Remove ads
Ghana esas lando jacanta an westal Afrika. Ol havas kom vicini Burkina Faso norde, Togo este ed Ivora Rivo weste. Sude jacas oceano Atlantiko.
| Ghana | ||
| Republic of Ghana | ||
 |
 | |
| Standardo di Ghana | Blazono di Ghana | |
| Nacionala himno: | ||
| God Bless our Homeland Ghana | ||
 | ||
Urbi: | ||
| Chefurbo: | Accra | |
| · Habitanti: | 1 847 432 (metropola areo - 2003) | |
| Precipua urbo: | Accra | |
Lingui: | ||
| Oficala lingui: | Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Nana Akufo-Addo | |
Surfaco: (81ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 238 535 km² | |
| · Aquo: | 3,5 % | |
Habitanti: (44ma maxim granda) | ||
| · Totala: | 33 846 114[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 101,5 hab./km² | |
Plusa informi: | ||
| Valuto: | Cedi | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | GH | |
GHA | ||
288 | ||
| Reto-domeno: | .gh | |
De pos la 15ma yarcento la regiono vizitesis multafoye da multa Europana exploreri, nome Portugalani, Nederlandani e Britaniani, por komercar oro, trovita en granda quanto en la regiono. Pro to, ol recevis lua antea nomo, Ora Rivo. Nun, Ghana judikesas kom un ek la maxim importanta demokratii de Afrika.
Bazala fakti pri Ghana.
| Precipua artiklo: Historio di Ghana |
La litoro di la nuna Ghana habitesas de adminime la Bronz-epoko, to esas, 2.000 yari aK. La centro e la nordo di la lando habitesas de adminime 3.000 o 4.000 yari aK. L'anciena imperio Ghana o "rejio Ghana" existis de c. la yaro 300 til cirkume la yaro 1200 norde de la nuna Ghana, en teritorio nun apartenanta a Mauritania e Mali. Segun Berbera historiisto Al Yaqubi, l'imperio Ghana esis un ek la tri maxim bone organizita rejii de la regiono weste de Sudan, esinte l'altra du l'imperio Gao e l'imperio Kanem. La rejio Ghana krulis pro l'ataki de lua vicini, tamen lua famo duris. En 1957, kande la chefi de lora kolonio Ora Rivo serchis nomo por la lando nedependanta, li selektis "Ghana" homaje la rejio, malgre la disto inter la du teritorii.
.JPG)
Portugalani arivis en la regiono en 1470. Li nomizis ol Ora Rivo pro trovir komerco di oro en la regiono. En Nederlandani arivis en 1598. Dum la 16ma e 17ma yarcenti, l'Ashanti, qui posible originis de regioni nun kovrata dal dezerto Sahara e de Sahel establisis su en la regiono e formacis l'imperio Ashanti. Li kaptis sklavi en la vicina regioni por vendar unesme a la Portugalani, e pose a Nederlandani e Britaniani. Britaniani okupis bastioni en la regiono depos 1821, ma konfrontis rezisto dal Ashanti til 1900.
Ghana nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 6ma di marto 1957. Elizabeth la 2ma di Unionita Rejio esis l'unesma statestro pos la nedependantesko. Ye la 1ma di julio 1960 la lando divenis republiko, e Kwame Nkrumah, chefo di la liberigo-movado, asumis la prezidanteso. Nkrumah kreis la movado Pan-Afrikanismo e helpis fondar l'OUA. Desfortunoze, Kwame Nkrumah ne esis respektita kom chefo en sua propra lando,[2] ed en februaro 1966, dum voyajo exterlanda, ilu revokesis per stato-stroko. Generalo Joseph Arthur Ankrah asumis la povo til 1969.
En 1981 Jerry John Rawlings asumis la povo, e guvernis kom diktatoro til 1993. En 1992, ilu permisis riorganizo di partisi, fondis la partiso National Democratic Congress e ganis prezidantal elekto ta yaro. Il asumis kom elektita prezidanto ye la 7ma di januaro 1993, e rielektesis en 1997. Ye la 7ma di januaro 2001 John Agyekum Kufuor sucedis ilu.
Remove ads
_(cropped).jpg)
Ghana esas prezidantala republiko e membro di Commonwealth. La chefo di stato e la chefo di guvernerio esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 4-yara periodo e povas rielektesar. Pos la morto di John Atta Mills ye la 24ma di julio 2012, lora viceprezidanto John Dramani Mahama asumis la povo. En decembro 2012 eventis elekti prezidantala, e Mahama vinkis. Il asumis kom elektita prezidanto ye la 7ma di januaro 2013 e duris en povo til la 7ma di januaro 2017, kande asumis povo l'elektita prezidanto Nana Akufo-Addo.
La parlamento havas unika chambro kun 230 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo. Malgre existar 30 partisi enrejistrata en Ghana, nur du esas dominacanta: la partiso National Democratic Congress, e la partiso New Patriotic Party. Esas desfacila por l'altra partisi elektar reprezenteri.
La nuna konstituco adoptesis ye la 28ma di aprilo 1992, pos referovoto aprobita da 92% ek la votinti. Ol establisas fundamentala politikala principi, la divido di povi e la povi dil guvernerio, e la fundamentala homala yuri e devi di la civitani.
La judiciala povo konsistas ek la Supra Korto, l'apelo-korto, la Supra Judiciokorto e dek regionala korti (1 po singla administrala regiono di la lando). En mikra regioni administrita da lokala klanestri ank existas tradicionala korti.
Remove ads
Jacanta proxim l'Equatoro ed apud la gulfo di Guinea sude, la dominacanta klimato di Ghana esas varma equatorala klimato. La nordo havas varma e sika tropikala klimato, e kovresas da savano. La pluvoza sezono norde de la lando eventas de marto til novembro, dum ke sude ol eventas de aprilo til la duimo di novembro. De decembro til marto, la vento harmattan suflas de Sahara vers la nordo di Ghana, e diminutas la humideso ibe dum ta epoko. La klimato di Accra esas tropikala di savano, kun mezavalora yarala pluvo-quanto di 730 mm e du pluvoza sezoni. La mezavalora temperaturo ibe varias de 25,9°C en agosto (maxim kolda monato) til 29,6°C en marto (la maxim varma monato), kun mezavalora yarala temperaturo di 27,6°C.
Plu kam la duimo di la lando havas altitudi infre 152 metri. Lua maxim alta monto havas nur 880 metri di altitudo.
La fluvio Volta rezultas de la kunfluo di tri fluvii - blanka Volta, nigra Volta e reda Volta - qui naskas en Burkina Faso e trairas la teritorio di Ghana. Ol debushas an l'Atlantiko, ed esas la precipua fluvio di la lando. La fluvio Oti formacas naturala frontiero inter Togo e Ghana. La fluvii Tano e Bia partale formacas naturala frontiero kun Ivora Rivo. La fluvio Pra, longa de 240 km, naskas en la platajo Kwasu e debushas an l'Atlantiko. L'artificala lago Volta, kreita per digizo di la fluvio Volta, esas la maxim granda lago di Ghana.
Remove ads
| Precipua artiklo: Ekonomio di Ghana |
Ghana esas relate richa koncerne naturala moyeni: minerali, naturala gaso e petrolo. L'aquobarilo Akosombo, konstruktita de 1961 til 1965 en la fluvio Volta, kreis la lago Volta e furnisas elektro a la lando.
La lando komencis diversigar lua ekonomio ed exportacar elektronikal equipuri, produktita dal entraprezo Rig Corporation. Pro to lua ekonomio kreskis 8,7% en 2012.
.jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Ghana havis 33 846 114 habitanti.[1] La maxim multa (47,5%) esas Akhan (qua inkluzas la populo ashanti). Altra grupi esis Mole-Dagbon (16,6)%, Ewe (13,9%), Ga-Dangme (7,4)%, Gurma (5,7)%, Guan (3,7%), Grusi (2,5%), Mande (1,1%), e 1.4% apartenis ad altra etnii en 2010.[1] Existas mikra grupi di Chiniani, Malayani, Indiani, westal Aziani ed Europani. Anke existas granda grupo di nelegala enmigranti, precipue de Nigeria, Burkina Faso e Togo. La mezavalora yarala kresko di la habitantaro esis 2,16% en 2018.[1] La demografio di Ghana subisas serioza efekti di la granda mortado pro AIDS-viruso.[1] Cirkume 56,1% de la habitantaro vivis en urbi en 2018.[1]
L'oficala linguo di la lando esas l'Angla, docata en skoli. La lingui maxim parolata esas Ashanti (16%), Ewe (14%), Fante (11.6%), Boron o Brong (4,9%), Dagomba (4,4%), Dangme (4,2%), Dagarte o Dagaba (3,9%), Kokomba (3,5%), Akyem (3,2%), Ga (3,1%), ed altri (31,2%).[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas kristanismo (71,2% de la habitantaro, di qui Pentekostalisti esis 28,3%, protestanti esis 18,4%, katoliki esis 13,1%, altri 11,4%). Mohamedani esis 17,6%, tradicionala religii praktikesis da 5,2% de la habitantaro, 0,8% havis altra religio e 5,2% havis nula religio.[1]
| La 10 maxim granda urbi di Ghana (2012) |
|---|
Remove ads
.jpg)
.jpg)
La maxim nombroza etniala grupi di Ghana - Akan, Ga-Adangbe, Dagomba ed Ewé - havas kulturala tradicioni multe diversa. Exemple le Akan, qui prezervas relati di parenteso e heredo di proprieti, tituli e familiala nomi segun decendanti ed acendanti de matrala latero. La kulturo Akan esas notora pro lua texado, ligna skulturi, ceramiko, pupei simbolizanta fertileso, e metalurgio. Kontraste, populo Ewé prezervas relati di parenteso ed altra segun decendanti de patrala lineo. La religio di le Ewé havas un kreanta deo, Mawu, e 600 altra deaji. Le Ewé qui rezidas an la litoro havas kom bazo ekonomiala la pesko, kontre ke le Ewé qui rezidas doplanda havas kom ekonomiala bazo l'agrokultivo. Li havas propra tradicioni artala e dansala, exemple danso bɔbɔbɔ, developita dum la yari 1940a uzanta muzikala ritmo Highlife.
Pri literaturo, la maxim importanta skriptisti de Ghana esas Joseph Ephraim Casely Hayford, Ayi Kwei Armah e Nii Ayikwei Parkes. Pri muziko, la maxim konocata ritmi de Ghana esas Afrikala jazo e Highlife. Highlife originis dum la 19ma yarcento e dum la 20ma yarcento ol expansis tra West Afrika. Dum la yari 1990a nova ritmo recevis influi de Highlife, Afro-reggae, dancehall e hiphop, e nomesis "Hiplife".
La maxim populara sporto di la lando esas futbalo, e Ghanana esquadi Asante Kotoko SC ed Accra Hearts of Oak SC judikesas rispektive kom la 5ma e la 9ma maxim bona futbalo-esquadi de Afrika.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads