პლუტონი
მზის სისტემის ჯუჯა პლანეტა / From Wikipedia, the free encyclopedia
პლუტონი (უმცროსი პლანეტის სახელწოდება: 134340 პლუტონი; სიმბოლო: ასტრონომიაში — ♇[15], ასტროლოგიაში — [16]) — უდიდესი ობიექტი კოიპერის სარტყელში, მეათე ყველაზე მასიური სხეული, რომელიც მზის გარშემო ბრუნავს, და მეორე ყველაზე მასიური ჯუჯა პლანეტა ერისის შემდეგ. კოიპერის სარტყლის სხვა ობიექტების მსგავსად პლუტონიც ძირითადად ქვისა და ყინულისაგან შედგება[17] და შედარებით პატარაა: დაახლოებით მთვარის მასის 1/6 და მოცულობის 1/3. მისი ორბიტა ექსცენტრიული და ძალზე დახრილია. პლუტონი მზიდან 30-დან (პერიჰელიუმი) 49 (აფელიუმი) ასტრონომიულ ერთეულამდეა დაშორებული. აქედან გამომდინარე, პლუტონი პერიოდულად მზეს უფრო უახლოვდება, ვიდრე ნეპტუნი, მაგრამ ორბიტალური რეზონანსი ნეპტუნთან იცავს სხეულებს შეჯახებისაგან. 2014 წელს ის მზიდან 32,6 ასტრონომიული ერთეულით იყო დაშორებული. მზიდან წამოსულ სინათლეს 5,5 საათი სჭირდება პლუტონამდე მისაღწევად, როდესაც ის საშუალო მანძილზეა (39,4 ა.ე.).[18]
პლუტონი , | ||||
---|---|---|---|---|
პლუტონის თითქმის ნამდვილი ფერების ფოტო, რომელიც 2015 წლის 14 ივლისს „ნიუ-ჰორაიზონსმა“ 450 000 კილომეტრის მანძილიდან გადაიღო | ||||
სხვა სახელები | 134340 პლუტონი | |||
აღმოჩენა | ||||
აღმომჩენი | კლაიდ ტომბო | |||
აღმოჩენის თარიღი | 18 თებერვალი, 1930 | |||
ორბიტალური მახასიათებლები[1] | ||||
აფელიუმი |
49,319 აე (7 311 000 000 კმ) | |||
პერიჰელიუმი |
29,656 აე (4 437 000 000 კმ.) (5 სექტემბერი, 1989)[2] | |||
დიდი ნახევარღერძი (a) |
39,487 აე (5 874 000 000 კმ.) | |||
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e) |
0,244671664 (J2000) 0,248 807 66 (საშუალო)[3] | |||
გარშემოვლის სიდერული პერიოდი |
247,94 წელი[3] 90465 დღე[3][4] 14164.4 პლუტონისეული მზიური დღე[4] | |||
გარშემოვლის სინოდური პერიოდი | 366,73 დღე[3] | |||
ორბიტალური სიჩქარე (v) | 4,67 კმ/წმ[3] | |||
საშუალო ანომალია () | 14,86012204°[5] | |||
დახრილობა (i) |
17,151394° (11,88° მზის ეკვატორის მიმართ)[6] | |||
ამომავალი კვანძის გრძედი () |
110,28683° | |||
პერიცენტრის არგუმენტი () | 113,76349° | |||
თანამგზავრები | 5 | |||
ფიზიკური მახასიათებლები | ||||
საშუალო რადიუსი |
1187 ± 4 კმ. [7] 0,18 დედამიწისა 1161 კმ. (მყარი)[8] | |||
ზედაპირის ფართობი (S) |
1,77×107 კმ2 0,035 დედამიწისა | |||
მოცულობა (V) |
6,99×109 კმ3 0,0064 დედამიწისა | |||
მასა (m) |
(1,305 ± 0,007)×1022 კგ.[9] 0,00218 დედამიწისა 0,178 მთვარისა | |||
საშუალო სიმკვრივე () | 1,88 გ/სმ3[9] | |||
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g) |
0,620 მ/წმ2[10] 0,063 g | |||
პირველი კოსმოსური სიჩქარე () |
1,212 კმ/წმ[11] | |||
ბრუნვის ეკვატორული სიჩქარე | 47,18 კმ/სთ | |||
ბრუნვის პერიოდი (T) | 6,387230 დღე | |||
ღერძის დახრილობა | 119,591° ± 0,014° (ორბიტის მიმართ)[9] | |||
ალბედო | 0,49-0,66 (გეომეტრიული, ცვალებადია 35 %-ით) | |||
ხილული ვარსკვლავური სიდიდე | 13,65[3]-16,3[12] | |||
აბსოლუტური ვარსკვლავური სიდიდე | -0,7[13] | |||
| ||||
| ||||
ატმოსფერო | ||||
ატმოსფერული წნევა | 0.30 Pa | |||
აზოტი, მეთანი, ნახშირჟანგი[14] |
პლუტონი 1930 წელს აღმოაჩინეს და თავდაპირველად მზიდან მეცხრე პლანეტად იყო მიჩნეული. მისი მთავარი პლანეტის სტატუსი ეჭვქვეშ დადგა მისი და გარე მზის სისტემის უფრო ღრმა, 75 წლიანი შესწავლის შემდეგ. 1977 წლიდან მოყოლებული მცირე პლანეტა ქირონის აღმოჩენასთან ერთად პლუტონის მსგავსი მრავალი ყინულოვანი ობიექტი აღმოაჩინეს ექსცენტრიული ორბიტებით.[19] მიმოფანტული დისკოს ობიექტი ერისი, რომელიც 2005 წელს აღმოაჩინეს, პლუტონზე 27 %-ით მასიურია.[20] იმის გააზრებამ, რომ პლუტონი ერთ-ერთია გარე მზის სისტემაში მდებარე დიდი ყინულოვანი ობიექტებიდან, საერთაშორისო ასტრონომიულ კავშირს ბიძგი მისცა, რომ ოფიციალურად განემარტათ „პლანეტა“ 2006 წელს. ამ განმარტებამ პლუტონს პლანეტის სტატუსი ჩამოართვა და რეკლასიფიცირდა „ჯუჯა პლანეტების“ კატეგორიაში (კონკრეტულად კი პლუტოიდად).[21] ის ასტრონომები, რომლებიც ეწინააღდმეგებიან ამ გადაწყვეტილებას, თვლიან, რომ პლუტონი პლანეტად უნდა დარჩეს და, მეტიც, სხვა ჯუჯა პლანეტები და მთვარეებიც კი უნდა დაემატოს პლანეტების სიას პლუტონთან ერთად.[22][23][24]
პლუტონის ხუთი ბუნებრივი თანამგზავრი ჰყავს: ქარონი (უდიდესი, პლუტონის დიამეტრის ნახევარზე მეტი), ნიქსი, ჰიდრა, კერბერი და სტიქსი.[25] პლუტონს და ქარონს ზოგჯერ ორმაგ სისტემად განიხილავენ, რადგან მათი ორბიტების ბარიცენტრი არ მდებარეობს არც ერთ სხეულთან.[26] საერთაშორისო ასტრონომიულმა კავშირმა ახლახან ჩამოაყალიბა ორმაგი ჯუჯა პლანეტების განმარტება და ქარონი ოფიციალურად პლუტონის მთვარედაა კლასიფიცირებული.[27]
2015 ივლისს პლუტონს პირველი ზონდი ესტუმრება.[28] ზონდი „ნიუ ჰორაიზონსი“ ჩაფრენისას ეცდება პლუტონისა და მისი მთვარეების დეტალური გაზომვებისა და ფოტოების გადმოცემას.[29] ამის შემდეგ ზონდი შესაძლოა კოიპერის სარტყლის რამდენიმე სხვა ობიექტსაც ესტუმროს.[30]