Espania

Ti Espania^[5] (Espaniol: España, panangibalikas: [esˈpaɲa] (dengngen)), opisial a ti Pagarian ti Espania (Espaniol: Reino de España),^{[paammo 7][6]} ket maysa a naturay nga estado ken maysa a kameng iti Kappon ti Europa a mabirukan idiay abagatan a laud nga Europa idiay Iberiko a Peninsula. Ti kangrunaan a dagana ket nabeddengan iti abagatan ken daya babaen ti Baybay Mediteraneo malaksid ti bassit a daga a nagbeddengan ti Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko iti Gibraltar; iti amianan babaen ti Pransia, Andorra, ken ti Luek Biskaya; ken iti amianan a laud ken laud babaen ti Taaw Atlantiko ken Portugal.

Pagarian ti Espania Reino de España
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: "Plus Ultra"  (Latin) (Ilokano: Sumaruno iti Labes)
Nailian a kanta: "Marcha Real"  (Espaniol)[paammo 1] (Ilokano: Naarian a Martsa)
Lokasion ti  Espania  (nangisit a berde) – idiay Europa  (berde ken nangisit a kolordapo) – idiay Kappon ti Europa  (berde)  —  [Leyenda]
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Madrid 40°26′N 3°42′W
Opisial a sasao	Espaniol[paammo 2]
Mabigbig a rehional a sasao	Basko, Katalan/Balensiano, Galego ken Aranes (Oksitano)
Nagan dagiti umili	Espaniol, Kastila
Gobierno	Unitario a parlamentario a batay-linteg a monarkia
• Ari	Juan Carlos I
• Kangrunaan a Ministro	Mariano Rajoy
Lehislatura	Cortes Generales
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kongreso dagiti Deputado
Pannakabangon  Maika-16 a siglo
•   Tinawtawid a petsa	569 (panagpangato idiay trono ni Liuvigild)
•   Dinastiko	1479
•   De facto	1516
•   De jure	1715
•   Nailian nga estado	1812
•   Batay-linteg a demokrasia	1978
Kalawa
• Dagup	504,030 km2 (194,610 sq mi) (Maika-51)
• Danum (%)	1.04
Populasion
• Karkulo idi 2010	46,030,109[1] (Maika-27)
• Densidad	93/km2 (240.9/sq mi) (Maika-106)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$1.413 trilion[2] (Maika-13)
• Tunggal maysa a tao	$30,622[2] (Maika-28)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$1.536 trilion[2] (Maika-12)
• Tunggal maysa a tao	$33,298[2] (Maika-26)
Gini (2013)	33.7[3] kalalainganna
HDI (2013)	0.869[4] nangato unay · Maika-27
Kuarta	Euro (€)[paammo 3] (EUR)
Sona ti oras	UTC+1 (CET[paammo 4])
• Kalgaw (DST)	UTC+2 (CEST[paammo 5])
	Pakaammo a ti Is-isla ti Kanario ket addaan iti sabali a sona ti oras
Pormat ti petsa	dd.mm.yyyy (Espaniol; CE)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	34
TLD ti internet	.es[paammo 6]

Ti Espaniol a teritorio ket mairaman pay ti Is-isla ti Balear idiay Mediteraneo, ti Is-isla ti Kanario idiay Taaw Atlantiko idiay pantar ti Aprika, ken dagiti dua a naturay a siudad idiay Amianan nga Aprika, Ceuta ken Melilla, a nabeddengan ti Morocco. Maysa pay, ti ili iti Llívia ket maysa nga Espaniol nga exclave a naisanglad ti uneg ti Pranses a teritorio. Nga addaan iti kalawa a 504,030 kuadrado kilometro (194,610 sq mi), isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a pagilian iti Akinlaud nga Europa ken ti Kappon ti Europa kalpasan ti Pransia, ken ti maikapat a kadakkelan a pagilian idiay Europa kalpasan ti Rusia, Ukrania ken Pransia.

Gapu ti lokasionna, ti teritorio ti Espania ket suheto ti adu nga akinruar nga impluensia manipud dagiti prehistoria a panawen ken aginggana ti panakabalinna a maysa a pagilian. Ti Espania ket rimsua a kas maysa a naipagtitipon a pagilian idi maika-15 a siglo, kalpasan ti panagasawa iti Katoliko a Monarkia ken ti panakalpas ti panagparukma manen, wenno Reconquista, iti Iberiko a peninsula idi 1492. Daytoy ket nangruna pay a nagtaudan iti impluensia kadagiti sabsabali a rehion, naipangpangruna idi agdama a moderno a panawen, idi nagbalin a globo nga imperio a nangibati kadagiti legado iti sumurok a 500 a riwriw a nga agsasao ti Espaniol tatta nga aldaw, a makaaramid daytoy ti maikadua a kaaduan ti mangisasao nga umuna a pagsasao.

Ti Espania ket maysa a demokrasia a naurnong iti porma iti maysa a parlamentario a gobierno babaen ti maysa a batay-linteg a monarkia. Daytoy ket maysa a narang-ay a pagilian nga addaan iti maika sangapulo ket dua a kadakkelan nga ekonomia iti lubong babaen ti nominal a GDP, ken nangato unay a pagalagadan ti panagbiag, a mairaman a ti maikasangapulo a kangatuan a ranggo ti pagsurotan ti kasayaat ti panagbiag iti lubong, manipud idi 2005. Kameng daytoy iti Nagkaykaysa a Pagpagilian, Kappon ti Europa, NATO, OECD, ken ti WTO.

Etimolohia

Ti pudno a naggapuan ti nagan nga Espania ken "Espaniol" ket nasuppiatan. Ti taga-ugma a Romano a nagan para iti Iberiko, Hispania, ket naala manipud iti naidaniw a balikas a Hesperia a mangitudo ti Espania, nga agiballatek ti Griego puot iti Italia a kas maysa a "akinlaud a daga" wenno "daga iti lumlumnek nga init" (Hesperia, Εσπερία iti Griego) ken Espania, a daytoy ket adadayo pay ngem ti laud, a kas ti Hesperia ultima.^[7]

Daytoy ket baka kapadpada pay ti Puniko Ispanihad, a kayat na a sawen ket "daga dagiti koneho" wenno "igid", maysa a reperensia iti lokasion ti Espania idiay gibus ti Mediterraneano; Ti Romana a naaramid a sensilio iti daytoy a rehion manipud iti panagturay ni Hadrian ket agipakpakita ti maysa a babai a langa nga addaan iti koneho iti sakana.^[8] Adda pay dagiti agibagbaga a ti balikas nga Espania ket naala manipud iti Basko a balikas nga Ezpanna a kayatna a sawen ket ti "igid" wenno "nagbeddengan", maysa pay a reperensia a ti kinapudno a ti Iberiko a peninsula ket buklenna ti abagatan a laud iti kontinente ti Europa.^[7]

Ti humanista a ni Antonio de Nebrija ket nangigay-at a ti balikas a Hispania ket naggapu ti Iberiko a balikas a Hispalis, a kayatna a sawen ket ti "siudad iti akinlaud a lubong". Ni Jesús Luis Cunchillos ket nangisuppiat a ti ramut ti balikas a span ket ti Penisia a balikas ti spy, a kayatna a sawen ket ti "agpanday kadagiti metal". Ngarud ket ti i-spn-ya ket kayatna a sawen ket "ti daga a pagpandayan kadagiti metal".^[9]

Paammo

1. Agserbi pay daytoy a kas ti Naarian a kanta
2. Dagiti dadduma a naturay a komunidad, Katalan, Balensiano, Galego, Basko ken Aranes (Oksitano) ket dagiti kumadua nga opisial a pagsasao. Aragones, Asturiano ken Leones ket addaan iti bassit nga opisial a pannakabigbig
3. Sakbay ti 1999 (babaen ti linteg, 2002) : Espaniol a Peseta.
4. Malaksid ti Is-isla ti Kanario, a mangsursurot ti WET (UTC) iti nalamiis a tiempo.
5. Malaksid ti Is-isla ti Kanario, a mangsursurot ti WEST (UTC+1) iti kalgaw a tiempo.
6. Ti .eu a turayan ket maus-usar pay, a pinakibinbinningay kadagiti kameng nga estado ti Kappon ti Europa. Ti pay, .cat a pagturayan ket naus-usar kadagiti teritorio nga agsasao ti Katalan.
7. Idiay Espania, dagiti sabsabali a pagsasao ket opisial a mabigbigan a maitunos ti linteg a patneng a (rehional) a pagsasao babaen ti Europeano a Dokumento ti linteg para iti Rehional wenno dagiti Rehional a Pagsasao. Iti tunggal maysa kadagitoy, ti opisial a nagan ti Espania ket dagiti sumaganad:

   • Aragones: Reino d'Espanya, IPA: [ˈreino ðesˈpaɲa];
   • Asturiano: Reinu d'España, IPA: [ˈreinu ðesˈpaɲa];
   • Basko: Espainiako Erresuma IPA: [espaɲako eres̺uma];
   • Katalan: Regne d'Espanya, IPA: [ˈreŋnə ðəsˈpaɲə] wenno [ˈreŋne ðasˈpaɲa];
   • Galego: Reino de España, IPA: [ˈreino ðe esˈpaɲa];
   • Ekstremenio: Réinu d'España, IPA: [ˈreinu ðesˈpaɲa];
   • Oksitano: Reialme d'Espanha, IPA: [reˈjalme ðesˈpaɲɔ].