Bjórkjallarauppreisnin
Valdaránstilraun í Þýskalandi 1923 / From Wikipedia, the free encyclopedia
Bjórkjallarauppreisnin (þýska: Hitlerputsch) var misheppnuð valdaránstilraun Adolfs Hitlers, foringja Nasistaflokksins, og Erich Ludendorffs hershöfðingja, í München í Bæjaralandi dagana 8. til 9. nóvember árið 1923, á tímum Weimar-lýðveldisins í Þýskalandi. Uppreisnin leystist upp í skotbardaga á Odeonplatz-torgi, og Hitler og Nasistaflokkurinn urðu fyrir miklum skakkaföllum.
Bjórkjallarauppreisnin | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
SA-liðar hópast saman á Marienplatz-torginu í München við miklar óeirðir, þann 9. nóvember 1923, á meðan bjórkjallarauppreisninni stóð. | |||||||||
| |||||||||
Stríðsaðilar | |||||||||
| |||||||||
Leiðtogar | |||||||||
| |||||||||
Hernaðarlegur stuðningur | |||||||||
2.000+ | 130 | ||||||||
Mannfall og tjón | |||||||||
16 drepnir Um 12 særðir Margir handteknir og fangelsaðir |
4 drepnir Nokkrir særðir |
Valdaránstilraunin átti sér stað í kjölfar mikilla efnahagslegra og pólitískra þrenginga í Þýskalandi sem fylgdu ósigrinum í fyrri heimsstyrjöldinni, en óðaverðbólga hafði geisað á árunum 1921-1923 og Frakkar höfðu hernumið Ruhrhérað þegar stjórnvöld Weimar-lýðveldisins gátu ekki borgað þær stríðsskaðabætur sem Versalasamningurinn kvað á um. Hægri öfgamenn og þjóðernissinnar í Bæjaralandi, undir leiðsögn Hitlers og Ludendorffs, gripu tækifærið til að ná völdum í München, höfuðborg Bæjaralands, í þeim tilgangi að hleypa af stað þjóðbyltingu á landsvísu sem myndi binda enda á lýðræði og stjórn sósíaldemókrata í Þýskalandi, og leiða til stofnunar valdboðsríkis að hætti þjóðernissinna.
Áformin gengu ekki eftir og nutu takmarkaðs stuðnings á landsvísu. 16 nasistar og 4 lögreglumenn Bæjaralands létu lífið í skotbardaganum á götum München sem varð til þess að binda enda á uppreisnina. Hitler var í kjölfarið handtekinn og dæmdur í fangelsi (á meðan Ludendorff var náðaður). Hann skrifaði bókina Mein Kampf meðan á fangelsisvistinni í Landsberg stóð, og var sleppt úr haldi eftir aðeins eitt ár. Þrátt fyrir bakslagið öðlaðist Hitler frægð og orðstír fyrir glapræðið, sem átti eftir að reynast honum og nasistunum dýrmætt síðar, þegar þeir náðu völdum í Þýskalandi árið 1933.
Á tímum Þriðja ríkisins (1933-1945) var bjórkjallarauppreisnin vegsömuð; reist voru minnismerki og haldnar voru minningarathafnir til heiðurs nasistunum sextán sem höfðu látið lífið í valdaránstilrauninni.