Kaupmannahöfn

Kaupmannahöfn (danska: København) er höfuðborg Danmerkur. Kaupmannahöfn stendur við Eyrarsund á austurströnd Sjálands og er að hluta til á eyjunni Amager sem er austan við Sjáland. Kaupmannahöfn varð höfuðborg Danmerkur árið 1536.

Kaupmannahöfn København (danska)
Höfuðborg
Miðborg Kaupmannahafnar. Á myndinni sést Kristjánsborgarhöll.
Skjaldarmerki
Kaupmannahöfn Staðsetning í Danmörku
Hnit: 55°40′34″N 12°34′06″A
Land	Danmörk
Stjórnsýslueining	Höfuðborgarsvæði
Sveitarfélög	København Dragør Frederiksberg Tårnby
Flatarmál [1][2]
• Borg	90,01 km2
• Þéttbýli	525,50 km2
• Stórborgarsvæði	3.371,80 km2
Mannfjöldi  (1. júlí 2022)[3][4][5]
• Borg	660.842
• Þéttleiki	7.298/km2
• Þéttbýli	1.366.301
• Þéttleiki þéttbýlis	2.560,54/km2
• Stórborgarsvæði	2.135.634
• Þéttleiki stórborgarsvæðis	633,38/km2
Tímabelti	UTC+01:00 (CET)
• Sumartími	UTC+02:00 (CEST)
Póstnúmer	1050–1778, 2100, 2150, 2200, 2300, 2400, 2450, 2500
Svæðisnúmer	(+45) 3
Vefsíða	international.kk.dk

Danska þingið hefur aðsetur sitt í Kristjánsborgarkastala í miðri Kaupmannahöfn.

Orðsifjar

Íslenska heitið á Kaupmannahöfn á rætur sínar að rekja til þess tíma þegar borgin nefndist „Købmandshavn“ á dönsku. Nafnið hefur síðan einfaldast á máli Dana og orðið að København.

Bæði Íslendingar og Danir stytta heitið gjarnan í Köben (Køben) í daglegu máli, eða þá einfaldlega Höfn (Havn). Á íslensku hefur borgin einnig verið nefnd Kaupinhöfn eða Kaupinhafn. Lágþýska heitið „Kopenhagen“ hefur gengið inn í önnur mál, svo sem ensku (Copenhagen), frönsku (Copenhague) og ítölsku (Copenaghen).

Söguágrip

Sveinn tjúguskegg er talinn hafa stofnað borgina um árið 1000 eða hugsanlega sonur hans Knútur hinn ríki (Sveinsson), en fornleifar benda þó til þess að búið hafi verið þar sem borgin stendur nú fyrir um 5000 til 6000 árum. Fyrst er minnst á borgina árið 1043, en Kaupmannahöfn fékk nafn sitt „Købmandshavn“ um 1200. Absalon erkibiskup byggði virki á eyjunni Slotsholmen árið 1167 þar sem Kristjánsborgarhöll stendur í dag. Með vexti Kaupmannahafnar urðu árásir á hana algengari. Hansakaupmenn réðust á borgina á 14. öld. Í kjölfar Kalmarsambandsins (1397–1523) var borgin höfuðborg Danmerkur. Kaupmannahafnarháskóli var stofnaður árið 1479 sem gerir hann að elsta háskóla Norðurlanda.

Kristján 4. Danakonungur lét byggja margar þekktar byggingar í borginni á 17. öld (Rósenborgarhöll og Sívalaturn t.d.). Tíð hans markaðist af miklum uppgangi og fjölgun í borginni.

Árið 1728 varð bruninn í Kaupmannahöfn og brann 28% Kaupmannahafnar.

Á síðari hluta 18. aldar naut Kaupmannahöfn hlutleysis Danmerkur þegar evrópsk stórveldi áttust við í styrjöldum. Hins vegar réðst Horatio Nelson flotaforingi fyrir hönd Breta árið 1801 á borgina (hluti af Napóleónsstyrjöldunum) og sökkt var skipum úr dansk-norska flotanum. Bretar réðust aftur á borgina árið 1807 í sama tilgangi og skutu meðal annars eldflaugum á hana.

Rafmagn kom árið 1892 og sporvagnar árið 1897. Um aldamótin voru íbúar orðnir 400.000 talsins og borgin þandist út til vesturs, ný hverfi eins og Nörrebro og Vesterbro urðu til.

Frá 9. apríl 1940 þar til 4. maí 1945 var borgin hertekin af Þjóðverjum.

Samfélag

Amagertorg er á Strikinu.

Árið 2023 bjuggu um 1.6 milljónir í Kaupmannahöfn en 2,1 milljón á stórborgarsvæðinu, þar af 810.000 (2022) í innstu borginni eða indre by. Flatarmál hennar er 400-455 km² og þéttleiki byggðar er 2.500-2.850/km².

Sveitarfélagið Kaupmannahöfn skiptist í tíu hluta (bydele): Indre By, Østerbro, Nørrebro, Vesterbro/Kongens Enghave, Valby, Vanløse, Brønshøj-Husum, Bispebjerg, Amager Øst og Amager Vest.

Hverfi Kaupmannahafnar eru meðal annars: Slotsholmen, Frederiksstaden, Islands Brygge, Holmen, Christianshavn, Carlsberg, Sluseholmen, Sydhavn, Amagerbro, Ørestad, Nordhavnen, Bellahøj, Brønshøj, Ryparken og Vigerslev.

Ennfremur samanstendur höfuðborgarsvæðið (Hovedstadsområdet) af sveitarfélögunum: Frederiksberg, Albertslund, Brøndby, Gentofte, Gladsaxe, Glostrup, Herlev, Hvidovre, Lyngby-Taarbæk, Rødovre, Tårnby og Vallensbæk. að auki eru hlutar Ballerup, Rudersdal, Ishøj, Greve Strandog og Furesø hluti af því.

Íþróttir

F.C. København og Brøndby IF eru stærstu knattspyrnuliðin í borginni og er talsverður rígur á milli þeirra. Parken er þjóðarleikvangur Dana og um leið heimavöllur FC Köbenhavn. Önnur lið á stór-Kaupmannarhafnarsvæðinu eru FC Nordsjælland, Fremad Amager, B93, AB, Lyngby og Hvidovre IF.

Helstu handboltaliðin eru Ajax, Ydun og HIK (Hellerup). Íshokkí, róður og rúgbí eru meðal annarra vinsælla keppnisíþrótta. Meðal almennings eru golf og hestamennska til að mynda vinsæl. Kaupmannahafnarmaraþonið er haldið hvert ár í lok ágúst.

Samgöngur

Lestarkort af borginni.

Kaupmannahöfn er ein hjólreiðavænasta borg í heimi en sérstakir hjólastígar eru meðfram mörgum götum. Neðanjarðarlest var hleypt á stokkana árið 2002 og hafa verið umbætur á kerfinu. Einnig er léttlest ofanjarðar; S-tog.

Aðaljárnbrautarstöðin í Kaupmannahöfn er miðstöð lestarsamgangna.

Eyrarsundsbrúin tengir Danmörku við Svíþjóð; Kaupmannahöfn við Malmö á Skáni. Kastrupflugvöllur er sá flugvöllur á Norðurlöndum þar sem mest umferð er um.

Áhugaverðir staðir

Nyhavn er með 17. aldar byggingarlist.

• Tívolíið í Kaupmannahöfn er vinsæll skemmtigarður sem opnaði um miðja 19. öld.
• Dýragarður Kaupmannahafnar er í Frederiksberg hverfinu.
• Amalíuborg og Kristjánsborgarhöll og Rósenborgarhöll eru meðal þekktra halla.
• Frelsarakirkjan í Christianshavn og Sívaliturn eru kirkjur þar sem útsýni yfir borgina.
• Strikið er verslunargata sem iðar af mannlífi allt árið um kring.
• Jónshús þar sem Jón Sigurðsson bjó var félagsheimili og fundarstaður Íslendinga um árabil.

Söfn

Á vefnum má fá upplýsingar um öll helstu söfn í Danmörku, sem eru opin almenningi,^[6]

• Arken. Safn fyrir nútímalist, tók til starfa 1996.^[7]
• Det Kongelige Bibliotek. Konungsbókhlaða geymir ekki aðeins bækur og handrit á dönsku, heldur ýmislegt efni á öðrum tungumálum, og margt þetta má kynna sér á vefnum.^[8]
• Louisiana. Safnið geymir nútímalist. Það er í Humlebæk, skammt norðan við Kaupmannahöfn.^[9]
• Det Nationalhistoriske Museum - Frederiksborg Slot. Málverk og aðrir gripir, sem varða danska sögu. Safnið er í Hillerød skammt frá Kaupmannahöfn. Umhverfis Friðriksborgarhöll er stór garður.^[10][11]
• Nationalmuseet. Þjóðminjasafn Danmerkur en lætur sig jafnframt varða menningarsögu annarra þjóða. Safnið á upphaf að rekja til konungslistasafns, sem varð til um miðja 17. öld.^[12]
• Ny Carlsberg Glyptotek. Þetta höggmyndasafn geymir fjölmörg verk úr fornöld, einkum frá Egyptum, Grikkjum, Rómverjum og Etrúskum, auk þess sem málverk frá seinni öldum eru mikilvægur hluti safnsins.^[13]
• Rosenborg Slot – De Danske Kongers Kronologiske Samling. Munir úr eigu Danakonunga, þar á meðal krúnudjásnin. Umhverfis Rósenborgarhöll er stór garður (Kongens Have), sem margir heimsækja.^[14][15]
• Statens Museum for Kunst. Ríkislistasafnið geymir 9.000 málverk og 300.000 koparstungur og grafíkverk, auk þess sem það varðveitir í annarri byggingu 2.600 gifsafsteypur.^[16]
• Statens Naturhistoriske Museum. Þetta safn er þrískipt (grasafræði, dýrafræði, jarðfræði) og er á þremur stöðum.^[17] Á sviði náttúrufræði má sömuleiðis nefna Den Blå Planet,(áður Danmarks akvarium ) sem hýsir þúsundir fiska .^[18]
• Thorvaldsens Museum. Safnið geymir höggmyndir eftir Bertel Thorvaldsen og safn hans af öðrum listmunum og forngripum.^[19]

Innri bærinn (Indre By).

Heimild

• Fyrirmynd greinarinnar var „Copenhagen“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 8. feb. 2019.