Gásfuglar

Gásfuglar (fræðiheiti: Anseriformes) eru ættbálkur fugla sem skiptast í þrjár ættir: hornagldaætt (Anhimidae), skjógæsaætt (Anseranatidae) og andaætt (Anatidae), sem inniheldur meðal annars gæsir, svani og endur.

Gásfuglar
Stokkönd á flugi.
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríki (Animalia) Fylking: Seildýr (Chordata) Flokkur: Fuglar (Aves) Ættbálkur: Anseriformes Wagler (1831)
Útbreiðsla gásfugla.
Ættir
Hornagldaætt (Anhimidae) Skjógæsaætt (Anseranatidae) Andaætt (Anatidae)

Hópurinn er sérstaklega aðlagaður að lífi í eða við vatn^[1], og deila því flestar tegundir einkennum á borð við sundfit á milli annarar og fjórðu tá^[2]. Flestar eru tegundirnar jurtaætur og/eða síarar, og sía smávægileg krabbadýr, dýra- og plöntusvif, úr vötnum, ám, tjörnum og jafnvel hafinu. Sumar tegundir þeirra á meðal æðarfuglinn (Somateria molissima) borða stærri bráð sem hún eltir uppi eins og stærri krabbadýr, snigla og skeldýr. Til marks um skuldbindingu þeirra við vatn er vert að athuga að endur, gæsir og álftir fella nær allar fjaðrir sínar samtímis, og kallast það að vera í sárum, sem gerir þær tímabundið ófleygar. Því eru þær bundnar vatni yfir fellitímann^[3].

Tegundir innan þessa ættbálks má finna um heim allan í öllum heimsálfum, að Suðurskautslandi einu undanskildu.

Áhugavert einkenni hópsins er að flestar tegundir hans hafa getnaðarlim, sem megn fuglategunda hafa glatað.

Mjög ólíkt er á milli hópa hvernig uppeldi og ummönnun foreldra er háttað. Í gæsum og álftum eru báðir foreldrar sem sinna ungviði, en í öndum sjá kollurnar nær alfarið um uppeldi. Þrátt fyrir þetta virðast pör halda nokkuð vel saman milli ára. Sem afleiðing af þessu eru kollur og steggir (kvenkyns og karlkyns endur) nokkuð ólík í útliti. Kollurnar eru nokkuð dræmar, oftast gráar eða brúnar og falla því ágætlega inn í umhverfið sitt, á meðan steggirnir skara út úr umhverfinu. Þessi munur stafar af samblandi af náttúrulegu vali og kynjuðu vali. Í gæsum og svönum deila kynin þó útliti með mestu, en oftast er aðeins smávægilegur stærðarmunur ef einhver munur er yfirhöfuð. Þessi hópamunur stafar líklega sökum skiptingu foreldrahlutverka, og fylgjandi álagi, í mismunandi hópunum^[4].

Gásfuglar á Íslandi

Í ættbálki gásfugla eru fleiri en 170 tegundir. Af þeim eru 22 tegundir sem telja má til íslenskra fugla (sjá töflu 1.). Allar eru þær meira og minna að finna um land allt, að hrafnsönd (Melanitta nigra) og húsönd (Bucephala islandica) undanskildum, en þær verpa nær eingöngu á Mývatni eða í grennd við vatnið. Aðrar tegundir, eins og skeiðönd (Anas clypeata) og grafönd (Anas acuta) er að finna víðsvegar en í litlu magni. Æðarfuglinn er eina öndin sem situr ávallt á sjó, en margar hinna tegundanna er að finna á hafi að vetrarlagi.

Ljósmynd	Íslenskt heiti	Tvínefni
	Svanir og gæsir	Anserinae
	Svanir	Cygnus
	Álft	Cygnus cygnus
	Gráar gæsir	Anser
	Blesgæs	Anser albifrons
	Grágæs	Anser anser
	Heiðagæs	Anser brachyrhynchus
	Svartar gæsir	Branta
	Helsingi	Branta leucopsis
	Margæs	Branta bernicla (hrota)
	Gæsendur	Tadorna
	Brandönd	Tadorna tadorna
	Endur	Anatinae
	Buslendur	Anatini
	Gargönd	Anas strepera
	Grafönd	Anas acuta
	Rauðhöfðaönd	Anas penelope
	Skeiðönd	Anas clypeata
	Stokkönd	Anas platyrhynchos
	Urtönd	Anas crecca
	Kafendur	Aythyinae
	Duggönd	Aythya marila
	Skúfönd	Aythya fuligula
	Sjóendur	Merginae
	Hávella	Clangula hyemalis
	Hrafnsönd	Melanitta nigra
	Húsönd	Bucephala islandica
	Straumönd	Histrionicus histrionicus
	Æðarfugl	Somateria mollissima
	Fiskendur	Mergus
	Gulönd	Mergus merganser
	Toppönd	Mergus serrator

Þar að auki eru tíðir gestir á borð við akurgæs (Anser fabalis) og hvinönd (Bucephala clangula) sem sjást hér á landi hvert einasta ár, en verpa allajafna ekki.+

Heimildir

1. Baz Hughes; Andy J. Green (2005). Ducks, Geese and Swans, Volume 1; General chapters, and Species accounts (Anhima to Salvadorina). Oxford University Press. bls. 27. ISBN 0 19 861008 4.
2. Baz Hughes; Andy J. Green (2005). Geese, Ducks and Swans, Volume 1; General chapters and Species accounts (Anhima to Salvadorina). Oxford University Press. bls. 30. ISBN 0 19 861008 4.
3. Baz Hughes; Andy J. Green (2005). Geese, Ducks and Swans, Volume 1; General chaptes, and Species accounts (Anhima to Salvadorina). Oxford University Press. bls. 40. ISBN 0 19 861008 4.
4. John Bowler (2005). Ducks, Geese and Swans, Volume 1; General chapters, and Species accounts (Anhima to Salvadorina). Oxford University Press. bls. 68-69. ISBN 0 19 861008 4.