Litáen
land í Norður-Evrópu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Litáen (áður oftast ritað „Litháen“, í eldra máli „Lithaugaland“; litáíska: Lietuva), formlega Lýðveldið Litáen (Lietuvos Respublika) er land í Norður-Evrópu, eitt Eystrasaltslandanna. Það á landamæri að Lettlandi í norðri, Hvíta-Rússlandi í austri og Póllandi og Kalíníngrad (Rússlandi) í suðri. Í vestri liggur landið að Eystrasalti. Opinbert tungumál landsins, litáíska, er annað tveggja baltneskra mála sem enn eru töluð. Hitt er lettneska.
Lýðveldið Litáen | |
Lietuvos Respublika | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Tautiška giesmė | |
Höfuðborg | Vilníus |
Opinbert tungumál | litáíska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Gitanas Nausėda |
Forsætisráðherra | Ingrida Šimonytė |
Evrópusambandsaðild | 2004 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
121. sæti 65.300 km² 1,98 |
Mannfjöldi • Samtals (2022) • Þéttleiki byggðar |
137. sæti 2.840.758[1] 43/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2022 |
• Samtals | 131 millj. dala (88. sæti) |
• Á mann | 46.158 dalir (38. sæti) |
VÞL (2021) | 0.875 (35. sæti) |
Gjaldmiðill | Evra (EUR) |
Tímabelti | UTC+2 (+3 á sumrin) |
Þjóðarlén | .lt |
Landsnúmer | +370 |
Um aldir bjuggu nokkrar baltneskar þjóðir í landinu þar til Mindaugas sameinaði þær á 4. áratug 13. aldar. Hann var fyrsti stórhertogi Litáen og síðan konungur. Stórhertogadæmið gekk í Lúblínsambandið árið 1569 og Pólsk-litáíska samveldið varð til. Þessu ríki skiptu nærliggjandi stórveldi, Rússland, Prússland og Austurríki, á milli sín á árunum 1772 til 1795 og stærstur hluti Litáens féll Rússneska keisaradæminu í skaut. Undir lok fyrri heimsstyrjaldar 1918 lýsti Litáen yfir sjálfstæði. Árið 1940, í síðari heimsstyrjöld, lögðu Sovétmenn og síðan Þjóðverjar landið undir sig. Þegar Þjóðverjar hörfuðu 1944 lögðu Sovétmenn landið undir sig á ný og Sovétlýðveldið Litáen var stofnað árið 1945. Árið 1990 lýsti Litáen yfir sjálfstæði frá Sovétríkjunum, fyrst allra sovétlýðvelda.
Litáen gerðist aðili að Evrópusambandinu og Atlantshafsbandalaginu árið 2004. Það er þátttakandi í Schengen-samstarfinu og tekur þátt í norrænu samstarfi eins og Norræna fjárfestingarbankanum. Hagvöxtur í Litáen hefur verið mjög mikill frá aldamótum og landið er því stundum kallað baltneski tígurinn. Við þróun iðnaðar í Litáen hefur verið lögð áhersla á líftækni og vélaframleiðslu. Árið 2002 var þáverandi gjaldmiðill landsins, litasið, fest við evru, en evran er nú gjaldmiðill landsins.