ფიზიკური გეოგრაფია

ფიზიკური გეოგრაფია — დედამიწის გეოგრაფიული გარსის კომპლექსურად შემსწავლელ გეოგრაფიულ მეცნიერებათა სისტემა. ფიზიკური გეოგრაფიის მთავარი ამოცანაა დედამიწის ზედაპირზე ბუნებრივ მოვლენათა შორის ფუნქციონალურ დამოკიდებულებათა გამოვლენა, ბუნებრივ გარემოზე ადამიანის ზემოქმედების პრობლემის შესწავლა და ბუნებრივი ტერიტორიული (აკვატორიული) კომპლექსების დაცვისა და რაციონალურად გამოყენების გზების შემუშავება.

დედამიწის ფიზიკური რუკა

ფიზიკური გეოგრაფიის საგანი

ალექსანდერ ჰუმბოლდტი - ფიზიკური გეოგრაფიის მამამთავარი

ფიზიკური გეოგრაფია შედგება გეოგრაფიული გარსის და მისი სტრუქტურული ნაწილების — ბუნებრივი ტერიტორიული კომპლექსების - ზოგადი თავისებურებების შემსწავლელი მეცნიერებისა (დედამიწისმცოდნეობა, ლანდშაფტმცოდნეობა, პალეოგეოგრაფია) და კერძო, გეოგრაფიული გარსის ცალკეული კომპენენტების შემსწავლელ მეცნიერებათაგან (გეომორფოლოგია, კლიმატოლოგია, ხმელეთის ჰიდროლოგია, ოკეანოლოგია, გლაციოლოგია, გეოკრიოლოგია, ნიადაგების გეოგრაფია, ბიოგეოგრაფია). კერძო მეცნიერებები და პალეოგეოგრაფია განეკუთვნება როგორც ფიზიკურ გეოგრაფიას, ასევე ერთ-ერთ მომიჯნავე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებას (მაგ.,: გეომორფოლოგია და პალეოგეოგრაფია — გეოლოგიას, ბიოგეოგრაფია — ბიოლოგიას და სხვ.). ფიზიკური გეოგრაფია მჭიდროდაა და კავშირებული ასევე კარტოგრაფიასთან და ეკონომიკურ გეოგრაფიასთან.

ტექნიკური, სოფლის მეურნეობის, მედიცინისა და სხვა მეცნიერებების მიჯნაზე ყალიბდება ფიზიკური გეოგრაფიის გამოყენებითი მიმართულებანი.

ფიზიკური გეოგრაფიის საწყისები ანტიკური ავტორების შრომებში შეინიშნება (თალესი, ანაქსიმანდრე, — ძვ. წ. VI-IV სს.) ძვ. წ. VI-V სს. მიჯნაზე დედამიწა უკვე სფეროდ მიაჩნდათ და წარმოდგენა ჰქონდათ დედამიწის სითბური სარტყლების შესახებ. არისტოტელეს და მის მიდევრებს აინტერესებდათ დედამიწის გარსების ურთიერთობა, წყლისა და ჰაერის წრებრუნვა, ატმოსფერული მოვლენების წარმოქმნის მიზეზები და სხვა მსგავსი საკითხები.

შუა საუკუნეებში ფეოდალური კარჩაკეტილობა და რელიგიური მსოფლმხედველობა ბუნების შესწავლას ხელს არ უწყობდა. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების (XV-XVII სს) შემდეგ ფიზიკურ-გეოგრაფიული მოვლენების შესწავლის ინტერესი კვლავ გაღვივდა, ხოლო XVIII საუკუნეში საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიღწევებმა შესაძლებელი გახადა ნატურფილოსოფიური კონცეფციების ნაცვლად ბუნებრივი პროცესების მეცნიერულად ახსნა. XIX საუკუნეში ფიზიკურმა გეოგრაფიამ ინტენსიური დიფერენციაცია განიცადა — დაიწყო კერძო ფიზიკური გეოგრაფიის მეცნიერების ჩამოყალიბება, თუმცა ალექსანდერ ჰუმბოლდტი ფიზიკური გეოგრაფიის მიზნად უზოგადესი კანონებისა და ბუნებრივ მოვლენათა შორის არსებული კავშირების კვლევას მიიჩნევდა. XIX საუკუნის ბოლოს ვასილი დოკუჩაევმა დაიწყო კომპლექსური ფიზიკურ გეოგრაფიული კვლევა. მისმა შრომებმა საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ფიზიკურ გეოგრაფიას, ხოლო მის მიერ დადგენილი ბუნების ზონალურობის შემდგომი კვლევა ლანდშაფტმცოდნეობის ჩამოყალიბებით დაგვირგვინდა.

გასული საუკუნის 30-იან წწ. ფიზიკური გეოგრაფიის ძირითადი მიმართულებანი დაამუშავეს ლევ ბერგისა და ანდრია გრიგორიევის მიმდევრებმა.

ფიზიკური გეოგრაფია საქართველოში

საქართველოს ტერიტორია ფიზიკურ-გეოგრაფიულ რაიონებად პირველად ივანე ფიგუროვსკიმ დაყო. საქართველოს კომპლექსური ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ამიერკავკასიის ფონზე მოგვცეს ალექსანდრე ლაისტერმა და გრიგორ ჩურსინმა (1929). გასული საუკუნის 40-იან წწ. დაიწყო საქართველოსა და მისი რეგიონების ფიზიკურ-გეოგრაფიული (ლანდშაფტური) შესწავლა. ამ მიმართულებით მუშაობდნენ ბუნების ცნობილი მკვლევრები ალექსანდრე ჯავახიშვილი, ბორის დობრინინი, ლევან მარუაშვილი, დავით უკლება და სხვ. დაიბეჭდა მონოგრაფიები: „აღმოსავლეთ საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული დარაიონება სოფლის მეურნეობის მიზნებისათვის“ და „აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანი მხარეების ლანდშაფტური და ფიზიკურ-გეოგრაფიული რაიონები“ (1968 და 1974).

მნიშვნელოვანია ლევან მარუაშვილის „საქართველოს ფიზიკური გეოგრაფია“. გამოქვეყნებულია ასევე საქართველოს ლანდშაფტური რუკა (მელენტი სანებლიძე, დავით უკლება, ქრისტეფორე ჯაყელი; 1970), აგრეთვე ამიერკავკასიის ლანდშაფტური რუკა (დავით უკლება, მუსეიბ მუსეიბოვი, ბუდაგ ბუდაგოვი; 1981). 1965 წლიდან დაიწყო ლანდშაფტის ექსპერიმენტული კვლევა თსუ-ის მარტყოფის ფიზიკურ-გეოგრაფიულ სტაციონარში.

იხილეთ აგრეთვე

• ეკონომიკური გეოგრაფია

რესურსები ინტერნეტში

• ფიზიკური გეოგრაფიის საფუძვლები (ინგლისური)
• ფიზიკური გეოგრაფია (ინგლისური)

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 289.
• Bartkowski Т., Zastosowania geografii fizyczneJ, Warsz. – Poznań, 1974;
• Birot P., Précis de géographic physique générale, P., 1959;
• Theoretische Probleme der physisch-geographischen Raumgliederung, Bratislava, 1972;
• Докучаев В. В., Соч., т. 6, М., 1951;
• Берг Л. С., Избр. труды, т. 1–2, М., 1956–58;
• Григорьев А. А., Закономерности строения и развития географической среды, М., 1966;
• Калесник С. В., Общие географические закономерности Земли, М., 1970.