Жамбыл ауданы (Алматы облысы)

Жамбыл ауданы — Алматы облысының оңтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бірлік. Аудан 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы – Ұзынағаш ауылы.

Қазақстан ауданы
Жамбыл ауданы
Әкімшілігі
Облысы	Алматы облысы
Аудан орталығы	Ұзынағаш
Ауылдық округтер саны	24
Ауыл саны	61
Әкімі	Нұрлан Ертасұлы Ертас
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Ұзынағаш ауылы, Абай көшесі, №56
Тарихы мен географиясы
Координаттары	43°10′40″N 76°09′43″E
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	19,3 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	168 019[1] адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (86%), орыстар (6,38%), ұйғырлар (2,57%), түріктер (1,47%), әзербайжандар (0,73%), басқалары (2,85%)[2]
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	040600-040632[3]
Автомобиль коды	05
Жамбыл ауданының әкімдігі

 Басқа мағыналар үшін Жамбыл ауданы деген бетті қараңыз.

Географиялық орны

Аудан солтүстігінде Балқаш ауданымен, шығысында Іле, Қарасай аудандарымен, батысында Жамбыл облысының Мойынқұм, Шу, Қордай аудандарымен, оңтүстігінде Қырғызстанмен шектеседі.

Жер бедері

Аулан Іле Алатауы сілемдерінің оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан, оңтүстігін Іле Алатауының батыс, оңтүстік-батысын Шу-Іле тауларының шығыс сілемдері алып жатыр. Солтүстікке қарай аудан жері жазыққа ұласып, мұнда Бозой үстірті мен Қараой аңғары, одан әрі Аңырақай, Жусандала жазығымен, Тауқұм құмының Сарытауқұм, Қорғанқұм құмды алқаптарымен шектеледі. Кен байлықтарынан түсті металдар, әктас, құрылысқа жарамды тас, т.б. кездеседі.

Климаты

Климаты континенттік, оңтүтігінде қысы біршама жұмсақ және қысқа. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы оңтүстігінде –8°С, солтүстігінде –12°С, шілдеде оңттүстігінде 20°С, солттүстігінде 25°С. Тау етегінде жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 500 мм, солтүстігінде 200 – 300 мм шамасында. Таулардан Күрті өзенінің алабына кіретін бірнеше өзен бастау алады (Қарғалы, Ұзынағаш, Қарақастек, Қастек, Жаманты, Балажан, Ақтерек, Ырғайты, Ұзын Қарғалы, Шолақ Қарғалы, Ақсеңгір, Қарасу, Жиренайғыр, Самсы, Тарғап, Қопа). Бұлардың кейбірі жазда тартылып қалады. Өзендерінің егін суғару, шабындықты суландыру және электр қуатын өндіру үшін маңызы зор.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Жері оңтүстіктен солтүстікке қарай шалғынды қара топырақты, қызғылт қоңыр, қоңыр, сұр, құмдақты сұр, сортаң топырақты келеді. Оны көбінесе бетеге, боз, жусан, изен, ебелек басым әр түрлі астық тұқымдас шөптесіндер көмкерген. Солт-ндегі құмды алқапта сексеуіл тоғайы, өзен аңғарларында бұталы тоғай шоғырлары кездеседі. Жабайы аңдардан арқар, таутеке, елік, ақ бөкен, қарақұйрық, қасқыр, түлкі, қоян, суыр, борсық; құстардан бүркіт, лашын, бөктергі, бөдене, сулы жерде тырна, дуадақ, қаз, үйрек мекендейді. Ауданның а. ш-на жарамды жерінің аумағы 1,7 млн. га (2008), оның ішінде жыртылған жерлері 131 мың га, шабындығы 12,8 мың га, жайылымы 1,6 млн. га. Ауданда Ұзынағаш, Шілбастау, Қопа т. ж. ст-лары бар. Аудан жері арқылы Алматы – Бішкек автомобиль жолы өтеді. Ж. а-нда 900-ге жуық тарихи-археол. ескерткіш мемлекет қарауына алынған.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989[4]	1999	2009[5]	2021
29390	▲51530	▲72298	▲82904	▲94531	▲105895	▲117599	▲163052

Аудан халқының саны 166 347 адам (2019), 30-дан астам ұлт өкілдері тұрады: оның ішінде: қазақтар (85,48%), орыстар (6,88%), түріктер (1,51%), ұйғырлар (2,59%), әзербайжандар (0,73%), күрдтер (0,23%), татарлар (0,42%), шешендер (0,24%), қырғыздар (0,25%), немістер (0,30%), корейлер (0,11%), өзбектер (0,30%), украиндар (0,05%), басқалары (0,91%).

Әкімшілік бөлінісі

Аудандағы 61 елді мекен 24 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)^[6]

Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Айдарлы ауылдық округі	1251	▼855	68,3	623	▼442	70,9	628	▼413	65,8
Аққайнар ауылдық округі	2754	▼2201	79,9	1348	▼1077	79,9	1406	▼1124	79,9
Ақсеңгір ауылдық округі	3381	▲4632	137	1705	▲2322	136,2	1676	▲2310	137,8
Ақтерек ауылдық округі	3408	▼2971	87,2	1723	▼1545	89,7	1685	▼1426	84,6
Беріктас ауылдық округі	2231	▼1760	78,9	1103	▼898	81,4	1128	▼862	76,4
Бозой ауылдық округі	466	▼448	96,1	245	▼230	93,9	221	▼218	98,6
Дегерес ауылдық округі	3574	▼3285	91,9	1863	▼1778	95,4	1711	▼1507	88,1
Жамбыл ауылдық округі	4393	▲4943	112,5	2229	▲2470	110,8	2164	▲2473	114,3
Қарақастек ауылдық округі	4175	▲4318	103,4	2062	▲2190	106,2	2113	▲2128	100,7
Қарасу ауылдық округі	3967	▲12616	318	1994	▲6394	320,7	1973	▲6222	315,4
Қарғалы ауылдық округі	20114	▲30999	154,1	9739	▲15365	157,8	10375	▲15634	150,7
Мәтібұлақ ауылдық округі	4156	▼3726	89,7	2089	▼1935	92,6	2067	▼1791	86,6
Мыңбаев ауылдық округі	3305	▲5357	162,1	1649	▲2660	161,3	1656	▲2697	162,9
Самсы ауылдық округі	2980	▲3302	110,8	1496	▲1685	112,6	1484	▲1617	109
Сарытауқұм ауылдық округі	340	▼312	91,8	173	▼161	93,1	167	▼151	90,4
Талап ауылдық округі	2627	▼2434	92,7	1302	▼1232	94,6	1325	▼1202	90,7
Таран ауылдық округі	2078	▲2656	127,8	1035	▲1331	128,6	1043	▲1325	127
Теміржол ауылдық округі	4722	▲5100	108	2376	▲2620	110,3	2346	▲2480	105,7
Ұзынағаш ауылдық округі	33121	▲54065	163,2	16231	▲27154	167,3	16890	▲26911	159,3
Үлгілі ауылдық округі	1367	▼982	71,8	715	▼526	73,6	652	▼456	69,9
Үлкен ауылдық округі	1682	▼1502	89,3	813	▼730	89,8	869	▼772	88,8
Үңгіртас ауылдық округі	3826	▲3831	100,1	1927	▲2024	105	1899	▼1807	95,2
Шиен ауылдық округі	2140	▲2399	112,1	1067	▲1204	112,8	1073	▲1195	111,4
Шолаққарғалы ауылдық округі	5541	▲8358	150,8	2739	▲4111	150,1	2802	▲4247	151,6
ЖАЛПЫ САНЫ	117599	▲163052	138,7	58246	▲82084	140,9	59353	▲80968	136,4

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
3. Қазақстан почталық индекстері
4. Ресей империясы, КСРО халық санақтары
5. ҚР халық санақтары
6. 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары