Portugal
pagilian idiay Abagatan nga Europa From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Portugal (Portuges: Portugal, IPA: [puɾtuˈɣaɫ]), opisial a ti Portuges a Republika (Portuges: República Portuguesa) ket maysa a pagilian a mabirukan idiay abagatan a laud nga Europa idiay Iberiano a Peninsula. Ti Portugal ket isu ti akinlaud unay a pagilian idiay Europa, ken nabeddengan daytoy babaen ti Taaw Atlantiko iti laud ken iti abagatan babaen ti Espania iti amianan ken daya. Dagiti Atlantiko a purpuro iti Asores ken Madeira ket paset dagitoy ti Portugal. Daytoy a pagilian ket nainaganan iti maikadua a kadakkelan a siudad ti Porto, a ti Latin a naganna idi ket ti Portus Cale.[7]
Portuges a Republika República Portuguesa (Portuges) | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
| Nailian a kanta: "A Portuguesa" "Ti Nailian a Kanta ti Portugal" | |
 Lokasion ti Portugal (nangisit a berde) – idiay Europa (berde ken nagisit a kolordapo) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Lisbon 38°46′N 9°9′W |
| Opisial a sasao | Portuges |
| Mabigbig a rehional a sasao | Mirandes1 |
| Grupgrupo ti etniko (2007) | 96.87% Portuges 3.13% dadduma pay nga etnisidad (Rawis Berdanos, Brasiliano, Goans, Angolanos, Ukranianos, ken dadduma pay.) |
| Nagan dagiti umili | Portuges |
| Gobierno | Unitario a parlamentario a batay-linteg a republika |
• Presidente | Marcelo Rebelo de Sousa |
• Kangrunaan a Ministro | António Costa |
• Presidente ti Asemblia | Eduardo Ferro Rodriguez |
| Panakabangon Taripnong a petsa para iti Panakawayawayas ket idi 1139 | |
• Pannakapatakder | 868 |
• Pannakapatakder manen | 1095 |
• De facto a katurayan | 24 Hunio 1128 |
• Pagarian | 25 Hulio 1139 |
• Mabigbigan | 5 Oktubre 1143 |
• Pannakabigbigan ti Papa | 23 Mayo 1179 |
• Republika | 5 Oktubre 1910 |
• Demokrasia | 25 Abril 1974 |
| Kalawa | |
• Dagup | 92,090 km2 (35,560 sq mi) (Maika-110) |
• Danum (%) | 0.5 |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2011 | 10,576,252[1] (Maika-77) |
• Senso idi 2011 | 10,561,614[2] |
• Densidad | 115/km2 (297.8/sq mi) (Maika-96) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $247.310 bilion[3] (49) |
• Tunggal maysa a tao | $23,204[3] (42) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $229.336 bilion[3] (38) |
• Tunggal maysa a tao | $22,699[3] (34) |
| Gini (2011) | 34.2[4] kalalainganna |
| HDI (2013) |  0.822[5]nangato unay · Maika-41 |
| Kuarta | Euro (€)2 (EUR) |
| Sona ti oras | UTC+0 (WET) |
| UTC+1 (WEST) | |
| Laglagipen a ti Azores ket addaan iti sabali a sona ti oras | |
| Pormat ti petsa | aa-bb-tttt, tttt-bb-aa, ttt/bb/aa |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | 351 |
| Kodigo ti ISO 3166 | PT |
| TLD ti internet | .pt |
| |
Ti uneg ti daga a nagbeddengan ti Portuges a Republika tatta nga aldaw ket agnanayon a natataengan manipud idi prehistoriko a panawen: sinakup babaen dagiti Seltas a kas dagiti Gallaeci ken dagiti Lusitanos, a naitipon iti Romano a Republika ken kalpasan daytoy ket nataengan dagiti Hermaniko a tattao a kas dagiti Suebi, Suebos, Bandalos ken dagiti Bisigodos. Idi maika-8 a siglo kaaduan iti Iberiano a Peninsula ket naiparukma babaen dagiti Moro nga umasak a nagipaduyakyak ti Islam, a kalpasan daytoy ket pinapanaw babaen dagiti Kaballeros Templarios babaen ti Urnos ni Kristo. Idi panawen dagiti Kristiano a Reconquista, ti Portugal nagbangon ti bukodna a nawaya a pagarian manipud iti León idi 1139, a nagtunton daytoy a kas ti kadaanan a pagilian-estado iti Europa.[8]
Idi maika-15 ken maika-16 a sigsiglo, a nagbanagan ti pionero ti Tawen ti Panakaduktal, ti Portugal lumaud pinadakkelna ti impluensiana ken nangbangon ti sangalubongan nga imperio tapno mairam kadgiti tagikuana idiay Aprika, Asia, Oceania, ken ti Abagatan nga Amerika, nga isu ti nagbalin a kangrunaani ti lubong ti ekonomia, politika ken sangalubongan a bileg ti militar. Ti Portuges nga Imperio ket isu idi ti immuna a sangalubongan nga imperio ti pakasaritaan,[9] ken isu pay ti kapautan kadagiti kolonia ti Eurpeano nga imperio, a gangani a nagpaut iti 600 a tawtawen, manipud iti pannakatiliw iti Ceuta idi 1415, aginggana ti pannakaited ti kinaturay ti Daya a Timor idi 2002. Nupay kasta, ti internasional a kasaadan ti pagilian ket kaaduan a naipabassit idi las-ud ti maika-19 a siglo, a naipangpangruna idi kaplasan ti Panagwaywayas iti Brasil, ti kadakkelan a kolonia ti pakasaritaanna.
Kalpasan ti rebolusion ti 5 Oktubre 1910 a nangikkat ti monarkia, ti demokratiko ngem saan a natalna nga Umuna a Republika ti Portugal ket nabangon idi ngem sinarunuan idi babaen ti "Estado Novo" autoritariano a turay. Ti demokrasia ket naipasubli kalpasan ti Kolonia a Gubat ti Portugal ken ti Rosal a Rebolusion idi 1974, a kalpasan daytoy dagiti ballasiw taaw a probinsia ti Portugal ket nawayaanda (a naipangpangruna ti Angola ken Mozambique); ti naudi a ballasiw taaw a teritorio ti, Macau, ket naisubli ti Tsina idi 1999.
Ti Portugal ket maysa a naparang-ay a pagilian nga addaan iti nangato a Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaon, ti maika-19 a kangatuan ti kasayaat ti biag iti lubong manipud idi 2005, ken ti napigsa a sistema ti panagaywan ti salun-at. Ti Portugal ket maysa kadagiti kaaduan a naiglobalisado iti lubong ken kakappian a pagpagilian:[10] kemeng ti Kappon ti Europaken ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ken nagbangon a kameng ti Latin a Kappon, ti Organisasion dagiti Ibero-Amerikano nga Estado, OECD, NATO, Dagiti Komunidad ti Pagsasao a Portuges a Pagilian, ti Eurosonea ken ti Schengen a Tulagan.
Nasapa a pakasaritaan
.jpg)
Ti nasapa a pakasaritaan ti Portugal ket maibingay kadagiti amin a paset ti Iberio a Peninsula a mabirukan idiay Abagatan a laud nga Europa. Ti nagan ti Portugal ket naala manipud iti Roamno a nagan ti Portus Cale. Ti rehion idi ket tinaengan babaen dagiti Kasakbayan a Keltiko ken dagiti Keltiko, ken nagtaudan dagiti tattao a kas dagiti Galaiko, Lusitano, Keltiko ken Konio, a binisita babaen dagiti Penisia ken Kartahinio, a nainkorporado kadagit dominion ti Romano a Republika idi ti Lusitania ken paset ti Gallaecia, kalpasan ti 45 BC aginggana idi 298 AD, ken tinaengan manen babaen dagiti Suebo, Burio, ken Bisogodo, ken pinarukma babaen dagiti Moro. Dagiti sabali pay nga impluensia ket mairaman pay dagiti dadduma a tugot ti maika-5 a siglo ti pagtaengan dagiti Alano, a nabirukan idiay Alenquer (daan a Hermaniko "Alankerk" ), Coimbra ken Lisbon.[11]
Ti rehion iti agdama nga aldaw a Portugal ket tinaengan idi babaen dagiti Neandertal ken kalpasanna babaen dagiti Homo sapiens, a nagtawtawataw iti awan pagbeddenganna a rehion ti akin-amianan nga Iberio a peninsula.[12] Dagitoy ket dagidi agan-anup ken agburburas a kagimongan nga, uray a saan a nangbangon kadagiti nadur-as a pangtaengan, nangibangonda met kadagiti naurnos a kangimongan. Ti neolitiko a Portugal ket nag-eksperimento iti panagpaamo kadagiti agar-arab nga ayup, ti panangimuyong kadagiti apit ti sereal ken panagkalap.[12]
Naipampamattian babaen dagiti eskolar nga iti sapa ti immuna a milenio BC, dagiti nadumaduma nga ayus dagiti Keltiko ket rinautda ti Portugal manipud iti Sentral nga Europa ken nakiinnasawa kadagiti lokal a populasion,ken nangporma kadagiti nadumaduma a grupo ti etniko, kadagiti adu a tribu.
Ti arkeolohiko nga artipakto manipud iti obra a napadur-as idiay lugar ti Citânia de Briteiros
Tikrus wenno cruzado idiay Citânia de Briteiros
Inpormatibo aplaka iti proto-historiko a pagtaengan ti Citânia de Briteiros
Sabali pay nga artipakto manipud idiay Citânia de Briteiros
Ti pedra formosa iti isu met laeng a lokasion
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ti kangrunaan kadagitoy a tribu ket dagiti Calaicia ti Akin-amianan a Portugal, dagiti Lusitanio ti sentral a Portugal, dagiti Keltiko ti Alentejo, ken dagiti Konio ti Algarve. Kadagiti basbassit a tribu wenno dagiti sub-dibision ket dagiti Brakaro, Koelerno, Ekueso, Grobio, Interamisi, Leuno, Luankoi, Limiko, Narbaso, Nemetano, Pesure, Kuakuerno, Seurbo, Tamagani, Taporo, Turdulo, Taga-ugma a Turdulo, Turdulo Oppidano, Turodo, ken Soela.
Adda met idiay akin-abagatan a paset ti pagilian ti bassit, semi-permanente a komersial a pagtaengan ti aplaya a binangon babaen dagiti Penisia-Kartahinio (a kas ti Tavira, idiay the Algarve).
Ti teritorio ti Portugal ket mangiraman ti maysa a lugar idiay Iberio a Peninsula (makunkuna a kas ti kontinente babaen ti kaaduan a Portuges) ken dagiti dua a purpuro idiay Taaw Atlantiko: dagiti purpuro ti Madeira ken ti Azores. Daytoy ket mabirukan iti nagbaetan dagiti latitud ti 32° ken 43° N, ken dagiti longitud ti 32° ken 6° L.
Ti nangruna a daga a Portugal ket nagudua babaen ti nangruna a karayanna, ti Tagus nga agayus manipud idiay Espania ken agayus idiay Estuario ti Tagus, idiay Lisbon, sakbay a nga agayus idiay Atlantiko. Ti akin-amianan a ladawan ti daga ket kabanbantayan nga agturong iti interior nga adda met dagiti nadumadum a banak a linennekan babaen dagiti ginget ti karayan, bayat nga idiay abagatan, a mangiraman ti Algarve ken dagiti rehion ti Alentejo, ket naidasdasig babaen dagiti agluklulot a tanap.
Ti kangatuan a pantok ti Portugal ket ti BantayPico idiay isla ti Pico idiay Azores. Ti antigo a bulkan, nga agrukod iti 2,351 m (7,713 ft) ket maysa nga ikoniko a simbolo ti Azores, bayat a ti Serra da Estrelaken ti nangruna a daga (ti pantok ket 1,991 m (6,532 ft) iti ngato ti pantar ti baybay) ket maysa a nangruna nga atraksion ti panawen para kadagiti agis-ski ken dagiti managay-ayat ti isport ti panaglalam-ek.
Dagiti purpuro ti Madeira ken ti Azores ket naiwarwarisda iti uneg ti Taaw Atlantiko: ti Azores ket mangsaksakaw ti Pantok ti Tengnga nga Atlantiko idiay tallo a pagsasabtan ti tektoniko, ken ti Madeira iti igid ti kabambantayan a naporma babaen ti heolohia ti adda iti plata a hotspot. iti heolohiko, dagitoy nga isla ket naporma idi babaen dagiti bulkaniko ken seismiko a paspasamak, urayno ti naudi a naindagaan a panagbettak ti bulkan ket napasamak idi 1957–58 (Capelinhos) ken esporadiko met a mapasamak dagiti nakapsut a gingined.
Ti Eksklusibo a Sona ti Ekonomia ti Portugal, ti sona ti baybay a ti Portugal ket addaan kadagiti espesial a karbengan kadagiti eksplorasion ken panagusar kadagiti rekurso ti baybay, ket addaan kadagiti 1,727,408 km2. Daytoy ti maikatlo a kadakkelan a Eksklusibo a Sona ti Ekonomia ti Kappon ti Europa ken ti maika-11 a kadakkelan iti lubong.
Klima
Ti Portugal ket naipalawag a kas klima ti Mediteraneo (Csa iti abagatan, uneg, ken rehion ti Douro; Csb iti amianan, Sentral Portugal ken ti aplaya ti Alentejo; ken ti pay namaga bassit a klima wenno klima ti estepa (BSk kadagiti dadduma apaset ti distrito ti Beja) segun ti Pannakaidasig ti Klima ti Köppen-Geiger), ken maysa kadagiti kabaraan a pagilian idiay Europa: ti tinawen a natimbeng a temperatura idiay nangrun a adaga ti Portugal ket agdumaduma manipud iti 8–12 °C (46.4–53.6 °F) iti kabambantayan nga interior ti amianan aginggana ti 16–19 °C (60.8–66.2 °F) iti abagatan ken idiay labneng ti karayan ti Guadiana. Ti Algarve, a naisina manipud iti rehion ti Alentejo babaen ti banbantay ket makaabot aginggana ti 900 metro (3,000 ft) idiay Alto de Fóia, ken addaan iti klima a kapada dagiti lugar ti akin-abagatan nga aplaya ti Espania wenno Abagatan a laud nga Australia.
Ti tinawen a natimbeng apanagtutudo idiay nangruna a daga ket agdumaduma iti sumurok bassit iti 3,200 mm (126.0 in) kadagiti akin-amianan a banbantay aginggana ti 300 mm (11.8 in) idiay lugar ti Karayan Massueime , idiay asideg ti Côa, iti igid ti karayan Douro. Ti Bantay Pico ket mabigbig a daytoy ti kaaduan a makaawat ti tinawen a panagtudtudo (sumurok a 6,250 mm (246.1 in) ti tunggal maysa a tawen) idiay Portugal, segun tiInstituto Português do Mar e da Atmosfera (Ilokano: Instituto ti Portuges iti Baybay ken Atmosperio).[13]
Kadagiti dadduma a lugar, kas iti labneng Guadiana, ti tinawen a natimnbeng atemperatura ket mabalin a nangatngato ngem 20 °C (68 °F), ken dagiti kangatuan a temperatura ti kalgaw ket mabalin a sumurok iti 46 °C (115 °F). Ti rekord a nangato ket 47.4 °C (117.3 °F) ken nairehistro idiay Amareleja, urayno daytoy ket saa a ti kapudotan a lugar iti kalgaw, segun kadagiti basa ti satelite.[14][15]
Ti panagniebe ket kanayon a mapasamak iti uneg ti Amianan ken Sentro ti pagilian ken naisangayan kadagiti distrito ti Vila Real, Bragança, Viseu ken Guarda. Dagiti temperatura ti panaglalam-ek ket mabalin a bumaba iti −10.0 °C (14.0 °F) ken naisangayan idiay Serra da Estrela, Serra do Gerês, Serra do Marão ken Serra de Montesinho. Kadagitoy a lugar, mabalin nga agniebe iti ania man a paset ti panawen manipud iti Oktubre aginggana ti Mayo. Iti abagatan ti pagilian manmano nga agniebe ngem mapasamak met kadagiti nangato a lugar.
Ti pagilian ket addaan kadagiti 2500 aginggana ti 3200 nga oras ti lawag ti init iti tinawen, ti maysa nga agtengnga iti 4–6 oras iti panaglalam-ek ken 10–12 oras iti kalgaw, ken ad-adu a pateg idiay abagatan-daya ken basbassit idiay amianan-laud.
Ti temperatura ti rabaw ti baybay idiay laud nga aplaya ti nangruna a daga ti Portugal ket agdumaduma manipud iti 13–15 °C (55.4–59.0 °F) iti panaglalam-ek aginggana ti 18–22 °C (64.4–71.6 °F) iti kalgaw, bayat ngaidiay abagatan nga aplaya ketsumakop manipud iti 15 °C (59.0 °F) iti panaglalam-ek ken pumudot iti kalgaw iti agarup a 23 °C (73.4 °F) ken sagpaminsan a makaabot iti 27 °C (80.6 °F).
Kadagiti purpuro ti Azores ken Madeira, dagitoy ket addaan iti subtropikal a klima, ngem adda met pagdumadumaan a nagbaetan dagiti isla, ti panagipadato ti tiempo ket narigat unay gapu kadagiti narusanger a topograpia. Dagiti purpuro ti Madeira ken Azorean ket addaanda iti ak-akikid a sakup ti temperatua, nga addaan kadagiti tinawen a natimbeng a temperatura nga aglabes iti 20 °C (68 °F) iti igid ti aplaya (segun ti Meteorolohiko nga Instituto ti Portugal). Adda met dagiti isla idiay Azores nga addaan kaadgiti namagmaga a bulan iti kalgaw. Iti resulta, ti isla ti Azores ket nailasinen a kas addaan iti Mediteraneo a klima (kadagiti kita ti Csa ken Csb), bayat nga adda met dagiti isla (kas ti Flores wenno Corvo) a naidasig a kas Temperado a Maritimo (Cfb) wenno Subtropikal a nadam-eg (Cfa), segun ti panangidasig ti Köppen-Geiger.
Ti isla ti Porto Santo idiay Madeira ket addaan iti namaga bassit a klima ti estepa (BSh). Ti Is-isla Savage, a paset it rehional a teritorio ti Madeira ket addaan iti naisangayan gapu ta naidasig a kadagiti klima ti Desierto (BWh) nga addaan iti tinawen a natimbeng a panagtudtudo iti agarup a 150 mm (5.9 in). Ti temperatura ti rabaw ti baybay kadagiti purpuro ket agdumaduma manipud iti 17–18 °C (62.6–64.4 °F) iti panaglalam-ek aginggana ti 24–25 °C (75.2–77.0 °F) iti kalgaw ken sagpaminsan a makaabot iti 26 °C (78.8 °F).
- Dagiti langa ti daga ken dagiti klima ti Portugal
Dagiti derraas ken aplaya ti puraw a darat idiay Algarve.
Dagiti bulkaniko a danaw ti Sete Cidades idiay isla ti São Miguel.
Ti nawatiwat ken atiddog nga agluklukot a tantanap ken ti rimpuook ti Quercus suber ti Alentejo.
Dagiti nauneg a ginget ti Curral das Freiras, idiay isla Madeira.
Tinatalon a turturod ken dagiti ginget ti karayan ti Akin-amianan a Portugal.
Ti kadawyan a bakir ti Nailian a Parke ti Montesinho, Bragança.
Ti Bantay Pico, ti kangatuan a pantok idiay Portugal, idiay bulkaniko nga Isla Pico.
Ti Natural a Parke ti Arrábida a makitkita ti bantay ken baybay.
Ti desierto ti Isla Pessegueiro idiay rehion ti aplaya ti Alentejo.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
