Ջոն Ուոթսոն

Ջոն Բրոդես Ուոթսոն (հազվադեպ՝ Ջոն Բրոադուս Ուոթսոն, անգլ.՝ John Broadus Watson, հունվարի 9, 1878(1878-01-09)^{[1][2][3][…]}, Գրինվիլ, Հարավային Կարոլինա, ԱՄՆ^[4] - սեպտեմբերի 25, 1958(1958-09-25)^{[4][1][2][…]}, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ^[4]), ամերիկացի հոգեբան, բիհեյվիորիզմի (անգլ.՝ behaviour-վարք) հիմնադիրը։ Բիհեյվիորիզմը 20-րդ դարի արևմտյան հոգեբանության ամենատարածված տեսություններից մեկն է։

Ջոն Ուոթսոն անգլ.՝ John Broadus Watso
Ծնվել է	հունվարի 9, 1878(1878-01-09)[1][2][3][…] Գրինվիլ, Հարավային Կարոլինա, ԱՄՆ[4]
Մահացել է	սեպտեմբերի 25, 1958(1958-09-25)[4][1][2][…] (80 տարեկան) Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]
Գերեզման	Willowbrook Cemetery[5]
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Դավանանք	քրիստոնեա
Մասնագիտություն	հոգեբան և քաղաքական գործիչ
Հաստատություն(ներ)	Ջոնս Հոփքինսի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	հոգեբանություն
Պաշտոն(ներ)	Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ
Անդամակցություն	Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատեր	Ֆուրմանի համալսարան, Չիկագոյի համալսարան և Greenville High School?
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն[6]
Գիտական ղեկավար	Ջեյմս Ռոուլանդ Էնջել
Ազդվել է	Իվան Պավլով
Ամուսին(ներ)	Mary Ickes? և Rosalie Rayner?
Երեխա(ներ)	William Rayner Watson?, James Broadus Watson?, Mary Ickes Watson? և John Ickes Watson?
John Broadus Watson Վիքիպահեստում

«Փոքրիկ Ալբերտը» գիտափորձ

Կենսագրություն

Ջոն Ուոթսոնը ծնվել է 1878 թվականի հունվարի 9-ին Գրինվիլում։ Ծնողները՝ Էմմա և Փայքենս Ուոթսոնները, բնակվել են Հարավային Կարոլինայում՝ Թրևելերս Ռեսթ փոքրիկ ավանում։ Մայրը շատ կրոնասեր է եղել, ուստի տղայի կյանքը լի է եղել սահմանափակումներով և արգելքներով։ Անձամբ Փայքենսը նախընտրել է բավականաչափ շվայտ կյանք։ Այդ հողի վրա սկանդալները 1891 թվականին հանգեցրել են ընտանիքից հոր հեռանալուն, երբ տղան 13 տարեկան է եղել։ Ջոնը կապված է եղել հոր հետ, այդ պատճառով էլ դժվար էր տարել բաժանումը և մինչև կյանքի վերջ չի կարողացել ներել նրան։

Մեծացել է Գրինվիլում (Հարավային Կարոլինա) և հենց այնտեղ գտնվող Ֆուրմանի համալսարանում ստացել մագիստրոսի դիպլոմ։ Դասախոսներից մեկի հորդորով՝ ավելի ուշ ընդունվել է Չիկագոյի համալսարան՝ Ջոն Դյուիի մոտ փիլիսոփայություն սովորելու նպատակով։ Սակայն իր իսկ խոսքերով, նա չի հասկացել, թե ինչի մասին է առհասարակ խոսում Դյուին և շուտով գերադասել է փոխել գիտական ղեկավարին՝ դիմելով հոգեբան Ջեյմս Էնջելին և ֆիզիոլոգ Հենրի Դոնալդսոնին։ Պատրաստվել է Ժակ Լյոբի հետ աշխատել շների ուղեղի ուսումնասիրության վրա։ Այդ գիտնականների համատեղ աշխատանքն ավելի ուշ հանգեցրել է վարքագծի ուսումնասիրության խիստ և օբյեկտիվ մոտեցման ձևավորմանը։

Նրա դոկտորական ատենախոսությունը, որը պաշտպանվել է Չիկագոյի համալսարանում 1903 թվականին («Կենդանիների ուսուցում։ Նյարդային համակարգի աճի հետ կապված սպիտակ առնետի ֆիզիկական զարգացման փորձարարական ուսումնասիրություն»), եղել է առնետների վարքագծի վերաբերյալ առաջին ժամանակակից գիրքը։

1913 թվականի փետրվարի 24-ին Ջոն Ուոթսոնը Նյու Յորքում կարդացել է «Հոգեբանությունը բիհեյվիորիստի տեսանկյունից» հայտնի դասախոսությունը (հրովարտակը)։ Բիհեյվիորիզմի ժամանակից ի վեր հոգեբանությունը բուռն կերպով զարգացել է որպես փորձարարական գիտություն։ Ուոթսոնն ընդհանուր առմամբ հերքել է գիտակցությունը որպես գիտական հետազոտության առարկա՝ հոգեկան երևույթները միացնելով վարքի տարբեր ձևերի հետ, որը հասկացվում է որպես արտաքին միջավայրի՝ օրգանիզմից ազդակների հանդեպ օրգանիզմի ռեակցիաների ամբողջություն։ Հոգեբանական ուսումնասիրության նպատակն է կանխագուշակել, թե ինչպիսին կլինի ռեակցիան և որոշել ընթացիկ ազդակի բնույթը։ Ռեակցիայի հնարավորությունները շատ մեծ են։ Ուոթսոնն առանձնացնում է ռեակցիայի 4 խոշոր դաս.

• տեսանելի (էքսպրեցիտ) - դռների բացելը, ջութակ նվագելը,
• անտեսանելի (սովորական ռեակցիաներ (իմպլցիիտ)) - մտածելը, որը մենք համարում ենք ներքին խոսակցություն,
• տեսանելի ժառանգական ռեակցիաներ - բնազդական և հուզական ռեակցիաներ (փռշտոց և այլն),
• անտեսանելի ժառանգական ռեակցիաներ - ներքին սեկրեցիայի համակարգ (ֆիզիոլոգիա)։

Բիհեյվիորիզմի տեսանկյունից հոգեբանությունը բնական գիտությունների օբյեկտիվ ճյուղ է։ Դրա նպատակն է վարքագծի կանխագուշակումը և դրա վերահսկողությունը։

Բիհեյվիորիզմի ազդեցությունն այնքան սրընթաց կերպով է աճել, որ նա 1915 թվականին ընտրվել է Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ։

1920 թվականին Ուոթսոնը ստիպված է եղել լքել Ջոն Հոփքինսի համալսարանում զբաղեցրած իր պաշտոնը՝ ամուսնալուծության և իր օգնական Ռոզալի Ռեյների հետ սիրավեպի հետ կապված սկանդալի պատճառով (Ռոզալի Ռեյները 11 ամսական տղայի հույզերը պայմանավորող աշխատանքի համահեղինակն է, որը հոգեբանության պատմության մեջ մտել է որպես «Փոքրիկ Ալբերտի» գիտափորձ)։ Ավելի ուշ ամուսնացել է Ռեյների հետ։ Ոչ մի համալսարան չի համաձայնվել նրան աշխատանքի ընդունել։ Հետո տեղափոխվել է Նյու Յորք, որտեղ աշխատանք է ստացել Ջոն Ուոլթեր Թոմփսոնի գովազդային ընկերությունում՝ միաժամանակ դասախոսություններ կարդալով սոցիալական հետազոտությունների նոր դպրոցում^[7]։

Մատենագրություն

• «Վարք։ Համեմատական հոգեբանության ներածություն» / «Behaviour. Introduction to Comparative Psychology» (1914) 
• «Բիհեյվիորիզմ» (1925)
• «Բիհեյվիորիզմի ուղիները» (1926)
• «Երեխաների հոգեբանական խնամք» (1928)

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Encyclopædia Britannica
3. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
4. Уотсон Джон Бродес // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. Find A Grave — 1996.
6. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
7. Ludy T. Benjamin, Ludy T. Benjamin, Jr. A History of Psychology in Letters. Blackwell Publishing, 2006, p. 156 ISBN 1-4051-2611-6

Գրականություն

• Buckley, Kerry W. 1994. "Misbehaviorism: The Case of John B. Watson's Dismissal from Johns Hopkins University." In Modern Perspectives on John B. Watson and Classical Behaviorism, edited by J. T. Todd & E. K. Morris. Greenwood Press.
• Coon, Deborah J. 1994. "'Not a Creature of Reason': The Alleged Impact of Watsonian Behaviorism on Advertising in the 1920s." In Modern Perspectives on John B. Watson and Classical Behaviorism, edited by J. T. Todd & E. K. Morris. Greenwood Press.
• Curtis, H. S. 1900 [1899]. "Automatic Movements of the Larynx." American Journal of Psychology 11:237–39.
• Dewsbury, Donald A (1990). «Early interactions between animal psychologists and animal activists and the founding of the APA committee on precautions in animal experimentation». American Psychologist. 45 (3): 315–27. doi:10.1037/0003-066x.45.3.315.
• Harris, B. 1984. "'Give me a dozen healthy infants...': John B. Watson's popular advice on child rearing, women, and the family." Pp. 126–54 in In the Shadow of the Past: Psychology Portrays the Sexes, edited by M. Lewin. New York: Columbia University Press.
• Mills, John A. 1998. Control: A History of Behavioral Psychology. New York: New York University Press.
• Samelson, F (1981). «Struggle for Scientific Authority: The Reception of Watson's Behaviorism, 1913-1920». Journal of the History of the Behavioral Sciences. 17 (3): 399–425. doi:10.1002/1520-6696(198107)17:3<399::aid-jhbs2300170310>3.0.co;2-2.
• Todd, James T. 1994. "What Psychology Has to Say About John B. Watson: Classical Behaviorism in Psychology Textbooks, 1920-1989." In Modern Perspectives on John B. Watson and Classical Behaviorism, edited by J. T. Todd & E. K. Morris. Greenwood Press.
• Todd, James T.; Morris, Edward K. (1986). «The Early Research of John B. Watson: Before the Behavioral Revolution». The Behavior Analyst. 9 (1): 71–88. doi:10.1007/BF03391931. PMC 2741879. PMID 22478649.
• Todd, James T., and Edward K. Morris. 1994. Modern Perspectives on John B. Watson and Classical Behaviorism. New York: Greenwood Press.
• Wyczoikowska, A. 1913. "Theoretical and experimental studies in the mechanism of speech." Psychological Review 20:448–58.

Արտաքին հղումներ

• John B. Watson. His Life in Words and Pictures - Furman University Psychology Department
• It's All in the Upbringing - A biographical sketch of Watson's life and work on the website of Johns Hopkins University, where he worked from 1908 to 1920.
• http://www.brynmawr.edu/Acads/Psych/rwozniak/watson.html Արխիվացված 2010-07-06 Wayback Machine
• http://www.mathcs.duq.edu/~packer/DevPsych/Houk2000.html Արխիվացված 2018-09-26 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Ուոթսոն» հոդվածին։