Innrásin í Sovétríkin

Innrásin í Sovétríkin eða Barbarossa-aðgerðin (Unternehmen Barbarossa á þýsku) var innrás Öxulveldanna í Sovétríkin þann 22. júní 1941 í seinni heimsstyrjöldinni, og stærsta hernaðaraðgerð allra tíma. Innrásin var gerð því nasistar við stjórn Þýskalands hugðust innlima vesturhluta Sovétríkjanna og nema þar land fyrir Þjóðverja, nota innfædda Slava í nauðungarvinnu fyrir herrekstur Öxulveldanna og leggja hald á olíu í Kákasus og landbúnaðarbirgðir á landsvæðum Sovétmanna.^[26] Barbarossa-aðgerðin var nefnd eftir Friðriki barbarossa, keisara heilaga rómverska ríkisins á 12. öld.

Barbarossa-aðgerðin
Hluti af austurvígstöðvum seinni heimsstyrjaldarinnar
Réttsælis frá efstu mynd til vinstri: Þýskir hermenn sækja fram í gegnum norðanvert Rússland Þýskir hermenn með eldvörpur Sovésk Íljúshín Il-2-flugvél flýgur yfir hernámssvæði Þjóðverja Sovéskir stríðsfangar á leið í fangabúðir Sovéskir hermenn hleypa af stórskotaliðsbyssu
Dagsetning 22. júní 1941 – 7. janúar 1942 (6 mánuðir, 2 vikur og 2 dagar) Staðsetning Mið-Evrópa Norðaustur-Evrópa Austur-Evrópa Aðallega Sovétríkin Niðurstaða Öxulveldunum mistekst að ná hernaðarlegum markmiðum sínum Breyting á yfirráðasvæði Öxulveldin hertóku um 1,600,000 km² af sovésku landsvæði en náðu ekki að A-A-línunni
Stríðsaðilar
Þýskaland[lower-alpha 1]  Rúmenía  Finnland Ítalía Ungverjaland Slóvakía	Sovétríkin
Leiðtogar
Adolf Hitler Wilhelm Keitel Alfred Jodl Walther von Brauchitsch Franz Halder Hermann Göring Hans Jeschonnek Fedor von Bock Gerd von Rundstedt Wilhelm Ritter von Leeb Ion Antonescu C.G.E. Mannerheim	Jósef Stalín Georgíj Zhúkov Borís Shaposhníkov Aleksandr Vasílevskíj Klíment Voroshílov Semjon Tímoshenko Semjon Búdjonnyj Pavel Zhígarev Markían Popov Fjodor Kúznetsov Dmítríj Pavlov  Andrej Jeremenko Míkhaíl Kírponos † Ívan Tjúlenev
Fjöldi hermanna
Á fremstu víglínu (22. júní 1941) 3.8 milljónir hermanna[1][2] 3.350–3.795 skriðdrekar[3][1][4][5] 3.030–3.072 brynvarin farartæki[6][lower-alpha 2] 2.770–5.369 flugvélar[3][7] 7.200–23.435 stórskotaliðsbyssur[1][3][5] 17.081 sprengjuvörpur[5] 600.000 hestar[8] 600.000 farartæki[8]	Á fremstu víglínu (22. júní 1941) 2.6–2.9 milljónir hermanna[9][10] 11.000 skriðdrekar[11][12] 7.133–9.100 herflugvélar[13][14][15]
Mannfall og tjón
Mannfall alls: 1,000,000+ Sundurliðun Mannfall árið 1941: Samkvæmt læknaskýrslum þýska hersina (þar með talið í Noregi):[16] 186.452 drepnir 40.157 týndir 655.179 særðir[lower-alpha 3] 8.000 fluttir burt vegna veikinda 2.827 flugvélar eyðilagðar[17] 2.735 skriðdrekar eyðilagðir[4][18] 104 árásarbyssur eyðilagðar[4][18] Mannfall annarra ríkja 114.000+ (a.m.k. 39.000 látnir eða týndir)[19] 75.000 (26.355 látnir) í Karelíu[20] 5.000+ látnir í silfurrefsaðgerðinni.[21] 8.700[22] 4.420[lower-alpha 4]	Mannfall í hernaði alls: 4.500.000 Sundurliðun Mannfall 1941: Samkvæmt sovéskum skjalasöfnum:[24] 566.852 drepnir í bardaga (þar af 101.471 sem létust úr sárum sínum á sjúkrahúsi) 235.339 létust af öðrum orsökum 1.336.147 veikir eða slasaðir utan bardaga 2.335.482 týndir eða handsamaðir 21.200 flugvélar, þar af 10.600 sem eyðilögðust í bardaga[17] 20.500 skriðdrekar eyðilagðir[25]

Á árunum í aðdraganda innrásarinnar höfðu Þýskaland og Sovétríkin undirritað ýmsa stjórnmála- og efnahagssáttmála. Miðstjórn þýska hersins hafði engu að síður byrjað að undirbúa innrás í júlí árið 1940 (undir dulnefninu Ottó-aðgerðin), sem Adolf Hitler samþykkti þann 18. desember það ár. Í aðgerðinni réðust um fjórar milljónir hermanna Öxulveldanna, stærsti innrásarher hernaðarsögunnar, inn í vestanverð Sovétríkin yfir 2900 kílómetra víglínu. Auk hermannanna nýtti þýski herinn sér um 600.000 vélknúin farartæki og um 600.000 til 700.000 hesta.

Þýski herinn vann mikla sigra og hertók marga mikilvægustu efnahagskjarna Sovétríkjanna, sérstaklega í Úkraínu. Báðar stríðandi fylkingar liðu mikið mannfall. Þrátt fyrir þessa sigra var framsókn Öxulveldanna stöðvuð í orrustunni við Moskvu og síðan snúið við í gagnáhlaupi Sovétmanna. Rauði herinn hristi af sér föstustu skot Öxulveldanna og neyddi Þjóðverjana til að heyja þreytistríð. Þýska hernum tókst aldrei aftur að hrinda af stað samstæðu áhlaupi á öllum austurvígstöðvunum. Eftir að Barbarossa-aðgerðin fór út um þúfur skipaði Hitler ýmsar frekari aðgerðir innan Sovétríkjanna en allar mistókust þær.

Barbarossa-aðgerðin markaði þáttaskil hjá þriðja ríkinu.^[27] Aðgerðin hóf átökin á austurvígstöðvum seinni heimsstyrjaldarinnar, þar sem fleiri hermenn börðust en á nokkrum öðrum vígstöðvum í mannkynssögunni. Á austurvígstöðvunum voru margar stærstu orrusturnar háðar, mörg verstu voðaverkin unnin og dauðsfallið varð sem hæst hjá bæði Sovétmönnum og Öxulveldunum. Þjóðverjar tóku um fimm milljónir sovéskra hermanna til fanga og neituðu þeim um lágmarksréttindi sem mælt var fyrir um í Genfarsáttmálanum. Flestir stríðsfangarnir sneru aldrei heim á lífi. Nasistarnir sveltu vísvitandi til dauða eða myrtu um 3,3 milljónir fanga og fjölda almennra borgara með „hunguráætluninni“ sem átti að hreinsa burt slavnesku íbúana svo þýskir landnemar gætu sest að í Austur-Evrópu.^[28] Auk þess var rúm milljón sovéskra gyðinga myrt af dauðasveitum og í gasklefum nasista í samræmi við helförina.^[29]

Tenglar

• G. Jökull Gíslason (3. júlí 2015). „Náði Hitler að ráðast inn í Moskvu?“. Vísindavefurinn. Sótt 3. apríl 2024.

Neðanmálsgreinar

1. Bandamenn Þjóðverja sendu mikinn fjölda hermanna og birgða á víglínurnar. Fjöldi hersveita undir stjórn Þjóðverja var jafnframt kvaddur frá hernumdum löndum í Evrópu og frá leppríkjum eða vinveittum ríkjum.
2. Askey telur 301 árásarbyssur, 257 skriðdrekaspilla og sjálfknúnar byssur, 1.055 brynvarðar hálfbrautir, 1.367 brynbíla, 92 bardagaverkfræði- og skotfæraflutningatæki. ^[5]
3. Askey 2014, bls. 178.
4. 855 drepnir, 2,288 særðir í átökum, 277 týndir og handteknir, 1.000 veikir og slasaðir^[23]

Heimildir

• Andaházi Szeghy, Viktor (2016). A Magyar Királyi Honvédség részvétele a Szovjetunió elleni támadásban, 1941. június-december [Þátttaka konunglega ungverska hersins í árásinni gegn Sovétríkjunum, júní–desember 1941] (PDF) (ungverska). Szeged: Belvedere Meridionale. ISBN 978-615-5372-53-7.
• Askey, Nigel (2014). Operation Barbarossa: The Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation. (II B). árgangur. U.S.: Lulu Publishing. ISBN 978-1-312-41326-9.
• Axworthy, Mark (1995). Third Axis Fourth Ally: Romanian Armed Forces in the European War, 1941–1945. London: Arms and Armour Press. ISBN 1-85409-267-7.
• Bergström, Christer (2007). Barbarossa – The Air Battle: July–December 1941. Classic Publications. ISBN 978-1-85780-270-2.
• Clark, Lloyd (2012). Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943. Headline Review. ISBN 978-0-7553-3639-5.
• Glantz, David (2002). Slaughterhouse: The Encyclopedia of the Eastern Front. Garden City, NY: The Military Book Club. ISBN 978-0-7394-3128-3.
• Glantz, David (2010a). Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 1. Helion & Company. ISBN 978-1-906033-72-9.
• Glantz, David; House, Jonathan (2015). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Revised and Expanded Edition. árgangur. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-2121-7.
• Kirchubel, Robert (2003). Operation Barbarossa 1941: Army Group South. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-425-7.
• Krivosheev, G. F. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. Greenhill Books. ISBN 978-1-85367-280-4.
• Liedtke, Gregory (2016). Enduring the Whirlwind: The German Army and the Russo-German War 1941–1943. Helion and Company. ISBN 978-0-313-39592-5.
• Mercatante, Steven (2012). Why Germany Nearly Won: A New History of the Second World War in Europe. Praeger. ISBN 978-0-313-39592-5.
• Sharp, Jane (2010). Striving for Military Stability in Europe. Routledge. ISBN 978-1-134-32581-8.
• Vehviläinen, Olli (2002). Finland in the Second World War: Between Germany and Russia. New York: Palgrave. ISBN 978-0-333-80149-9.
• Ziemke, Earl F. (1959). The German Northern Theater of Operations, 1940–1945 (PDF). Washington D.C.: U.S. Government Printing Office. ASIN B0007ETEOM. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 21. október 2020. Sótt 5. nóvember 2016.

Tilvísanir

1. Clark 2012, bls. 73.
2. Glantz 2001, bls. 9.
3. Glantz 2010a, bls. 20.
4. Liedtke 2016, bls. 220.
5. Askey 2014, bls. 80.
6. Liedtke 2016, bls. 220, þar af 259 árásarbyssur.
7. Bergström 2007, bls. 129.
8. Glantz & House 2015, bls. 384.
9. Glantz 2001, bls. 9, states 2.68 million.
10. Glantz 1998, bls. 10–11, 101, 293, states 2.9 million.
11. Mercatante 2012, bls. 64.
12. Clark 2012, bls. 76.
13. Glantz 2010a, bls. 28, states 7,133 aircraft.
14. Mercatante 2012, bls. 64, states 9,100 aircraft.
15. Clark 2012, bls. 76, states 9,100 aircraft.
16. Askey 2014, bls. 178.
17. Bergström 2007, bls. 117.
18. Askey 2014, bls. 185.
19. Axworthy 1995, bls. 58, 286.
20. Vehviläinen 2002, bls. 96.
21. Ziemke 1959, bls. 184.
22. Kirchubel 2013, chpt. "Opposing Armies".
23. Andaházi Szeghy 2016, bls. 151–152, 181.
24. Krivosheev 1997, bls. 95–98.
25. Sharp 2010, bls. 89.
26. Rich, Norman (1973). Hitler's War Aims: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion. W.W. Norton, bls. 204–221.
27. Rees, Laurence (2010). „What Was the Turning Point of World War II?“. HISTORYNET. Sótt 15. apríl 2018.
28. Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Basic Books, bls. 175–186.
29. United States Holocaust Memorial Museum (1996). Historical Atlas of the Holocaust. New York: Macmillan Publishing bls. 50–51.