Nýja-Kaledónía

Nýja-Kaledónía (franska: Nouvelle-Calédonie, einnig kallað Kanaky og Le Caillou) er eyjaklasi í Suðvestur-Kyrrahafi, um 1.200 km austan við Ástralíu og 1.500 km norðan við Nýja-Sjáland. Eyjarnar eru undir yfirráðum Frakklands. Stærsta eyjan er Grande Terre, en að auki tilheyra umdæminu margar smærri eyjar og rif. Samtals er stærð þeirra 18.575 km². Íbúar töldust vera 245.580 árið 2009, þar af bjuggu tæplega 100.000 í höfuðborginni Nouméa.

Nouvelle-Calédonie
Fáni	Skjaldarmerki
Kjörorð: Terre de parole, terre de partage
Þjóðsöngur: Soyons unis, devenons frères
Höfuðborg	Nouméa
Opinbert tungumál	franska
Stjórnarfar	Hjálenda
Forseti Stjórnarforseti Sendifulltrúi	Emmanuel Macron Louis Mapou Louis Lefranc
Franskt sérumdæmi
• Innlimun	1853
• Handanhafsumdæmi	1946
• Sérumdæmi	1999
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	154. sæti 18.576 km² *
Mannfjöldi  • Samtals (2014)  • Þéttleiki byggðar	*. sæti 268.767 14,5/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2008
• Samtals	9,28 millj. dala (153. sæti)
• Á mann	37.700 dalir (28. sæti)
VÞL (2008)	0.869 (77. sæti)
Gjaldmiðill	CFP-franki
Tímabelti	UTC+11
Þjóðarlén	.nc
Landsnúmer	++687

Kort af Nýju-Kaledóníu.

Nýja-Kaledónía var áður svokallað handanhafsumdæmi Frakklands en fékk sérstaka stöðu og meira sjálfræði með svonefndum Nouméa-samningi árið 1998. Ákvæði samningsins gilda til bráðabirgða þar til haldin verður þjóðaratkvæðagreiðsla um hvort landið skuli lýst sjálfstætt eða vera áfram hluti Frakklands. Atkvæðagreiðsla var haldin um sjálfstæði ríkisins þann 3. nóvember árið 2018 en íbúarnir kusu með 56,4 prósentum atkvæða að vera áfram hluti af Frakklandi.^[1] Atkvæðagreiðslur voru aftur haldnar árin 2020 og 2021 en í bæði skiptin höfnuðu kjósendur möguleikanum á að lýsa yfir sjálfstæði.^[2][3]

Stjórnsýsluumdæmi

Nýja Kaledónía skiptist í stjórnsýsluumdæmi samkvæmt lögum frá 16. febrúar 1999.

Eyjaklasinn skiptist í þrjú héruð:

• Suðurhérað (Nýju Kaledóníu) (province Sud). Höfuðstaður: Nouméa. Íbúar: 183.007 (2009).
• Norðurhérað (Nýju Kaledóníu) (province Nord). Höfuðstaður: Koné. Íbúar: 45.137 (2009).
• Hollustueyjar (province des îles Loyauté). Höfuðstaður: Lifou. Íbúar: 17.436 (2009).

Nýja Kaledónía skiptist enn fremur í 33 sveitarfélög. Eitt sveitarfélag, Poya, skiptist milli tveggja héraða. Nyrðri hluti þess með aðalbyggðinni og flestum íbúum er hluti af Norðurhéraði en syðri hlutinn með aðeins 127 íbúa (2009) er í Suðurhéraði.

  Suðurhérað

1. Thio
2. Yaté
3. L'Île-des-Pins
4. Le Mont-Dore
5. Nouméa (höfuðborg)
6. Dumbéa
7. Païta
8. Bouloupari
9. La Foa
10. Sarraméa
11. Farino
12. Moindou
13. Bourail
14. Poya (norðurhluti)

  Norðurhérað

14. Poya (suðurhluti)
15. Pouembout
16. Koné (höfuðstaður)
17. Voh
18. Kaala-Gomen
19. Koumac
20. Poum
21. Belep
22. Ouégoa
23. Pouébo
24. Hienghène
25. Touho
26. Poindimié
27. Ponérihouen
28. Houaïlou
29. Kouaoua
30. Canala

  Hollustueyjar

31. Ouvéa
32. Lifou (höfuðstaður)
33. Maré

Landfræði

Nýja Kaledónía er hluti af Sjálandíu sem áður var hluti af risameginlandinu Gondvana en skildi sig frá Ástralíu fyrir 60-85 milljónum ára. Talið er að skilin hafi átt sér stað fyrir 66 milljón árum og Nýju Kaledóníu hafi síðan rekið til austurs þar til hún náði núverandi stað fyrir um 50 milljón árum.

Nýja Kaledónía nær yfir aðaleyjuna, Grande Terre. Norðan við hana eru Belepeyjar og sunnan við hana er Furueyja. Hundrað kílómetrum austar eru Hollustueyjar, sex byggðar eldfjallaeyjar og nokkrar minni eyjar. 550km í norðvestri liggur fjöldi af kóralrifum og minni skerjum sem nefnast Chesterfield-eyjar og 450km í suðaustur af Grande Terre eru Matthew og Hunter-eyjar sem eru óbyggðar eldfjallaeyjar.

Fjallgarður liggur eftir meginlandinu endilöngu. Hæstu fjöll hans eru Mont Panié (1.629 m.y.s.) í norðri og Mont Humboldt (1.618 m.y.s.) í suðaustri. Austurströndin er gróðursæl og á vesturströndinni eru þurrari sléttur sem henta vel til jarðræktar. Stærstur hluti eyjarinnar er þakinn sígrænum skógi en gresjur er að finna á láglendi. Meðfram vesturströndinni er að finna málma á borð við járn og nikkel.

Diahot-á er lengsta á landsins, um 50km að lengd með 248^[4] ferkílómetra vatnasvið. Hún rennur út í Harcourt-flóa á norðvesturodda eyjarinnar. Í kringum eyjuna er hringrif, Nýju-Kaledóníurif, sem er næststærsta kóralrif heims, á eftir Belísrifi. Rifið afmarkar stór lón við norður- og suðurodda eyjarinnar Grande Terre.

Veðurfar

Ríkjandi loftslag í Nýju Kaledóníu er hitabeltisloftslag með heitri og rakri árstíð (hiti milli 27° og 30°) og þurrari og svalari árstíð (hiti milli 20° og 23°). Úthafsloftslag og staðvindar draga úr raka sem getur náð allt að 80%. Meðalhiti er 23° en kulda- og hitamet eru 2,3° og 39,1°.

Úrkoma er þrisvar sinnum meiri á austurströndinni en vesturströndinni. Vegna El Niño geta komið þurrkatímabil. Hitabeltislægðir og fellibyljir hafa líka áhrif á veðurfar eyjanna. Síðasti fellibylurinn sem gekk yfir Nýju Kaledóníu var Vania í janúar 2011.

Tilvísanir

1. Daníel Freyr Birkisson (4. nóvember 2018). „Höfnuðu sjálf­stæði í þjóðar­at­kvæða­greiðslu“. Fréttablaðið. Afrit af upprunalegu geymt þann 29. júní 2022. Sótt 4. nóvember 2018.
2. Kristján Kristjánsson (13. október 2020). „Íbúar Nýju-Kaledóníu hafna sjálfstæði frá Frakklandi“. DV. Sótt 14. desember 2021.
3. „Nýja-Kaledónía áfram frönsk“. Fréttablaðið. 12. desember 2021. Afrit af upprunalegu geymt þann 22. maí 2022. Sótt 14. desember 2021.
4. „Diahot“, Wikipédia (franska), 12. ágúst 2023, sótt 30. júlí 2024

  Þessi landafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.