Leiftur

Leiftur, einnig leifturhnýðir (fræðiheiti: Lagenorhynchus acutus), er tannhvalur af höfrungaætt. Leiftur er náskyldur hnýðingi (Lagenorhynchus albirostris), en er talsvert minni og frábrugðinn í litamynstri.

Leiftur einnig leifturhnýðir
Stærð leifturs miðað við meðalmann
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríki (Animalia) Fylking: Seildýr (Chordata) Flokkur: Spendýr (Mammalia) Ættbálkur: Hvalir (Cetacea) Undirættbálkur: Tannhvalir (Odontoceti) Ætt: Höfrungaætt (Delphinidae) Ættkvísl: Lagenorhynchus Tegund: L. acutus
Tvínefni
Lagenorhynchus acutus (Gray, 1828)
Búsvæði

Lýsing

Leiftur er fremur lítill hvalur og grannvaxinn. Höfuðið er stutt, ennið allkúpt og snjáldrið mjög stutt, líkt og á hnýðingnum. Stórt aftursveigt horn er rétt aftan við miðju á bakinu.

Litarmynstur leifturs er sérkennilegt, það er mjög afmarkað og þar með ólíkt flestum öðrum höfrungum. Bakið er svart eða alveng dökkgrátt, hliðarnar gráar fyrir utan langan hvítan blett neðan og aftan við hornið en aftan við þan blett er gulleit rönd næstum aftur að sporðblöku. Kviðurinn er hvítur, en efri kjálkinn svartur og sá neðri hvítur.

Tarfarnir eru heldur stærri en kýrnar, um 2,8 metrar á lengd og um 230 kg á þyngd. Kýrnar eru um 2,4 metrar og 180 kg.

Útbreiðsla og hegðun

Leiftrar á hafnarbakka í Hvalba, Færeyjum

Útbreiðsla leifturs er bundin við tempruð svæði á Norður-Atlantshafi, frá Norður-Karólínu í Bandaríkjunum og Biskajaflóa í suðri og norður að suðurodda Grænlands, hafinu sunnan við Ísland og allt norðaustur til Svalbarða. Leiftur heldur sig venjulega talsvert suður af Íslandi. Hann er hins vegar langalgengastur höfrunga við Færeyjar. Við Færeyjar sjást oft blandaðir hópar grindhvala og leiftra^[1]. Annars er leiftur að mestu úthafstegund.

Fæðuval leifturs er fjölbreytt, einkum uppsjávarfiskar og botnfiskar, svo sem síld, makríl, silfurkóð og þorskur. Smokkfiskur er einnig mikilvæg fæðutegund.

Leiftur heldur sig oftast í hópum um 20 dýra en þá má þó oft finna í miklu stærri hópum með hundruðum einstaklinga. Þeir halda sig oft með öðrum hvalategundum, bæði höfrungategundum en einnig langreyði og hnúfubak. Á sama hátt og grindhvalur gengur leiftur oft á land í stórum hópum, allt að 150 dýr eða meira.

Oft má sjá leiftur stökkva á hafi úti en hann fylgir ekki í kjölfar báta á sama hátt og hnýðingur. Hann kafar ekki mjög djúpt og er sjaldan lengur en 4-5 mínútur í kafi.

Veiðar og fjöldi

Heildarstofnstærð leifturs er óþekkt en við strendur Norður-Ameríku er áætlað að séu um 40 þúsund dýr. Sunnan við Ísland og við Færeyjar er talið að séu milli 50 og 100 þúsund dýr. Samanlagt er því giskað á að heildarstofninn sé fáein hundruð þúsunda^[2]. Við hvalatalningu árið 2015 var talið að um 140.000 dýr lifðu í Norður-Atlantshafi.^[3]

Leiftur hefur verið veiddur í fremur litlum mæli með skotvopnum við Grænland, Kanada, Noreg og Færeyjar. Hins vegar er algengt að leiftur sé rekinn á land í Færeyjum og er hundruðum dýra slátrað á hverju ári á þann hátt. Sömu veiðiaðferð var einnig beitt á Nýfundnalandi til skamms tíma.

Tilvísanir

1. Bloch og Fuglø 1999
2. Evans 1987
3. Ágúst Ingi Jónsson, „Yfir 300 þúsund stórhveli í N-Atlantshafi“, Mbl.is 24. janúar 2021 (skoðað 7. október 2021).

Heimildir

• Ásbjörn Björgvinsson og Helmut Lugmayr, Hvalaskoðun við Ísland (Reykjavík: JPV Útgáfan, 2002).
• Bjarni Sæmundsson, Íslensk dýr II: Spendýrin (Reykjavík: Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar, 1932).
• Bloch D. og E. Fuglø, Nordatlantens vilde pattedyr (Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1999).
• Evans P.G.H., The natural history of whales and dolphins (London: Christopher Helm, 1987).
• Hammond, P.S., G. Bearzi, A. Bjørge, K. Forney, L. Karczmarski, T. Kasuya, W.F. Perrin, M.D. Scott, J.Y. Wang, R.S. Wells og B. Wilson, „Delphinus delphis“, 2008 IUCN Red List of Threatened Species (IUCN 2008).
• Páll Hersteinsson (ritsj.), Íslensk spendýr (Reykjavík: Vaka-Helgafell, 2005). ISBN 9979-2-1721-9
• Sigurður Ægisson, Jón Ásgeir í Aðaldal, Jón Baldur Hlíðberg, Íslenskir hvalir fyrr og nú (Reykjavík: Forlagið, 1997).
• Stefán Aðalsteinsson, Villtu spendýrin okkar (Reykjavík: Bjallan, 1987).

Tenglar

• „Hvað getið þið sagt mér um höfrunga?“. Vísindavefurinn.
• „Hvernig geta skíðishvalir étið fisk?“. Vísindavefurinn.
• „Hvað geta hvalir orðið gamlir?“. Vísindavefurinn.
• „Lifa höfrungar við Íslandi?“. Vísindavefurinn.
• „Hvað getur leifturhnýðir eignast marga kálfa?“. Vísindavefurinn.
• Whale and Dolphin Conservation Society
• ARKive Geymt 9 maí 2008 í Wayback Machine Ljósmyndir og vídeó af leiftri (texti á ensku)