![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Tajikistan_%2528orthographic_projection%2529.svg/langis-640px-Tajikistan_%2528orthographic_projection%2529.svg.png&w=640&q=50)
Tadsíkistan
From Wikipedia, the free encyclopedia
Tadsíkistan (tadsíkíska: Тоҷикистон) er land í Mið-Asíu með landamæri að Afganistan í suðri, Kína í austri, Kirgistan í norðri og Úsbekistan í vestri. Í suðri skilur Wakhan-ræman Tadsikistan frá pakistönsku héruðunum Chitral og Gilgit-Baltistan. Nafnið er dregið af heiti þjóðarbrots Tadsíka.
Lýðveldið Tadsíkistan | |
Ҷумҳурии Тоҷикистон Jumhurii Tojikiston | |
![]() |
![]() |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Surudi Milli | |
![]() | |
Höfuðborg | Dúsjanbe |
Opinbert tungumál | tadsikíska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Emomali Rahmon |
Forsætisráðherra | Kokhir Rasulzoda |
Sjálfstæði | |
• frá Sovétríkjunum | 9. september 1991 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
94. sæti 143.100 km² 1,8 |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
96. sæti 9.537.645 48,6/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2018 |
• Samtals | 30,547 millj. dala (132. sæti) |
• Á mann | 3.354 dalir (155. sæti) |
VÞL (2019) | ![]() |
Gjaldmiðill | somoni |
Tímabelti | UTC+5 |
Þjóðarlén | .tj |
Landsnúmer | +992 |
Landið var hluti af Baktríu í fornöld og varð síðan hluti af ríki Túkara (Skýþa). Á 9. öld var Tadsjikistan hluti af Samanídaríkinu en höfuðborg þess var Samarkand. Mongólar lögðu þessi lönd undir sig á 13. öld og Tadsíkistan varð hluti af Tímúrveldinu þegar Mongólaveldið klofnaði í smærri ríki og síðan Búkarakanatinu. Það varð síðan hluti af Rússneska keisaradæminu sem suðurhluti Túrkistans árið 1867. Tadsíkistan rekur rætur sínar til þess þegar Sovétmenn stofnuðu sérstakt sovétlýðveldi Tadsíka innan Úsbekistans árið 1924. Tadsíkistan lýsti yfir sjálfstæði árið 1991 í kjölfar falls Sovétríkjanna. Fyrsta ríkið til að viðurkenna sjálfstæði landsins var Íran. Aðeins ári síðar braust borgarastyrjöldin í Tadsíkistan út og stóð til 1997. Átök hafa síðan blossað upp í austurhluta landsins.
Flestir íbúar landsins eru Tadsíkar, sem er almennt heiti yfir ýmis persneskumælandi þjóðarbrot í Mið-Asíu. Tadsíkíska er afbrigði af nútímapersnesku. Múslimar eru 98% íbúa og súnní íslam af hanafi-grein er opinber trú, en stjórnarskrá landsins kveður á um trúfrelsi og ríkisvaldið er veraldlegt. Í landinu búa einnig Úsbekar, Kirgisar og Rússar. Í austurhluta landsins búa Pamírar sem eru sjítar. Í fjallahéruðum í norðri búa Jagnóbar sem tala jagnóbísku sem er eina tungumálið sem komið er af sogdísku sem eitt sinn var töluð um alla Mið-Asíu.
Tadsíkistan var fátækasta sovétlýðveldið innan Sovétríkjanna og það er nú fátækasta land Mið-Asíu. Borgarastyrjöldin hafði mjög neikvæð áhrif á efnahagslíf landsins en eftir vopnahléð hefur það aftur tekið við sér. Helstu útflutningsvörur Tadsíkistans eru ál og baðmull. Tadsíkíska ríkisfyrirtækið TALKO rekur stærsta álver Mið-Asíu og eitt það stærsta í heimi. Nurekstíflan í ánni Vaksj er önnur hæsta manngerða stífla heims.