Kuba

Ti Kuba, opisial a ti Republika ti Kuba, (Espaniol: República de Cuba) ket maysa nga isla a pagilian idiay Karibe. Ti pagilian iti Kuba ket buklenna ti kangrunaan nga isla iti Kuba, ti Isla de la Juventud, ken dagiti nadumaduma a purpuro. Ti Havana ket isu ti kadakkelan a siudad idiay Kubá ken ti kapitolio iti daytoy a pagilian. Ti Santiago de Cuba ket isu ti maikadua a kadakkelan a siudad.^[9][10] Iti amianan ti Kuba ket naisanglad ti Estado Unidos (90 a milia ti kaadayona) ken ti Bahamas, Mehiko ket addaan iti laud, ti Is-isla ti Cayman ken Hamaika ket adda iti abagatan, ken Haiti ken ti Dominikano a Republika ket adda iti abagatan a daya.

Republika ti Kuba República de Cuba  (Espaniol)
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: Patria o Muerte (iti Espaniol) "Pagilian wenno Patay"[1]
Nailian a kanta: La Bayamesa Kanta ti Bayamo [2]
Kasasaad	kliente nga estado iti Estados Unidos
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Havana 23°8′N 82°23′W
Opisial a sasao	Espaniol
Grupgrupo ti etniko	65.1% Puraw, 10.1% Aprikano, 24.8% Mulato ken Mestiso[3]
Nagan dagiti umili	Kubano
Gobierno	Unitario a republika, Sosialista nga estado
• Presidenta ken Primero	Miguel Díaz-Canel
• Umuna a Bise Presidente	Salvador Valdés Mesa
• Umuna a Sekretario iti Partido Komunista	Raúl Castro
• Presidente ti Nailian a Gimong	Esteban Lazo Hernández
Pannakawayawayas  manipud iti Espania/Estados Unidos
• Nairangarang	Oktubre 10, 1868 manipud iti Espania
• Nairangarang ti Republika	Mayo 20, 1902 manipud iti Estados Unidos
• Rebolusion ti Kuba	Enero 1, 1959
Kalawa
• Dagup	109,884 km2 (42,426 sq mi) (Maika-105)
• Danum (%)	negligible[4]
Populasion
• Karkulo idi 2010	11,241,894[4] (Maika-73)
• Senso idi 2002	11,177,743[4]
• Densidad	102.3/km2 (265.0/sq mi) (Maika-106)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2010
• Dagup	$114.1 bilion (Maika-63)
• Tunggal maysa a tao	$9,900 (Maika-86)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2010
• Dagup	$57.49 bilion[3] (Maika-68)
• Tunggal maysa a tao	$5,100[3][4][5] (Maika-90)
Gini (2000)	38.0[6] kalalainganna
HDI (2013)	0.815[7] nangato unay · Maika-44
Kuarta	Pisos ti Kuba(CUP) Mabaliwan a pisos ti KUba[8] (CUC)
Sona ti oras	UTC−5 (CST)
• Kalgaw (DST)	UTC−4 (CDT)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+53
TLD ti internet	.cu

Idi 1492, Christopher Columbus ket simmanglad ken tinuntonna ti isla a tattan ket tagikuaen ti Kubá, para iti Pagarian iti Espania. Ti Kuba ket nagtalinaed a teritorio iti Espania aginggana idi nagpatingga ti Espania–Amerikano a Gubat idi 1898, ekn nakaala ti pormal a panakawayawaya manipud iti Estados Unidos idi 1902. Ti maysa a narukop a demokrasia, a kaaduan nga iturayan dagiti radikal a politika ket rimsua, a pinatangken babaen ti Kubano a batay-linteg iti 1940, ngem daytoy ket napernekan idi 1952 babaen ti dati a presidente a ni Fulgencio Batista, ken naipatakder ti maysa nga autoritario turay, a daytoy ket nagpaadu kadagiti kadaksan, panagpasardeng kadagit politika ken panagpalad kadagiti pagalagadan ti ekomonia.^[11][12] ni Batista ket kanungpalan a naikkat idi Enero 1959 babaen ti Hulio 26 a tignay, ken ti maysa a baro nga administrasion ket naipatakder babaen ni Fidel Castro, a babaen idi 1965 ket nagbalin a ti maysa a partido nga estado babaen ti napaungar a ti Partido Komunista ti Kuba, nga agturturay pay laeng iti tatta nga aldaw.

Ti Kuba ket pagtaengan ti sumurok a 11 a riwriw a tattao ken isu daytoy ti kaaduan ti populasion nga isla a pagilian idiay Karibe, ken isu pay ti kadakkelan babaen ti kalawa ti lugar. Dagiti tattao, kultura, ken dagiti tinawtawid ket nakaala manipud kadagiti nadumaduma a nagtaudan, a kas kadagiti aborihinal a Taíno ken Ciboney a tattao, ti panawen iti Espaniol a kolonialismo, ti pinakayammo iti Aprikano a tagtagabu ken ti kinaasidegna iti Estados unidos.

Ti Kuba ket addaan ti 99.8% a bilang dagiti makabasa ken makasurat,^[3][13] ti nababa a bilang dagiti panakatay ti maladaga ngem dagiti dadduma a naparang-ay a pagilian,^[14] ken ti natimbengan a panagnamnama ti biag iti 77.64.^[3] Idi 2006, ti Kubá ket isu laeng ti agmaymaysa a pagilian a nakasabat ti WWF a panagilawlawag iti nasaranay a panagrangrang-ay; nga addaan ti maysa a ekolohikal a tugot iti basbassit ngem 1.8 hektarea tunggal maysa a tao ken maysa a Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaon iti sumurok a 0.8 para iti 2007.^[15]

Etimolohia

Ti nagan a Kuba ket nagtaud manipud iti pagsasao a Taíno. Ti husto a kaibuksilan ti nagan ket saan a nalawag ngem mabalin maipatarus a kas idiay kaaduan ti nalames a dagaw (cubao),^[16] wenno nalatak a lugar (coabana).^[17]Dagiti mannurat a namatmati a ni Christopher Columbus ket Portuges et nangibagbaga a ti Cuba ket ninaganan babaen ni Columbus para iti taga-ugma nga ili ti Kuba idiay distrito ti Beja idiay Portugal.^[18][19]

Pakasaritaan

Nangruna nga ar-artikulo: Pakasaritaan ti Kuba ken Linia ti panawen ti pakasaritaan ti Kuba

Sakbay ti Columbia a panawen

Pannakailadawan ti Taíno a babai, a kas naamammuan pay iti Arawak babaen dagiti Espaniol

Ti Kuba ket tinataengan idi ti tattao aPatneng nga Amerikano a naamammuan akas dagiti Taíno, a tinawtawagan pay ti Arawak babaen dagiti Espaniol, ken Guanajatabey kenn tattao a Ciboney sakbay ti isasangpet dagiti Espaniol. Ti tinaudan dagitoy a Patneng nga Amerikano ket nagtaudda manipud iti nangruna adaga iti Amianan, Tengnga ken Abagatan nga Amerika kadagiti adu a nasapsapa a siglo .^[20] Dagiti patneng a Taíno ket tinawtawaganda ti isla iti Caobana.^[21] TDagidi Taíno ket mannalon ken dagidi Ciboney ken mannalon, mangngalap ken agananup-agburburas.

Dagiti nagibasaran

1. "Cuban Peso Bills". Tengnga a Banko iti Kuba. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-03-07. Naala idi 2009-09-07.
2. "National symbols". Government of Cuba. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-01-15. Naala idi Septiembre 7, 2009.
3. "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-10-24. Naala idi 2011-09-30.
4. Anuario Estadístico de Cuba 2010, Oficina Nacional de Estadísticas, República de Cuba. Naala idi Septiembre 30, 2011.
5. Ti pateg ket binukel ti kaasitgan a gasut.
6. "Cuba grapples with growing inequality". Reuters. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-09-17. Naala idi 21 Hulio 2013.
7. "Human Development Report 2014" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. Naala idi 2014-07-24.
8. Manipud idi 1993 aginggana idi 2004 ti Doliar ti Estados Unidos ket inus-usar a kumaduaan ti pisos aginggana ti doliar ket nasukatan babaen ti mabaliwan a pisos
9. Thomas, Hugh (Marso 1971). Kubá; ti Panangkamat ti Kawayaan. New York: Harper & Row. ISBN 0-06-014259-6.
10. Thomas, Hugh (1997). Ti Tagabu a Komersio: Ti Sarita iti Atlantiko a Komersio ti Tagabu, 1440–1870. New York, NY: Simon & Schuster. ISBN 0-684-83565-7.
11. "Dagiti insao no Senador John F. Kennedy idiay Demokratiko a Pangrabii, Cincinnati, Ohio". John F. Kennedy Presidential a Biblioteka ken Museo – Jfklibrary.org. 1960-10-06. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-24. Naala idi 2010-11-07.
12. Thomas, Hugh (Marso 1971). Kuba; ti Panagkamat ti Kawayaan. New York: Harper & Row. p. 1173. ISBN 0-06-014259-6.
13. "unstats | Millennio a Panagituding". Mdgs.un.org. 2010-06-23. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-01-21. Naala idi 2010-11-07.
14. "CIA World Factbook". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-02-07. Naala idi 2011-09-30.
15. Reporta ti sibibiag a planeta
16. Alfred Carrada, Ti Diksionario ti Pagsasao a Taino(plato 8)
17. "Diksionario – Taino dagiti patneng a tao ti Karibe --". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-04-30. Naala idi 2013-02-21.
18. Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. Ingles: Ti Portuges a Columbus: sekreto nga ahente ni Ari Juan II, Palgrave Macmillan, ISBN 0-333-56315-8
19. da Silva, Manuel L. ken Silvia Jorge da Silva. (2008). Ni Christopher Columbus idi ket Portuges, Express Printing, Fall River, MA. 396pp. ISBN 978-1-60702-824-6.
20. Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle (1996). Arte ken arkeolohia ti sakbay ti Columbia a Kuba. Unibersidad ti Pittsburgh a Pagmalditan. p. 22. ISBN 0-8229-3955-X.
21. "Taino a nagan para kadagiti isla". Indio.net. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-10-30. Naala idi 2010-11-07.

Bibliograpia

• Chomsky, Aviva; Carr, Barry; Smorkaloff, Pamela Maria, dagiti ed. (2004). The Cuba Reader: History, Culture, Politics. Durham, NC & London: Unibersidad ti Duke a Pagmalditan. ISBN 978-0-8223-3197-1.
• Domínguez, Jorge I. (2003). Ti Batay-linteg ti Politikal a Transision ti Kuba: Ti Rami ti Panagtalinaay (ken Panagbalbaliw) ti 1992 a Batay-linteg (PDF). Coral Gables, FL: Instituto para dagiti Kubano ken Amerikano aPanagadal, Unibersidad ti Miami. ISBN 978-1-932385-04-5. Naala idi 19 Agosto 2012.
• Feinsilver, Julie M. (1989). "Ti Kuba a kas maysa a 'Medikal a Bileg ti Lubong': Dagiti Politika ti Simbolismo". Panagrepaso a Panagsukisok ti Latin nga Amerika. 24 (2): 1–34. JSTOR 2503679.
• Gleijeses, Piero (1994). "'Pumanawkan! Umayen dagiti Puraw a Higante!': Ti Estados Unidos, dagiti Mercenario, ken ti Kongo, 1964–1965" (PDF). Diplomatiko a Pakasaritaan. 18 (2): 207–237. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2013-01-17. Naala idi 2013-02-21.
• Gleijeses, Piero (1996). "Ti Immuna nga Ipapan ti Kuba idiay Aprika: Arhelia, 1961–1965". Warnakan dagiti Panagadal ti Latin nga Amerika. 28 (1): 159–195. JSTOR 157991.
• Gleijeses, Piero (1997). "Dagiti Immuna nga Embahador: Ti Naiparawad ti Kuba iti Pannakawaya ti Guinea-Bissau". Warnakan dagiti Panagadal ti Latin nga Amerika. 29 (1): 45–88. JSTOR 158071.
• Gleijeses, Piero (2002). Dagiti Asisinnupiat a Mision: Havana, Washington, ken Aprika, 1959–1976. Chapel Hill, NC: Unibersidad ti North Carolina a Pagmalditan. ISBN 978-0-8078-2647-8.
• Ramazani, Rouhollah K. (1975). Ti Persiano a Golpo ken Kipet ti Hormuz. Alphen aan den Rijn: Sijthoff & Noordhoff. ISBN 9-0286-0069-8.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Kuba iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Kuba manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Cuba

• Gobierno ti Kuba
• Kuba iti Curlie (iti Ingles)