![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Kenya_%2528orthographic_projection%2529.svg/langis-640px-Kenya_%2528orthographic_projection%2529.svg.png&w=640&q=50)
Kenía
ríki í Austur-Afríku / From Wikipedia, the free encyclopedia
Kenía (svahílí: Jamhuri ya Kenya; enska: Republic of Kenya) er land í Austur-Afríku með landamæri að Eþíópíu í norðri, Sómalíu í austri, Tansaníu í suðri, Úganda í vestri og Suður-Súdan í norðvestri, og strönd við Indlandshaf í austri. Kenía er um 580.000 km² að stærð og 48. stærsta land heims. Íbúar eru um 50 milljónir[1] og Kenía er 29. fjölmennasta land heims.[2] Höfuðborg og stærsta borg landsins er Naíróbí, en elsta og önnur stærsta borg landsins er hafnarborgin Mombasa. Kisumu er þriðja stærsta borgin og líka hafnarborg við Viktoríuvatn. Aðrar stórar borgir eru Nakuru og Eldoret.
Lýðveldið Kenía | |
Republic of Kenya Jamhuri ya Kenya | |
![]() |
![]() |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Harambee (svahílí) Vinnum saman | |
Þjóðsöngur: Ee Mungu Nguvu Yetu | |
![]() | |
Höfuðborg | Naíróbí |
Opinbert tungumál | enska og svahílí |
Stjórnarfar | Forsetaræði |
Forseti | William Ruto |
Sjálfstæði | frá Bretlandi |
• Viðurkennt | 12. desember 1963 |
• Lýðveldi | 12. desember 1964 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
48. sæti 580.367 km² 2,3 |
Mannfjöldi • Samtals (2022) • Þéttleiki byggðar |
27. sæti 55.864.655 78/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2022 |
• Samtals | 333,268 millj. dala (61. sæti) |
• Á mann | 6.061 dalir (140. sæti) |
VÞL (2021) | ![]() |
Gjaldmiðill | kenýaskildingur |
Tímabelti | UTC+3 |
Þjóðarlén | .ke |
Landsnúmer | +254 |
Árið 2020 var Kenía þriðja stærsta hagkerfi Afríku sunnan Sahara, á eftir Nígeríu og Suður-Afríku.[3] Landfræði Kenía er mjög fjölbreytt, allt frá snævi þöktum fjallstindum (Batian, Nelion og Point Lenana á Keníafjalli) að víðáttumiklum skógum, gresjum og frjósömum landbúnaðarhéruðum að tempruðu loftslagi í vesturhéruðunum við sigdalinn, að þurrum og hálfþurrum eyðimerkum (Chalbi-eyðimörkin og Nyiri-eyðimörkin).
Elstu íbúar Kenía voru veiðimenn og safnarar, líkt og Hadzar nútímans.[4][5] Samkvæmt fornleifarannsóknum á manngerðum gripum og beinagrindum hefur fólk sem talaði kúsísk mál sest að í Kenía milli 3.200 og 1.300 f.Kr. Nílótar sem færðu með sér kvikfjárrækt tóku að flytjast þangað frá núverandi Suður-Súdan um 500 f.Kr.[6][7] Bantúmenn settust að við ströndina og innar í landi milli 250 f.Kr. og 500.[8] Portúgalar komu þangað fyrstir Evrópumanna um 1500 og nýlenduvæðing landsins hófst í kapphlaupinu um Afríku á 19. öld. Nútímaríkið Kenía spratt upp úr breska Verndarsvæði Austur-Afríku sem var stofnað 1895 og varð Keníanýlendan árið 1920. Deilur milli Bretlands og nýlendunnar leiddu til Mau Mau-uppreisnarinnar, sem hófst 1952, og sjálfstæðisyfirlýsingar 1963. Fyrsta stjórnarskrá Kenía var samþykkt 1963, en núverandi stjórnarskrá er frá 2010.
Kenía er lýðveldi sem býr við fulltrúalýðræði og forsetaræði þar sem forsetinn er bæði þjóðhöfðingi og stjórnarleiðtogi.[9] Kenía er aðili að Sameinuðu þjóðunum, Breska samveldinu, Heimsbankanum, Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, COMESA, Alþjóðadómstólnum og fleiri alþjóðastofnunum. Kenía telst vera miðtekjuland. Hagkerfi Kenía er það stærsta í Austur- og Mið-Afríku[10][11] og Naíróbí er helsta viðskiptamiðstöð svæðisins.[11] Landbúnaður er stærsta atvinnugreinin. Helstu framleiðsluvörur eru te og kaffi, en útflutningur á ferskum blómum fer vaxandi. Þjónustugeirinn er líka mikilvægur, sérstaklega ferðaþjónusta. Kenía er aðili að Austur-Afríkusambandinu.[12] Helstu viðskiptalönd Kenía eru í Afríku, en þar á eftir kemur Evrópusambandið.[13]