Մեմորիալ
Ռուսական պատմական և քաղացիական իրավունքների հանրություն / From Wikipedia, the free encyclopedia
Մեմորիալ (ռուս.՝ Мемориал), միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություն, հիմնադրվել է Ռուսաստանում Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ։ Կազմակերպությունը ուսումնասիրում է մարդու իրավունքների խախտումները և այլ հանցագործությունները, որոնք կատարվել են Իոսիֆ Ստալինի օրոք[4][5]։ Հետագայում, այն ընդլայնեց իր հետաքննությունների շրջանակը՝ ներառելով ողջ խորհրդային շրջանը։
Մեմորիալ | |
---|---|
Տեսակ | իրավապաշտպան կազմակերպություն և Պատմական ընկերություն |
Երկիր | Ռուսաստան |
Հիմնադրված | հունվարի 28, 1989 |
Գլխադասային գրասենյակ | Մոսկվա, Ռուսաստան և Տվերսկի շրջան, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան, Մոսկվա, Ռուսաստան |
Հիմնադիր | Անդրեյ Սախարով |
Պարգևներ | |
Կայք | memo.ru(ռուս.)(անգլ.) և memohrc.org(ռուս.)(անգլ.) |
Մինչ 2022 թվականի սկզբին կազմակերպության լուծարվելը Ռուսաստանում, այն բաղկացած էր երկու առանձին իրավաբանական մարմիններից՝ «Մեմորիալ Ինթերնեյշնլ»-ից, որի նպատակն էր Խորհրդային Միությունում, մասնավորապես ստալինյան ժամանակաշրջանում, մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունների գրանցումը և «Մեմորիալ» մարդու իրավունքների կենտրոնից, որը կենտրոնացած էր մարդու իրավունքների պաշտպանության վրա, ժամանակակից Ռուսաստանում և նրա շրջակա հակամարտությունների գոտիներում[6]։ Այն արժում է, այլ ոչ միասնական համակարգ, 2021 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ Մեմորիալը ներառում էր ավելի քան 50 կազմակերպություն Ռուսաստանում և 11 այլ երկրներում, այդ թվում՝ Ղազախստանում, Ուկրաինայում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Բելգիայում և Ֆրանսիայում[7]։ Թեև փոխկապակցված խմբերի նպատակները տարածաշրջանից տարածաշրջան տարբեր են, այնուամենայնիվ դրանք կիսվում են մարդու իրավունքների, անցյալի փաստագրման, երիտասարդներին կրթելու հետ կապված մտահոգություններով և միասին նշում քաղաքական բռնաճնշումների զոհերի հիշատակի օրերը[8]։
Մեմորիալը ի հիմնադրվել է 1980-ականների վերջին պերեստրոյկայի տարիներին՝ 20-րդ դարում ԽՍՀՄ-ում մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունների փաստագրման և Գուլագից ողջ մնացած զոհերին և նրանց ընտանիքներին օգնելու համար[9]։ 1987-1990 թվականներին, երբ ԽՍՀՄ-ը դեռ գոյություն ուներ, ստեղծվեցին հանրության 23 ճյուղեր[10]։ Երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվեց, Ուկրաինայում Մեմորիալի մասնաճյուղերը մնացին կապված ռուսական ցանցի հետ։ Հյուսիսարևմտյան և կենտրոնական Ռուսաստանի, Ուրալի և Սիբիրի Մեմորիալի հին մասնաճյուղերից մի քանիսը հետագայում ստեղծեցին վեբկայքեր, որոնք փաստում էին անկախ տեղական հետազոտություններ և հրապարակում իրենց տարածաշրջանում խորհրդային ռեժիմի հանցագործությունները։
2012 թվականի հուլիսին Ռուսաստանի օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքը ընդունվելուց հետո, «Մեմորիալը» հայտնվեց կառավարության ուժեղ ճնշման տակ։ 2014 թվականի հուլիսի 21-ին «Մեմորիալ» մարդու իրավունքների կենտրոնը Արդարադատության նախարարության կողմից ճանաչվեց «օտարերկրյա գործակալ»։ Պիտակը տարածվել է 2015 թվականի նոյեմբերին Սանկտ Պետերբուրգի Մեմորիալի Հետազոտությունների և տեղեկատվական կենտրոնի վրա, իսկ 2016 թվականի հոկտեմբերի 4-ին՝ հենց Memorial International-ի վրա[11]։ 2021 թվականի դեկտեմբերի 28-ին, օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքի խախտման համար, Ռուսաստանի Գերագույն դատարանը «Memorial International»-ի փակման հրաման արձակեցO[12][13]։ Մեմորիալի փաստաբանն ասաց, որ այն կբողոքարկի[14]։ «Մեմորիալ» մարդու իրավունքների կենտրոնը Մոսկվայի քաղաքային դատարանի որոշմամբ փակվել է 2021 թվականի դեկտեմբերի 29-ին. Նահանգի դատախազները մեղադրել են նրան օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքը խախտելու և ահաբեկչությանն ու ծայրահեղականությանը աջակցելու մեջ։ Նույն օրը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը կիրառեց միջանկյալ միջոց՝ Ռուսաստանին հանձնարարելով դադարեցնել Մեմորիալի հարկադիր լուծարումը, մինչև դատավարության ավարտը[15]։
2021 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Մեմորիալը, որպես իրավաբանական մարմին, Ռուսաստանում փակվել է և լուծարվել Մոսկվայի քաղաքային դատարանի կողմից՝ «Օտարերկրյա գործակալի» օրենքը խախտելու պատճառով[16]։ 2022 թվականի ապրիլի 5-ին Ռուսաստանի վերաքննիչ դատարանըլուծարումը հաստատեց[17][18]։ «Մեմորիալի» իրավապաշտպան գործունեության մի մասը շարունակվեց Ռուսաստանում[19] Մեմորիալը շարունակում է գործել այլ երկրներում, հատկապես Գերմանիայում, այն ամենահին և ամենամեծ ոչ ռուսական մասնաճյուղն է։ 2022 թվականի հոկտեմբերին Մեմորիալը՝ ուկրաինական «Քաղաքացիական ազատությունների կենտրոն» իրավապաշտպան կազմակերպության և բելառուս ակտիվիստ Ալես Բիալյացկու հետ համատեղ՝ «պատերազմական հանցագործությունների, մարդու իրավունքների ոտնահարման և իշխանության չարաշահման փաստաթղթավորման» մեջ իրենց ջանքերի համար, արժանացան Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի[20]։