agkakasigkay a sibibiag a sistema From Wikipedia, the free encyclopedia
Iti biolohia, ti maysa nga organismo ket ti aniaman nga agkakasigkay a sibibiag a sistema (a kas ti ayup, fungus, mikro-organismo, wenno mula). Iti saan a basbassit a sumagmamano a porma, amin a kita dagiti organismo a makabael iti panagsungbat iti panagtignay, reproduksion, idadakkel ken panagrang-ay, ken ti panagtaripato iti homeostasis a kas maysa a natalinaay a sibubukel.
.jpg)
Ti maysa nga organismo ket mabalin nga uniselular (maymaysa a selula) wenno, iti kaso a kas dagiti tao, buklen dagiti trilion kadagiti selula a naigrupo kadagiti naipangpangruna a kulapot ken dagiti organo. Ti termino a multiselular (adu a selula) ket mangipalawag ti aniaman nga organismo a buklen dagiti ad-adu ngem maysa a selula.
Amin dagiti sibibiag nga organismo iti Daga ket nabingbingayda kadagiti eukariote ken dagiti prokariote a naibatay ti kaadda wenno kaawan kadagiti husto a pagtengngaan kadagiti selulada. Dagiti prokariote ket mangirepresenta kadagiti dua a nagsisina a dominio, ti Bakteria ken Archaea. Dagiti eukariotiko nga organismo, nga adda dagiti nabedbedan iti kulanit a tengnga ti selula, ket aglaon pay kadagiti organulo, a nainganan kadagiti mitochondria ken (iti mulmula) kadagiti plastid, sapasap dagitoy a naipanpanunotan a nagtaud manipud iti endosimbiotiko a bakteria.[1] Dagiti [fungus]], dagiti ayup ken dagiti mula ket kas pagarigan dagiti sebbangan a eukariote.
Idi 2002 ni Thomas Cavalier-Smith ket nangisingasing ti maysa a klado, Neomura, a naigrupo dagitoy ti Archaea ken Eukaria. Ti neomura ket naipanpanunotan a nagggapu manipud iti Bakteria, a kaaduan a naisangsangayan manipud iti Aktinobakteria.[2] Kitaen ti Pannakaisanga nga urnos ti maipapan ti bakteria a pila.
Ti termino nga "organismo" (Griego ὀργανισμός – organismos, manipud iti Taga-ugma a Griego ὄργανον – organon, "instrumento, implemento, ramit, organo iti kaipanunotan wenno aprehension"[3]) ket immuna a nagparang iti pagsasao nga Ingles idi 1701 ken nakaala daytoy ti agdama a pannakaipalpalawagna babaen idi 1834 (Inggles a Diksionario ti Oxford). Daytoy ket dagus a maikabagian iti termino nga "organisasion". Adda ti maysa a napaut a tradision iti panangipalpalawag kadagiti organismo a kas dagiti agbukbukod nga agur-urnos a parsua.[4]
Adda metten dagiti adu nga agdama a kontrobersia a maipanggep ti kasayaatan a panangilawlawag ti organismo[5] kenno agpayso a daytoy wenno ti kastoy a panangipalplawag ket nasken.[6] Nadumaduma a parparawad[7] ket dagiti sungbat kadagiti singasing a ti kategoria iti "organismo" ket mabalin a makaanay iti biolohia.[8]
Ti balikas nga organismo ket mabalin a nalawa a maipalawag a kas maysa nga asemblia dagiti molekula nga agtigtignay a kas ad-adu wenno basbassit a natalinaay a sibubukel a mangipakpakita kaditi tagikua iti biag. Nupay kasta, adu kadagiti taudan ket nagisingsingasing kadagiti panangipalplawag a mangikkat kadagiti birus ken dagiti teoretiko a mabalin mga inaramid ti tao a porma dagiti saan nga organiko a biag.[9] Dagiti birus ket agkamkammatalekda iti biokimiko a makina iti maysa nga agsangsangaili a selula para iti reproduksion.
Ti Reperensia nga Online ti Chambers ket mangitited ti nalawa a panangilawlawag: "ti aniaman a sibibiag nga estruktura, a kas ti maysa a mula, ayup, fungus wenno bakteria, a makabael iti panagdakkel ken reproduksion".[10]
Kadagiti adu a selula a termino, ti "organismo" ket kadawyan a mangilawlawag ti sibubukel a pagsasarunuan a pannakaaramid kadagiti sitema (kas pagarigan sirkulatorio, panaglupma, wenno reproduktibo) a dagitoy ket urnong ti organo; dagitoy ket, dagiti urnong ti kulanit, a dagitoy ket naaramid met kadagiti [selula (biolohia)|selula]]. Kadagiti daduma a mula ken ti nematodo Caenorhabditis elegans, dagiti agmaymaysa a selula ket dagiti totipotente.
Ti nalatak nga organismo ket ti maysa nga organismo a mangbukel kadagiti adu nga agmaymaysa nga agkakadua nga agtigtignay a kas maysa nga agtigtignay wenno sosial a paset.
Dagiti birus ket kadawyan a saan a naipanpanunotan a dagitoy ket organismo gaputa saanda a makabael iti autonomo a reproduksion, idadakkel wenno metabolismo. Daytoy a kontrobersia ket problematiko gaputa adda dagiti dadduma maipapan ti selula nga organismo a saanda met a makabael iti nnawaya a panagbiag (ngem saan nga iti nawaya a metabolismo ken panagpaadu) ken agbiag a kas dagiti obligatorio nga intrasekular a parasitiko. Urayno dagiti birus ket addaanda laeng kadagiti bassit a ensima ken dagiti molekula nakailaslasinan dagiti sibibiag nga organismo, awan dagitoy ti bukodda a metabolismo ken saanda a makasintesar ken makaurnos kadagiti organiko a kompuesto a mangporma kaniada. Isun a daytoy ket mangisina ti autonomo a reproduksion ket mabalinda laeng a pasibo a matuladan babaen ti makina iti agsangsangaili a selula. Iti daytoy a kapanunotan dagitoy ket kapadpadada ti inanimado a banag. Bayat a dagiti birus ket saanda nga agsarsaranay ti nawaya a metabolismo, ken isunga kadawyanda a saan a naibilbilang a kas dagiti organismo, addaanda met kadagiti bukodda a puonan ken isuda ket agbaliw babaen kadagiti kapadpada a mekanismo a pangibalbaliwan dagiti organismo.
Ti kadawyan a suppiat iti panagsuporta kadagiti birus a kas dagiti sibibiag ng aorganismo ket ti abilidadda a mapan it iebolusion ken agpaadu babaen ti kabukbukodan a panangaramid. Adda dagiti dadduma a sientista a sumupsuppiat a dagiti birus ket saanda nga agbalbaliw, wenno bukbukodda a makapaaduno. Iti kinapudno, dagiti birus ket agbaliwda babaen dagiti mangsangsangaili kaniada a selula,a ti kaibuksilanna ket adda iti ti kimmadduan nga ebolusion dagiti birus ken dagiti agsangsangaili a selula. No awan dagiti agsangsangaili a selula, ti maipapan ti birus nga ebolusion ket imposible. Daytoy ket saan nga husto kadagiti selula. No awan dagiti birus, ti turong ti ebolusion ket mabalin a sabali; nupay kasta, ti abilidad nga agbaliw ket saan a mabanagan. Iti met reproduksion, dagiti birus ket dagupda nga agkamkammatalek iti makina ti agsangsangaili tapno makapaaduda.[11] Ti pannakaduktal ti maipapan kadagiti birus a megagenom nga adda dagiti puonan a panagkodigo para iti enerhia ametabolismo ken sintesis ti protina ket nangsungrod ti suppiat a maipanggep no dagiti birus ket tagikua iti puon ti biag. Ti kaadda dagitoy a puonan ket mangisingsingasing a dagiti birus ket makabaelda kadagiti napalabas nga agmetabolisado. Daytoy ket nabirukan iti kalpasanna a dagiti puonan a panagkodigo para iti enerhia ken protina a metabolismo ket adda ti maipapan ti selula a taudan. Mabalin a dagitoy ket nakaaldad babaen ti horisontal a pannkaiyakar ti puonan manipud kadagiti maipapan ti birus a nagsangsangaili.[12]
Ti sabali pay a nasayaat a suppiat iti panangilaksid kadagiti birus iti puon ti biag ket ti polipiletiko a taudan.[13] Dagiti birus ket saanda a makibinningay ti homologo a pannakailasinan kadagti maipapan ti selula nga organismo, wenno dagiti dadduma pay a birus. Gaputa daytoy ket imposible nga agsubli a suroten ti maipapan ti birus nga ebolusion iti kinaudi nga unibersal a kaputotan, daytoy pay ket imposible a maikabilda iti puon ti biag, wa daytoy ket naibatay iti puonan ti homologo
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
