жұртшы, лашын, үкі, т.б. кездеседі.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989[4]	1999	2009[5]	2021
40071	▲42582	▲55538	▼54155	▼52703	▼47808	▼41016	▼40259

Аудан халқының саны 36 962 адам (2019), ұлттық құрамы: қазақтар (80,76%), орыстар (17,11%), татарлар (0,68%), немістер (0,37%), шешендер (0,60%), басқалары (0,49%).

Әкімшілік бөлінісі

Аудандағы 36 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)^[6]

Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Алмалы ауылдық округі	4044	▼3864	95,5	2021	▼1983	98,1	2023	▼1881	93
Аманбөктер ауылдық округі	570	▼451	79,1	294	▼234	79,6	276	▼217	78,6
Амангелді ауылдық округі	1965	▼1570	79,9	1032	▼835	80,9	933	▼735	78,8
Бақалы ауылдық округі	1631	▼1617	99,1	829	▼827	99,8	802	▼790	98,5
Екіаша ауылдық округі	2979	▼2426	81,4	1493	▼1246	83,5	1486	▼1180	79,4
Көктерек ауылдық округі	791	▼582	73,6	401	▼303	75,6	390	▼279	71,5
Қарабөгет ауылдық округі	1408	▲1491	105,9	732	▲771	105,3	676	▲720	106,5
Қарашыған ауылдық округі	1279	▼924	72,2	639	▼488	76,4	640	▼436	68,1
Қойлық ауылдық округі	3257	▼2641	81,1	1596	▼1332	83,5	1661	▼1309	78,8
Лепсі ауылдық округі	3721	▼2694	72,4	1894	▼1362	71,9	1827	▼1332	72,9
Сарқан қалалық әкімдігі	14847	▲18504	124,6	7201	▲9075	126	7646	▲9429	123,3
Черкасск ауылдық округі	3783	▼2968	78,5	1938	▼1532	79,1	1845	▼1436	77,8
Шатырбай ауылдық округі	741	▼527	71,1	393	▼283	72	348	▼244	70,1
ЖАЛПЫ САНЫ	41016	▼40259	98,2	20463	▼20271	99,1	20553	▼19988	97,3

Шаруашылығы

Ауданда 1997 жылға дейін биязы жүнді қой, етті-сүтті мал, жылқы, астық, қант қызылшасы, көкөніс өсіруге және омарта ш-на маманданған 7 ұжымшар, 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. 1997 жылдан кейін олар жекешелендірілді. Нәтижесінде ауданда 14 ӨК, 10 АҚ, 64 серіктестік, 37 ЖШС, 1000-ға жуық шаруа қожалығы құрылды (2003). Аудан аумағындағы ірі кәсіпорындар: “Қанатжан”, “Талдықорған электр жүйесін тасымалдау компаниясы”, “Сарқант аудандық электр жүйелері” АҚ-тары және “Су арналары” мемл. қазыналық кәсіпорын, “Сарқант аудандық суландыру жүйелері кәсіпорны”, “Алатау” баспа бірлестігі АҚ, ауданы телекоммуникациялар кәсіпорны, “Қаратал орманы” мемлекеттік қазыналық кәсіпорны, т.б. Ауданда 537,8 мың га жер а. ш-на жарамды, оның ішінде 69,0 мың га егістік, 174,1 мың га шабындық бар (2003). 65,3 мың қой мен ешкі, 22,0 мың ірі қара мал, 8,5 мың жылқы, 6,4 мың шошқа, 0,1 мың түйе және 67,8 мың құс тіркелген (2003).

Инфрақұрылымы

Жалпы білім беретін 31 мектеп, кәсіптік-техникалық мектеп, гуманитарлық колледж, балабақша, шығармашылық үй, 2 кітапхана, 2 мұражай, 4 мәдениет үйлері жұмыс істейді. Емдеу-сауықтыру орындарынан 3 аурухана (оның ішінде орт. ауданы аурухана), 9 ауылдық дәрігерлік амбулатория, 21 фельдш.-акушерлік пункт, 2 сан.-эпидемиол. ст. халыққа қызмет етеді (2003). Аудан аумағынан Алматы — Өскемен автомобиль магистралі және Түркістан — Сібір темір жолы өтеді.^[7]

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
3. Қазақстан почталық индекстері
4. Ресей империясы, КСРО халық санақтары
5. ҚР халық санақтары
6. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
7. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том