Utah

Utah er fylki í Bandaríkjunum. Nafn fylkisins kemur frá Ute ættbálki frumbyggja. Utah liggur að Idaho og Wyoming í norðri, Colorado í austri, Arizona í suðri og Nevada í vestri. Utah og Nýja-Mexíkó eru einnig horn í horn í suðaustri frá Utah. Flatarmál Utah er 219.887 ferkílómetrar.

Utah
Fylki
Fáni Innsigli
Viðurnefni:  Beehive State (opinbert) The Mormon State Deseret
Kjörorð:  Industry
Staðsetning Utah í Bandaríkjunum
Land	Bandaríkin
Varð opinbert fylki	29. desember 1845; fyrir 179 árum (1845-12-29) (28. fylkið)
Höfuðborg (og stærsta borg)	Salt Lake City
Stærsta sýsla	Salt Lake
Stjórnarfar
• Fylkisstjóri	Spencer Cox (R)
• Varafylkisstjóri	Deidre Henderson (R)
Þingmenn öldungadeildar	Mike Lee (R) Mitt Romney (R)
Þingmenn fulltrúadeildar	4 Repúblikanar
Flatarmál
• Samtals	219.887 km2
• Land	212.761 km2
• Vatn	7.136 km2  (3,25%)
• Sæti	13. sæti
Stærð
• Lengd	560 km
• Breidd	435 km
Hæð yfir sjávarmáli	1.860 m
Hæsti punktur (Kings Peak)	4.120,3 m
Lægsti punktur (Beaver Dam Wash)	664,4 m
Mannfjöldi  (2023)[1]
• Samtals	3.417.734
• Sæti	30. sæti
• Þéttleiki	14,12/km2
• Sæti	41. sæti
Heiti íbúa	Utahn Utahan
Tungumál
• Opinbert tungumál	Enska
Tímabelti	UTC−07:00 (MST)
• Sumartími	UTC−06:00 (MDT)
Póstnúmer	UT
ISO 3166 kóði	US-UT
Stytting	Ut.
Breiddargráða	37°N til 42°N
Lengdargráða	109°3'V til 114°3'V
Vefsíða	utah.gov

Landsvæði

Kort af Utah.

Þrjú landfræðileg svæði eru meginhlutar fylkisins: Klettafjöll, Lægðin mikla (the Great Basin) og Colorado sléttan. Vesturhluti fylkisins er aðallega eyðimörk. Vindur og vatn hafa mótað sandstein og skapað fögur fjöll og gljúfur. Stóra-Saltvatn er stærsta vatn Bandaríkjanna utan Vatnanna miklu og er sérstakt vegna efnasamsetningar sinnar. Hæsti punktur Utah er Kings Peak (4,123 metrar).

Ríkið á 70% lands í Utah. Þjóðgarðar eru fimm: Arches-þjóðgarðurinn, Bryce Canyon-þjóðgarðurinn, Canyonlands-þjóðgarðurinn, Capitol Reef-þjóðgarðurinn og Zion-þjóðgarðurinn. Ferðaþjónusta er stór atvinnugrein og námavinnsla er enn mikilvæg.

Monument valley hefur verið kvikmyndaður í mörgum vestrum.

Colob-gljúfur í Zion National Park.

Samfélag

Höfuðborg Utah heitir Salt Lake City og það er einnig stærsta borg fylkisins. Um 3,4 milljónir manns búa í Utah (2023) og flestir í kringum höfuðborgina á svæði sem heitir Wasatch Front. Í Utah liggur borgin Spanish Fork sem er elsta íslenska samfélagið í Bandaríkjunum.

81.4% íbúanna teljast vera hvítir, 13% latinos/spænskumælandi, 1% svartir og 1% frumbyggjar. Um 62% íbúa Utah teljast til mormónatrúar. Íbúar hneigjast til Repúblikanaflokksins og hafa kosið hann í meirihluta í síðan 1964. Þrátt fyrir að vera íhaldssamt ríki var hjónaband samkynhneigðra leyft árið 2013.

Áfengi og tóbak lúta ströngum reglum í fylkinu og ríkið rekur áfengisbúðir. Fjárhættuspil eru bönnuð og er Utah þar eina fylkið ásamt Hawaii til að banna þau.

Söguágrip

Þúsundum ára áður en Evrópubúar komu til svæðisins sem telst til Utah voru þar ættbálkar sem kenndir eru við Pueblo og Fremont. Pueblo frumbyggjar grófu híbýli sín í kletta en Fremont frumbyggjar byggju stráhús. Spánverjar könnuðu suður-Utah á 16 öld og næstu tvær aldir fóru þeir um svæðið en ekki var áhugi fyrir landnámi þar vegna eyðimerkurlandslags. Navajo, Ute, Shoshone og aðrir frumbyggjar fluttust inn á svæðið á 18. öld. Árið 1821 fékk Mexíkó sjálfsstæði frá Spáni og þá varð Utah hluti þess eða af Alta California (Há-Kalifornía). Veiðimenn af evrópskum uppruna sóttu í auknum mæli á svæðið á 19. öld og námavinnsla hófst. Um miðja öldina fluttust mormónar búferlum meðal annars frá Illinois til Utah vegna deilna þar. Salt Lake City stækkaði af þeim völdum. Eftir Stríð Mexíkó og Bandaríkjanna náðu Bandaríkin yfirráðum á svæðinu árið 1848 og úr varð Utah territory sem einnig innihélt Nevada og hluta Wyoming og Colorado. Ríkisstjórn Bandaríkjanna átti í átökum við mormóna og frumbyggja á svæðinu. Ríkinu var í nöp við fjölkvæni sem átti sér stað eðal mormóna. Árið 1896 varð Utah 45. fylki Bandaríkjanna.

Á 20. öld bötnuðu samgöngur og varð eyðimerkurlandslag fylkisins vinsælt í vestra-kvikmyndum. Árið 1957 voru fyrstu þjóðgarðar (state parks) stofnaðir. Fólki fjölgaði mjög á 8. áratug aldarinnar. Vetrarólympíuleikarnir 2002 voru haldnir í Salt Lake City.