2009 წლის აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მონაცემების თანახმად, ისლამი უზბეკეთის დომინანტური რელიგიაა, სადაც მუსლიმები მოსახლეობის 90% შეადგენს, ხოლო მოსახლეობის 5% რუსული მართლმადიდებელი ქრისტიანობის მიმდევარია.[1] თუმცა, 2009 წელს „Pew Research Center“-ის ანგარიშში ნათქვამია, რომ უზბეკეთის მოსახლეობის 96.3% მუსლიმია.[2] გათვლებით, უზბეკეთში 93,000 ებრაელი ცხოვრობს. მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი სჭარბობს მოსახლეობაში, მისი პრაქტიკა შორს არის მონოლითურისგან. უზბეკეთში რწმენის ბევრი ვერსიები გამოიყენებოდა. ისლამური ტრადიციების კონფლიქტი სხვადასხვა დროს, დააყენა დღის წესრიგში რეფორმების გატარება და სეკულარიზაცია და მთელი მე-20 საუკუნის განმავლობაში მიმდინარეობდა საზოგადოების სეკულარიზაცია, რაც გამოიწვია დაბნეული ცნებების გაჩენა ისლამურ პრაქტიკაში ცენტრალურ აზიაში. უზბეკეთში სსრკ-ს ბოლომ არ მოუტანა ისლამური ფუნდამენტალიზმის აყვავება, როგორც ბევრი წინასწარმეტყველებდა, არამედ მოხდა ეტაპობრივი გადასვლა რწმენაზე. თუმცა, 2000 წლების შემდეგ, გაიზრდა ისლამისტების მხარდამჭერების რიცხვი, რომლებიც არსებული რეპრესიული და ავტორიტარული რეჟიმის წინააღმდეგები არიან.
ისლამი, უზბეკების წინაპრებმა, VIII საუკუნეში მიიღეს, როდესაც არაბებმა ცენტრალურ აზიაში შევიდნენ. ისლამმა, თავდაპირველად დაიკავა ქვეყნის სამხრეთი ნაწილი — თურქესტანი, ხოლო შემდგომ, თანდათან გავრცელდა ჩრდილოეთისკენ.[3] ისლამი, სწრაფად გავრცელდა ასევე გულმოდგინე მისიონერული საქმეთი, განსაკუთრებით ტაჯიკი სამანიდების მმართველების დროს თურქულენოვანი ხალხების მნიშვნელოვანმა რაოდენობამ მიიღო ისლამი.[4] XIV საუკუნეში, თემურლენგმა ააშენა მრავალი რელიგიური ნაგებობა, მათ შორის ბიბი-ხანიმის მეჩეთიც. მან ასევე ააშენა თავისი ერთ-ერთი საუკეთესო შენობა, აჰმედ იასავის საფლავზე, რომელიც იყო გავლენიანი თურქი სუფი წმინდანი, რომელმაც გაავრცელა სუფიური ისლამი მომთაბარე ტომებს შორის. უმარ აქტა, რომელიც იყო თემურლენგის კალიგრაფი, ცნობების თანახმად, პატარა ასოების გამოყენებით, ჩაიწერა ყურანის მთელი ტექსტი პატარა ბეჭედში. ასევე ცნობების თანახმად, უმარმა ისეთი დიდი ყურანიც შექმნა, რომ მის გადასატანად ურიკა იყო საჭირო. ისლამი გავრცელდა უზბეკებს შორის, როდესაც უზბეგ ჰანმა მიიღო ისლამი. ისლამი მიიღო იბნ აბდულ ჰამიდმაც, რომელიც ბუხარანის საიდი და შეიხი იყო, უზბეკებმა ასევე ხელი შეუწყეს ისლამის გავრცელებას ოქროს ურდოშიც და მისიონერული წესით გაფართოეს ისლამი მთელ ცენტრალურ აზიაში. საბოლოოდ, ისლამმა დაეხმარა ხანს აღმოფხვრას ინტერფრაქციული ბრძოლები ურდოს შიგნით და დაასტაბილუროს სახელმწიფო დაწესებულებები.
უზბეკეთიდან აღსანიშნავი რელიგიური მეცნიერები არიან იმამ ბუხარი, რომელსაც წიგნი აქვს დაწერილი, ასევე სალიჰ ბუხარი, რომელიც სუნიტი მუსლიმების მიერ განიხილება, როგორც ყველაზე ავთენტური ჰადისის კრებულის დამწერი, რომელიც ყველაზე ავტორიტეტული წიგნია ყურანის შემდეგ. რეგიონის სხვა მუსლიმი მეცნიერები არიან იმამ ტირმიდი და აბუ მანსურ მატურიდი, რომელიც ისლამური იურისპრუდენციის დამაარსებელი[5] მეცნიერი იყო და მისი ორი ნაშრომი ამ თემაზე ავტორიტეტული ითვლება.[6] სამარყანდში, მუსლიმი სამყაროს მეცნიერების განვითარებამ, დიდად აყვავდა. ალი ყუშჯის (გ. 1474) ნაშრომი, რომელიც მუშაობდა ჯერ სამარყანდში და შემდეგ სტამბოლში, განიხილება, როგორც გვიანი ისლამური თეორიული ასტრონომიის ინოვაციურ მაგალითად, ასევე შესაძლოა მისმა ნაშრომმა გავლენა მოახდინა ნიკოლოზ კოპერნიკზეც, რომელსაც მსგავსი არგუმენტები ჰქონდა დედამიწის როტაციაზე. ასტრონომიული ტრადიცია, რომელიც ჩამოყალიბდა მარაგეში, გაგრძელდა ულუღ ბეგის ობსერვატორიაში სამარყანდში. ულუღ ბეგის მიერ, ადრეულ მე-15 საუკუნეში დაარსებულმა ობსერვატორიამ, მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია ასტრონომიაში.
მოსკოვმა მნიშვნელოვნად დაამახინჯა ისლამის გაგება უზბეკეთის მოსახლეობის შორის და შექმნა კონკურენტული ისლამური იდეოლოგიები შუა აზიელებს შორის. მას შემდეგ, რაც ისლამი შემოვიდა უზბეკეთში მე-7 საუკუნეში, ის იქცა უზბეკების ცხოვრების საფუძვლად. საბჭოთა პერიოდში, უზბეკეთში რეგისტრირებული იყო 65 მეჩეთი, 3000-ზე მეტი აქტიური მოლა და სხვა სასულიერო პირი. თითქმის ორმოცი წელი, „ცენტრალური აზიის მუსლიმთა საბჭო“, რომელიც ოფიციალურად საბჭოთა კავშირმა დაამტკიცა, როგორც მუსლიმთა რწმენის მმართველი სააგენტო რწმენის რეგიონში, დაფუძნებული იყო ტაშკენტში. მთავარი მუფთი, რომელიც ხელმძღვანელობდა შეხვედრებს ყოველ წელს ასობით უცხოურ დელეგაციებთან, როგორც ოფიციალური პირი, ასევე ორგანიზაცია აქვეყნებდა ჟურნალს ისლამურ საკითხებში — „მუსლიმები საბჭოთა აღმოსავლეთში“. თუმცა, მუსლიმები, რომლებიც მუშაობდნენ ან მონაწილეობდნენ რომელიმე ამ ორგანიზაციაში, ყურადღებით შემოწმებული იყვნენ პოლიტიკურ საიმედოობაზე. გარდა ამისა, თუ მთავრობა, თითქოს ხელს უწყობდა ისლამის აყვავებას, მეორე მხრივ, მუშაობდა მის აღმოიფხვრაზე. მთავრობა აფინანსებდა სხვადასხვა ოფიციალურ ანტირელიგიურ კამპანიებს და ახშობდა ნებისმიერ მინიშნებას ისლამურ მოძრაობასა ან ქსელზე, რომელიც მუშაობდა სახელმწიფოს კონტროლის გარეშე. უფრო მეტიც, ბევრი მუსლიმი რუსიფიკაციის მსხვერპლი გახდა. დაიხურა ბევრი მეჩეთი[7] და სტალინის მმართველობის დროს, ბევრი მუსლიმი მასობრივი დეპორტაციის მსხვერპლი გახდა.
1990-იანები
უზბეკეთის დამოუკიდებლობის პირველ წლებში, ისლამი უფრო საკულარული ხასიათის იყო, შეიძლება ითქვას, რომ ეს მოძრაობა თავისი ძალიან ადრეულ ეტაპზეა. 1994 წლის ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევის მიხედვით, ინტერესი ისლამის მიმართ სწრაფად იზრდება, მაგრამ ისლამის პირადი გაგება უზბეკებს შორის, კვლავ დამახინჯებული. მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი გავრცელებულია უზბეკეთის ახალგაზრდა მოსახლეობის შორის, მაინც ისლამი კვლავ სუსტია ახალგაზრდა თაობის შორის, როგორც რწმენა. რესპონდენტების უმცირესობამ დაინტერესდა ისლამით, როგორც პოლიტიკური ფორმით.
2000-იანები
მთავარი სტატია: ანდიჟანის ხოცვა-ჟლეტა.ექსპერტების აზრით, ისლამი თავად არ არის ძირეული მიზეზი მზარდი არეულობებისა, არამედ საშუალებაა საჩივრის გამოხატვისა, რომლებიც უშუალო მიზეზებია უთანხმოებისა და სასოწარკვეთილობის. ხალხი ისლამს ხედავს, როგორც პოლიტიკური გამოსავალი ამ პრობლემების. უზბეკეთის მმართველები ამას კატეგორიულად უარყოფენ. უზბეკეთის მთავრობა წინააღმდეგია (ჰიზბ-უტ-ტაჰრირის (ისლამური განთავისუფლების პარტია)) და თურქი საიდ ნურსის მიმდევრების.[8]
მთავრობა ადანაშაულებს 2005 წლის მაისის არეულობას, რომელიც, მათი მოსაზრებით, უზბეკეთის ხელისუფლების დამხობის მიზნით იყო გამოწვეული, შემდეგ, რომ შეიქმნას ცენტრალური აზიაში თეოკრატიული რესპუბლიკა. არსებობს მოსაზრება, რომ უზბეკეთის პრეზიდენტმა ისლამ ქარიმოვმა „დააბრალა არეულობები ისლამური ექსტრემისტულ ჯგუფებს, რომელიც მან გამოიყენა პოლიტიკური ოპონენტების რეპრესიებისთვის“.[9] ჰიზბ-უტ-ტაჰრირმა უარყო მათი მონაწილეობა არეულობებში, მაგრამ გამოხატა თანაგრძნობა და სოლიდარობა არეულობის მსხვერპლთა მიმართ, ასევე ბრალი დასძინა კორუმპირებულ მთავრობას რეპრესიებში.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
