პერთი[3] (ინგლ. Perth) — ქალაქი ავსტრალიის სამხრეთ-დასავლეთში, ინდოეთის ოკეანის სანაპიროზე. დასავლეთ ავსტრალიის შტატის დედაქალაქი და ავსტრალიის ერთ-ერთი უდიდესი ქალაქი. ავსტრალიის სიდიდით მე-4 ქალაქი სიდნეის, მელბურნისა და ბრიზბენის შემდეგ. პერთში ცხოვრობს დასავლეთ ავსტრალიის შტატის მთელი მოსახლეობის დაახლოებით 75 %. ქალაქში 2011 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით ცხოვრობს 1 728 867 ადამიანი[4]. პერთის მოსახლეობის ზრდის მაჩვენებელი მუდმივად მყარია, უფრო ჩქარი, ვიდრე ქვეყნის საშუალო მაჩვენებელი.[5]
| ქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
პერთი ინგლ. Perth | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 ავსტრალია | ||||
| შტატი (ავსტრალია)|ავსტრალიის შტატები და ტერიტორიები|შტატი | დასავლეთი ავსტრალია | ||||
| კოორდინატები | 31°57′08″ ს. გ. 115°51′32″ ა. გ. | ||||
| დაარსდა | 1829 | ||||
| ფართობი | 5386 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 2 მ | ||||
| მოსახლეობა | 1 728 867 კაცი (2011) | ||||
| სიმჭიდროვე | 320,99 კაცი/კმ² | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+8, ზაფხულში UTC+9 | ||||
| სატელეფონო კოდი | 0852[1] [2] , 0853[1] [2] , 0854[1] [2] , 08610[1] [2] , 08611[1] [2] , 08612[1] [2] , 08614[1] [2] , 08615[1] [2] , 08616[1] [2] , 08618[1] [2] , 08621[1] [2] , 08622[1] [2] , 08623[1] [2] , 08624[1] [2] , 08625[1] [2] , 08626[1] [2] , 08627[1] [2] , 08628[1] [2] , 08631[1] [2] , 08632[1] [2] , 08633[1] [2] , 08635[1] [2] , 08636[1] [2] , 08637[1] [2] , 08638[1] [2] , 08640[1] [2] , 08642[1] [2] , 08643[1] [2] , 08644[1] [2] , 08645[1] [2] , 08646[1] [2] , 08647[1] [2] , 08648[1] [2] , 08650[1] [2] , 08654[1] [2] , 08655[1] [2] , 08920[1] [2] , 08921[1] [2] , 08922[1] [2] , 08923[1] [2] , 08924[1] [2] , 08925[1] [2] , 08926[1] [2] , 08927[1] [2] , 08928[1] [2] , 08931[1] [2] , 08932[1] [2] , 08933[1] [2] , 08934[1] [2] , 08935[1] [2] , 08936[1] [2] , 08937[1] [2] , 08938[1] [2] , 08941[1] [2] , 08942[1] [2] , 08943[1] [2] , 08944[1] [2] , 08945[1] [2] , 08946[1] [2] , 08947[1] [2] და 08948[1] [2] | ||||
| ოფიციალური საიტი | cityofperth.wa.gov.au | ||||
   | |||||
პერთი, საპორტო დასახლება ფრიმანტლის დაფუძნებიდან სულ მალე, 1829 წლის 12 ივნისს დააარსა კაპიტანმა ჯეიმზ სტირლინგმა, რომელმაც მას შოტლანდიური პერთის სახელი უწოდა. ქალაქში მდებარეობს უძველესი დასავლეთ ავსტრალიის უნივერსიტეტი, რომელიც 1911 წელს დაარსდა.
პერთი ცნობილი გახდა როგორც „ცეცხლის ქალაქი“, როდესაც ყველა მაცხოვრებელმა გამორთო განათება ქალაქის თავზე კოსმოსური ხომალდის „Friendship 7“-ის გადაფრენის მომენტში 1962 წელს[6][7].
ჟურნალ The Economist-ის შეფასების თანახმად 2012 წლის მდგომარეობით პერთი იკავებდა მეცხრე ადგილს ცხოვრებისათვის ყველაზე ხელსაყრელ ქალაქებს შორის მსოფლიოში[8].
გეოგრაფია
ქალაქი მდებარეობს კონტინენტის სამხრეთ-დასავლეთით ინდოეთის ოკეანესა და ქვედა კლიფს შორის, ცნობილი როგორც დარლინგ რეინჯი. ქალაქის საქმიანი ცენტრი და ქალაქის შემოგარენი მდებარეობს მდინარე სუონზე. პერთიდან უახლოესი მილიონ მაცხოვრებელზე მეტი ქალაქი — ადელაიდაა სამხრეთ ავსტრალიაში, რომელიც მდებარეობს 2104 კილომეტრის მანძილზე (1307 მილი). პერთი გეოგრაფიულად უფრო ახლოა აღმოსავლეთ ტიმორთან და ჯაკარტასთან, ვიდრე სიდნეისთან და მელბურნთან.
ქალაქის საქმიანი ცენტრი
ქალაქის ცენტრალური რაიონი შემოფარგლულია მდინარე სუონით სამხრეთიდან და აღმოსავლეთიდან, კინგზ პარკით დასავლეთიდან და სარკინიგზო ხაზით ჩრდილოეთიდან. პერთიდან 2360 კმ-ში ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს ავსტრალიის კუთვნილი შობის კუნძული.
კლიმატი
პერთში მოდის ზომიერი და სეზონური წვიმები. ზაფხული ძირითადად ცხელია და მშრალი, გრძელდება დეკემბრიდან მარტის ჩათვლით. თებერვალი — ყველაზე ცხელი თვეა. თავის მხრივ ზამთარი — საკმაოდ ნოტიო და ცივია. ასეთი ამინდი პერთს ხდის ხმელთაშუა ზღვის კლასიკურ მაგალითად[9]. ზაფხული ზოგჯერ წვიმიანია, შემთხვევითი მოკლე ჭექა-ქუხილით. ყველაზე მაღალი ტემპერატურა — 46,2 °С დაფიქსირდა 1991 წლის 23 თებერვალს[10][11]. ხშირად, ზაფხულის დღეებში, შუადღის შემდეგ სამხრეთ-დასავლეთიდან ქრის ზღვის ბრიზი, რომელსაც ცვლის ცხელი ჩრდილო-აღმოსავლეთის ქარები. ასეთ დღეებში, ქარის შეცვლის შემდეგ რამდენიმე საათში ტემპერატურა ეცემა 30 გრადუსზე დაბლა[12]. პერთი — საკმაოდ მზიანი ქალაქია ხმელთაშუა ზღვის კლიმატისთვის, სადაც წელიწადში 2800-დან[13] 3000 საათამდე[14] ანათებს მზე.
ზამთარი — შედარებით ცივი და ნოტიოა. ყველაზე დიდი ნალექების რაოდენობა მოდის მაისსა და სექტემბერს შორის. ყველაზე დაბალი ტემპერატურა −0,7°С დარეგისტრირდა 2006 წლის 17 ივნისს[10].
მიუხედავად იმისა, რომ წვიმის დიდი ნაწილი მოდის ზამთარში, რეკორდი დარეგისტრირდა 1992 წლის 9 თებერვალს, როდესაც მოვიდა 120,6 მმ ნალექი[10]. პერთში და დასავლეთ ავსტრალიის სამხრეთ ნაწილში წვიმების სტრუქტურა საკმაოდ შეიცვალა 1970-იანი წლების შუაში. მოხდა ზამთრის ნალექების მნიშვნელოვანი შემცირება და ჭექა-ქუხილის რაოდენობის ზრდა ზაფხულის თვეებში[15].
ისტორია
ისტორია ევროპელების მოსვლამდე
ევროპელების მოსვლამდე ეს ტერიტორია 40 000 წლის განმავლობაში დასახლებული იყო ნუნგარამის (ინგლ. Noongar) ტომის ხალხით, რაც დადასტურებულია მდინარე სუონის რაიონში წარმოებული გათხრებით[16]. აბორიგენებს ეკავათ დასავლეთი ავსტრალიის სამხრეთ-დასავლეთი კუთხე და ცხოვრობდნენ ნადირობის და შეგროვების ხარჯზე. როდესაც ევროპელები აქ პირველად შეხვდნენ აბორიგენებს, ისინი აქაურ ტერიტორიას ეძახდნენ ბურლუს. მდინარე სუონის სანაპიროებზე მცხოვრებმა რამდენიმე ტომმა, შექმნა ინგლ. Whadjuk. Whadjuk სხვა ტომებთან ერთად შეადგენდა სამხრეთ-დასავლეთის სოციო-ლინგვისტიკურ ბლოკს, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ნუნგარები (ადამიანები).
პირველი ევროპელები
ამ რეგიონში პირველი ევროპელები იყვნენ ადამიანები ნიდერლანდელი კაპიტნის ვილემ დე ვლამინკის გუნდიდან, რომლებიც აქ გამოჩნდნენ 1697 წლის 10 იანვარს[17]. ევროპელების შემდგომი დაკვირვებები ამტკიცებდნენ დე ვლამინკის გაკეთებულ დასკვნებს მასზეს, რომ ადგილი არასტუმართმოყვარეა და უვარგისია სოფლის მეურნეობისათვის, რომელიც აუცილებელია დასახლების შემთხვევაში.
სუონ-რივერის კოლონია
პირველი დარეგისტრირებული ევროპელთა გამოჩენა მდინარე სუონის ხეობაში დათარიღებულია 1619 წლის 19 ივლისს. ეს გააკეთა ფრედერიკ დე ჰაუტმანის ეკიპაჟმა, რომელმაც ცუდი ამინდის გამო ადგილზე გადასვლა ვერ მოახერხა. შემდგომში ტერიტორიას არაერთხელ სტუმრობდნენ ევროპელი ზღვაოსნები, მაგრამ დაფუძნებული დასახლებული პუნქტები არ იყო მუდმივი.
სუონ-რივერის კოლონია დააარსა 1829 წელს კაპიტანმა ჯეიმზ სტერლინგმა. ერთ-ერთი პირველი შენობა, მრგვალი სახლი, დღემდე შემორჩა და დღეს მდებარეობს ქალაქ ფრიმანტლის ტერიტორიაზე. 1832 წლისთვის კოლონიის მოსახლეობამ მიაღწია 1,5 ათას მაცხოვრებლამდე, და მას ოფიციალურად ეწოდა „დასავლეთი ავსტრალია“, 1826 წელს ოლბანის რაიონში დაარსებული იმავე დასახელების კოლონიის პატივსაცემად.[18] მაგრამ, სახელწოდება სუონ-რივერი კიდევ დიდხანს გამოიყენებოდა მთელი ტერიტორიის აღსანიშნავად. შემდგომში დასავლეთი ავსტრალია გაფართოვდა ავსტრალიის კონტინენტის აღმოსავლეთით და ჩრდილოეთით, რის შედეგადაც ფართობის მიხედვით გახდა მეორე ადმინისტრაციული ერთეული მსოფლიოში. დღეისათვის შტატს უკავია ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით მესამედი.
დემოგრაფია
| პერთის მეტროპოლიტური ზონა მოსახლეობა წლების მიხედვით (ABS) | |
| 1850 | 1400 |
| 1861 | 3507 |
| 1871 | 5007 |
| 1881 | 5044 |
| 1891 | 8447 |
| 1901 | 27 553 |
| 1911 | 106 792 |
| 1921 | 154 873 |
| 1933 | 207 440 |
| 1947 | 272 528 |
| 1961 | 420 133 |
| 1971 | 641 800 |
| 1981 | 809 036 |
| 1991 | 1 142 646 |
| 2001 | 1 325 392 |
| 2006 | 1 445 079 |
| 2007 | 1 554 769 |
| 2008 | 1 600 000 |
| 2009 | 1 650 000 |
| 2011 | 1 728 867 |
| პერთის ძირითადი ეროვნული ჯგუფების რაოდენობა დაბადების ადგილის მიხედვით[19] | ||
 გაერთიანებული სამეფო | 168 483 | |
 ახალი ზელანდია | 33 751 | |
 მალაიზია | 18 939 | |
 იტალია | 18 701 | |
 სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა | 18 683 | |
 ინდოეთი | 14 007 | |
 სინგაპური | 11 199 | |
 ვიეტნამი | 10 081 | |
 ირლანდია | 7706 | |
 ჩინეთი | 7681 | |
 გერმანია | 7617 | |
 ნიდერლანდები | 7570 | |
 ინდონეზია | 7392 | |
 აშშ | 5524 | |
პერთი სიდიდით მეოთხე ქალაქია ავსტრალიაში. 1980-იანი წლების დასაწყისში ქალაქმა ამ მაჩვენებლით გაუსწრო ადელაიდას. 2011 წლის მოსახლეობის აღწერის თანახმად, ქალაქში ცხოვრობს 1 728 867 ადამიანი.
ეთნიკური შემადგენლობა
2006 წელს ქალაქში ყველაზე დიდი ეთნიკური ჯგუფები იყო: ინგლისელები (534 555 ადამიანი, ანუ 28,6 %), ავსტრალიელები (479 174 ადამიანი, ანუ 25,6 %), ირლანდიელები (115 384 ადამიანი, ანუ 6,2 %), შოტლანდიელები (113 846 ადამიანი, ანუ 6,1 %), იტალიელები (84 331 ადამიანი, ანუ 4,5 %) და ჩინელები (53 390 ადამიანი, ანუ 2,9 %). ასევე ქალაქში ცხოვრობდა 3101 მკვიდრი ავსტრალიელი აბორიგენი (0,2 %)[20].
პერთი მოსახლეობის შემადგენლობაში გამოირჩევა ინგლისელების დიდი რაოდენობით. 2006 წლის მოსახლეობის აღწერის თანახმად ქალაქში ცხოვრობდა დიდ ბრიტანეთში დაბადებული 142 424 მაცხოვრებელი[21], მაშინ როდესაც სიდნეიში ცხოვრობდა 145 261[22], ხოლო პერთის მოსახლეობის საერთო რაოდენობა მხოლოდ 35 %-ია სიდნეის მოსახლეობის საერთო რაოდენობისა.
ქალაქის ეთნიკური შემადგენლობა შეიცვალა XX საუკუნის შუაში, როდესაც ქალაქში დასახლდა დიდი რაოდენობით ემიგრანტი ევროპიდან. რადგანაც ფრიმანტლი ევროპიდან წამოსული გემების სავალ გზაზე იყო პირველი ავსტრალიური ქალაქი, პერთში შეიმჩნეოდა იტალიელების, ბერძნების, ნიდერლანდელების, გერმანელების, ხორვატების, ბოსნიელების, სერბების, პოლონელების, ჩეხების, სლოვაკების, რუსების, უკრაინელების, მაკედონელების, თურქების და სხვა ეთნიკური ჯგუფების შემოსვლა.
ეკონომიკა
პერთი — მსხვილი პორტია ავსტრალიის დასავლეთ სანაპიროზე, ასევე სარკინიგზო კვანძი და საერთაშორისო აეროპორტია. ქალაქში მდებარეობს ნავთობგადამამუშავებელი, ცემენტის და გემთმშენებელი ქარხნები. ქიმიური, ტექსტილის და საკვები მრეწველობის საწარმოები.
ტრანსპორტი
პერთში მდებარეობს ორი აეროპორტი.
1968 წელს ქალაქთან გაიყვანეს სარკინიგზო ხაზი ქალაქ კალგურლიდან. დღეისათვის ეს ხაზი, რომელიც ეკუთვნის Indian Pacific-ის რკინიგზას, პერთის რაიონში ელექტროფიცირებულია, გამოიყენება ლიანდაგის სიგანე 1435 მმ.
ავტოგზების სისტემა შედგება 3 ავტოსტრადისაგან და 9 შოსესაგან, ყველა ავტოგზა უფასოა.
საზოგადოებრივი ტრანსპორტი მოიცავს მატარებლებს, ავტობუსებს და ბორანს. ქალაქის ფარგლებში მდებარეობს სამი ხაზი, რომელიც შედგება 200 საავტობუსო და 60 სარკინიგზო სადგურისგან:
- Frimantle — Perth — Midland Terminal;
- Joondalup — Perth — Armadale;
- Mandurah — Kwinana.
კულტურა
ქალაქი პერთი მსახიობ ჰითკლიფ ენდრიუ ლეჯერის მშობლიური ქალაქია, რომელიც უფრო ჰით ლეჯერის სახელითაა ცნობილი, ასევე მუსიკალური ჯგუფების Karnivool-ის, Pendulum-ის და Knife Party-ის შემქმნელების და მონაწილეების რობერტ სვაირ-ტომპსონის, გარეტ მაკგრილენის და პოლ ჰარდინგის მშობლიური ქალაქიცაა.
პარკები და დასასვენებელი ზონები
ქალაქის აღმოსავლეთ გარეუბანში მდებარეობს კოუნუ კოალა პარკი — ნაკრძალი-ზოოპარკი, რომელიც იღებს ტურისტულ და სკოლის ჯგუფებს და ტურისტებს შესაძლებლობას აძლევს ფოტოსურათები გადაიღონ კოალებთან და ისინი ხელში დაიჭირონ.
მუზეუმები
ქალაქში მდებარეობს დასავლეთ ავსტრალიის მუზეუმი და სახანძრო საქმის ისტორიის მუზეუმი.
დამეგობრებული ქალაქები
სქოლიო
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
