Gambia
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Gambia esas lando jacanta an westal Afrika, preske komplete cirkondata da Senegal norde, este e sude. Weste jacas l'Oceano Atlantiko.
| Gambia | ||
| Republic of The Gambia | ||
 |
 | |
| Standardo di Gambia | Blazono di Gambia | |
| Nacionala himno: | ||
| For The Gambia Our Homeland | ||
 | ||
Urbi: | ||
| Chefurbo: | Banjul | |
| · Habitanti: | 523 589 (2003) | |
| Precipua urbo: | Banjul | |
Lingui: | ||
| Oficala lingui: | Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Adama Barrow | |
Surfaco: (164ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 10 380 km² | |
| · Aquo: | 11,5 % | |
Habitanti: (148ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 2 092 731[1] (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 164,2 hab./km² | |
Plusa informi: | ||
| Valuto: | Dalasi | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | GM | |
GMB | ||
270 | ||
| Reto-domeno: | .gm* | |
Bazala fakti pri Gambia.
| Precipua artiklo: Historio di Gambia |
Araba komercisti skribis l'unesma texti pri Gambia. Dum la 10ma yarcento Mohamedana komercisti kreis komercala centri en la regiono. Li komercis oro, sklavi ed ivoro. Dum la 11ma o la 12ma yarcento la reji di Takrur, Ghana e Gao adoptis islamo kom religio. Dum la 14ma yarcento granda parto di la nuna Gambia esis tributero del imperio Mali.
Portugalani arivis en la regiono dum la duimo dil 15ma yarcento ed, en 1588 Antonio, Prioro di Crato vendis la yuro por komercar en la regiono dil fluvio Gambia al Angli. En 1618 entraprezo Angla darfis komercar en la regioni di Gambia e Ghana dal rejulo James la 1ma.
.svg)
Dum la fino di la 17ma e dum tota 18ma yarcento Angli e Franci disputis la hegemonio politikala e komercala en la regiono. Britanian imperio okupis la regiono pos ke expediciono komandita da Augustus Keppel desembarkis en la regiono. Banjul, la nuna chefurbo di Gambia, lor nomizita Bathurst, fondesis en 1816. Per pakto signatita da Unionita Rejio e Francia en 1889, la nuna frontieri inter Gambia e Senegal establisesis definitive.
Dum la Duesma mondomilito Gambiana trupi kombatis kontre Japoniani en la nuna Myanmar. Pos la milito, en 1962 eventis general elekti, ed Unionita Rejio grantis propra guvernerio a Gambia la sequanta yaro.
Gambia nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 18ma di februaro 1965 kom monarkio, kun Elizabeth la 2ma kom rejino. Ye la 24ma di aprilo 1970 ol divenis republiko. Lua unesma prezidanto esis Dawda Jawara. Jawara guvernis til esar revokita per stato-stroko en 1994, komandita dal kolonelo Yahya Jammeh.
Jammeh guvernis per dekreto til 1996, kande ilu elektesis prezidanto. Ilu rielektesis en 2001, 2006 e 2011, ma en 2016 ilu perdis l'elekto por la nuna prezidanto Adama Barrow.
.jpg)
Gambia esas prezidantala republiko. Ol esas un ek la maxim anciena plurapartisala demokratii de Afrika. Lua chefo di stato e lua chefo di guvernerio esas la prezidanto, nune Adama Barrow. Ilu asumis la povo ye la 21ma di januaro 2017, pos vinkir Yahya Jammeh dum l'elekti qui eventis ye la 1ma di decembro 2016.
La parlamento havas unika chambro, la Nacional Asemblitaro (National Assembly) kun 53 membri, di qui 48 elektesas direte dal populo, e la cetera selektesas dal prezidanto. Omna membri del parlamento elektesas por 5-yara mandato.
La bazo di la legaro Gambiana mixas Britaniana, Islamala e kustumala legaro. La maxim alta korto esas la Supra Korto di Gambia, qua konsistas ek un chef-judiciisto e 6 plusa altra judiciisti. La judiciisti nominesas dal prezidanto, pos konsultar la Komisitaro pri Judiciala Servado.[1]
La nuna konstituco aprobesis per plebicito en 1996 ed adoptesis en januaro 1997.
Gambia esas mikra stato en westal Afrika apud la fluvio Gambia, preske komplete cirkondata dal teritorio di Senegal: ol havas 740 km di frontieri kun Senegal e 80 km di litoro. La teritorio esas larja admaxime de 48 kilometri.[1] Cirkume 1.300 km² kovresas da aquo. Ol esas la min vasta Afrikana lando che la kontinento.
La dominacanta vejetantaro proxim la litoro esas manglieri, e savano doplande. La reliefo esas plana, kun kolineti este de la lando.
Lua klimato esas tropikala, kun du sezoni, simila a la klimato del sudo di Senegal. De junio til novembro la klimato esas varma kun intensa pluvi. De novembro til mayo la temperaturi esas min varma, kun sika sezono.[1]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Gambia |
Gambia esas un ek la maxim povra stati de Afrika. Ne existas naturala resursi. La maxim importanta produkturi por exportaco esas nuci e fishi. Anke turismo esas importanta fonto di revenuo por la lando.
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Gambia havis 2 092 731 habitanti. La maxim multa (34%) esas Mandinka/Jahanka, 22,4% esas Fulani/Tukulur/Lorobo, 12,6% esas Wolof, 10,7% esas Jola/Karoninka, 6,6% esas Serahuleh, 3,2% esas Serer, 2,1% esas Manjago, 1% esas Bambara, 0,7% esas Aku Marabout, 0,9% esas altra etnii, 5,2% esas ne-Gambiani, e 0,6% ne informis l'etnio, segun statistiki de 2013.[1]
Segun la demografiala kontado di 1993 plu kam 63% de la habitanti habitas rurala zoni. La habitantaro di la lando kreskabas rapide: ol havis 640 000 habitanti en 1982, 1 337 000 habitanti en 2001, 1 593 256 habitanti en 2005 e 2 092 731 habitanti en 2018.
L'oficala linguo di la lando esas Angla. La lingui Mandinka, Wolof, Fula ed altri parolesas lokale.[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo, por 95,7% de la habitantaro. Kristani esas 4,2%, 0,1% ne informis pri religio, ed altra 0,1% deklaris ne havar religio en 2013.[1]
Lua maxim populoza urbi esas Serrekunda e Banjul.
Malgre esar la min lando de kontinental Afrika, la kulturo di Gambia rezultas de la mixuro di diversa influi. Pro manko di naturala barieri, la maxim multa populi de westal Afrika, nome de Senegal, anke establisis su en la lando. Anke l'Europani influis lokala kulturo, nam fluvio Gambia esas navigebla de la litoro til multa kilometri doplanda, ed uzesis dal Europana exploreri de l'epoko dil komerco di sklavi.
Exemplo pri la mixo di kulturi esas la muziko de la lando, qua mixas la moderna ocidentala muziko kun la muziko sabar, de la populi Wolof e Serer. La tradiciono di la rakonteri e poeti nomizita jeli en linguo Mandinka - anke nomizita kewel dal Serer, e gewel dal Wolof - duras en la regiono del epoko dil Imperio Mande til nun. Li pleas kora, kord-instrumento simila a harpo, havanta 21 kordi. La moderna muziko populara di Gambia aparis dum la yari 1960a, ed influesis da Usana, Britaniana e Kubana muziki. Muzikala grupo "The Super Eagles" pleis merengue ed altra jenri kun liriki kantita en Wolof. Laba Sosseh esas kompozisto e kantisto di son e salsa qua naskis en Gambia ma developis lua muzikala kariero exterlande. Musa Ngum esis un ek la pioniri dil jenro muzikala mbalax. Ngum ed anke la bando Super Diamono establisis su en Senegal en 1981. Nun, Jaliba Kuyateh esas la precipua Mandinka kantisto kompozisto. Hip hop e reggae anke populareskis en la lando, nome en povra regioni. Nun, multa artisti lokala mixas hip hop kun reggae, mbalax, dancehall e salsa e kreas karakteriziva lokala stilo.
Quale en Senegal, la maxim populara sporto en Gambia esas lukto. Futbalo e basketbalo ank esas populara. La nacionala futbalo-esquado surnomizesas The Scorpions ("la skorpioni"), e nulafoye klasifikesis por partoprenar la Mondala Kupo di Futbalo.
