Կողքիս

Կողքիս^[1] կամ Կոլխիդա^[1] (վրաց.՝ և լազ.՝ კოლხეთი, կոլխեթի, հին հունարեն՝ Κολχίς, Colchís), հին վրացական^[2][3][4] պետություն^[5][6], թագավորություն և տարածաշրջան^[7] արևմտյան Վրաստանում։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կոլխիդա (այլ կիրառումներ)

Կողքիսը հնագույն ժամանակներում

Հին Կոլխիդան գտնվում էր Սև ծովի արևելյան ափի երկայնքով (Կովկասի սևծովյան ափ) ՝ զբաղեցնելով Կոլխիայի հարթավայրը և հարակից տարածքները։Կոլխերը պետության և պատմական շրջանի հիմնական բնակչությունն էին ։Կոլխիդան առանցքային դեր է խաղացել վրացական պետականության ձևավորման գործում ՝ դառնալով հին վրացական հողերի միավորման առաջին կենտրոններից մեկը։

Ըստ մի շարք պատմաբանների ՝ Կոլխիդան եղել է մեկ թագավորություն և, հետևաբար , եղել է հին վրացական պետություններից մեկը (Կոլխիայի թագավորություն)։Այլ պատմաբանները վիճարկում են Կոլխիդեայի տարածքում միացյալ թագավորության գոյությունը։

Կոլխիդան վրաց ազգի կայացման և կազմավորման մեջ մեծ դեր է խաղացել^[8][9] և եղել է վաղ վրացական (քարթվելական) պետություն^[4], որը նաև մեծ դեր է ունեցել արևելավրացական Իբերիա պետության հետ միավորումից հետո վրացական ֆեոդալական պետության կազմավորման մեջ^[10][11]։

The kingoms Colchis and Iberia

== Անվանում ==

Տարածքի անվանումն առաջին անգամ հիշատակվել է մ.թ.ա. 13-րդ դարում, ասորական և ուրարտական սեպագրերում , ինչպիսիք են "Կուլխա", "Կոլխա" և վերաբերում էր այստեղ բնակվող հին վրացական ցեղերի ՝ կոլխերի կողմից ստեղծված հզոր պետական կազմավորմանը, որը էական դեր է խաղացել մեկ միասնական վրաց ազգի և պետության ձևավորման գործում, հետևաբար Կոլխիդան համարվում է հին վրացական պատմական շրջան։

Ժամանակակից Կոլխիդա անունը (բառացիորեն թարգմանվում է որպես "Կոլխերի երկիր" ) սկսել է օգտագործել հին հույները , իսկ այնուհետև հին հեղինակները (մասնավորապես ՝ Պինդարը և Էսքիլոսը ) միայն մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի կեսերից։Կոլխիդայի թուլացումից հետո տերմինն այլևս կիրառվում էր ոչ թե պետական միավորման, այլ պատմական շրջանի վրա, որի տարածքում մ.թ.ա. 6-րդ դարում Միլեսիական առևտրային գաղութներ առաջացան, հիմնադրվել է հնագույն կոլխիդական քաղաքների տեղում՝ ավերված սկյութ-կիմերական արշավանքից։Դրանցից ամենախոշորներն են՝ Այա (ժամանակակից Քութայիսի) , Պիտյունտ (ժամանկակից Պիցունդա), Բաթուս (ժամանակակից Բաթում), Հերակլեա (ժամանակակից Անակլիա), Դիոսկուրիադա (հռոմեական տիրապետության ժամանակաշրջանում քաղաքը սկսեց կոչվել Սեվաստապոլիս, ժամանակակից Սուխումի), Փասիս (ժամանակակից Փոթի), Գյուենոս (ժամանակակից Օչամչիրա), Նեսիս կամ Նիկոպսիա (այժմ՝ Ռուսաստան , ժամանակակից Տուապսե), Ափսարոս (ժամանակակից Գոնիո) և Ռիզոս կամ Ռիզեա (այժմ Թուրքիա, ժամականակից Ռիզե)։

Կոլխիդեայի ամենավաղ նկարագրությունը հանդիպում է հին հունական պատմության հոր՝ Հերոդոտոսի մոտ, ինչպես նաև Ստրաբոնի և Քսենոփոնի մոտ։

Այս պատմական շրջանի տեղական (քարթվելական ) անվանումն է Էգրիսի։Այն գալի է Էգրիների ամենամեծ կոլխական ցեղի անունից (ժամանակակից մեգրելներ)։ Այսօր կենտրոնական Կոլխիայի մեծ մասը զբաղեցնում է Սամեգրելոյի շրջանը, որը Կոլխիդա-Էգրիսի անմիջական տեղանունային , գենետիկ, պատմական և մշակութային իրավահաջորդն է ։

Պատմություն

Նիկե աստվածուհի արձանիկ, հայտնաբերվել է Վանիում, Վրաստան

Մրնչև Կոլխայի տարածքում առաջին պետական կազմավորումների առաջացումը, գոյություն ուներ Կոլխիայի հնագիտական մշակույթ , որը թվագրվում էր մ.թ.ա. ուշ բրոնզի և վաղ երկաթի դարերով , մոտավորապես 10-9-րդ դարերից մինչև 7-րդ դարեր։

Առաջին անգամ հիշատակվել է մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի կեսերին Արգոնավորդների առասպելում , որը ներկայացրել են հույն հեղինակներ Պինդարը և Էսքիլեսը։ Այս փաստը վկայում էր Հին Հունաստանի և Կոլխիայի թագավորության միջև փոխկապակցվածության բարձր մակարդակի մասին, հնարավոր է, որ պայմանավորված էր առևտրային քաղաքականությամբ և գաղութների առաջացմամբ։

Վրացական պաշտոնական պատմագրությունը կարծում է , որ Կոլխիայի բնակչությունը մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի կեսերին բարձր զարգացած էր, քաղաքականությունը հիմնվում էր ոչ թե հույների, այլ տեղի բնակչության կողմից, իսկ հունական ազդեցությունը սահմանափակվում էր բացառապես ներմուծմամբ։ Սակայն արևելյան սևծովյան տարածաշրջանում հնագետների ինտեսիվ որոնումները պետության նշաններ չեն հայտնաբերել։ Ինչպես նշում է Բոլթունովան, թվագրությունն ու բովանդակությունը պարզ չեն Արգոնավորդների առասպելում։Թերևս առասպելի առանցքը ձևավորվել է իրականության հետ ոչ մի կապ չունեցող սյուժեների հիման վրա և միայն հետագայում կապվել Կոլխիդայի հետ։ Հերոդոտոսների պատգամները կարելի է մեկնաբանել ոչ թե որպես պետության գոյություն, այլ որպես կոլխական տարբեր ցեղերի կախվածություն Ահմենիդների իշխանությունից։ Յայլենկոն վիճելի է համարում նաև մ.թ.ա. 4-րդ դարի Կոլխիդայում զարգացած քաղաքային մշակույթի վիճակի առկայությունը։ "Iranica" հանրագիտարանը նախավրացական ցեղեր է համարում նաև Վրաստանի բնակչությանը Անդրկովկասում Ահմենինների օրոք (մ.թ.ա. 546-331 թթ.)։ Վրացական հայեցակարգը քննադատել են նաև Շնիրելմանը, Կոխը և Ցխալաձեն։

Ake of Colchis strater

Մ.թ.ա. VI դարում Արևմտյան Վրաստանի տարածքում ձևավորվեց Կոլխիդայի թագավորությունը, որը հայոց Երվանդունիների թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում էր։ Հետագայում ձևավորվում է Իբերիայի թագավորությունը։ Հետաքրքիր է, Իբերիայի առաջին մայրաքաղաքը Արմազն էր։

Ենթադրվում է, որ Կոլխիդայի թագավորությունը վաղ ստրկատիրական պետություն էր։ Նրա տնտեսության առաջատար ճյուղը եղել է երկրագործությունը։ Գոյություն ունեին քաղաքատիպ առևտրա-արհեստավորական կենտրոններ՝ Փասիս (Ռիոն) գետի հովտում, և քաղաքներ՝ Սև ծովի ափին։ Զարգացած էր երկաթի մշակությունը, ոսկերչությունը, բրուտագործությունը, կտավագործությունը, փայտամշակությունը։ Շրջանառության մեջ էին արծաթե դրամներ, որոնք թողարկվում էին Սև ծովի արևելյան ափի հունական գաղութներում (Դիոսկուրիա, Գիենոս, Փասիս)։ Կոլխական ցեղային միությունը՝ «թագավորությունը», մ.թ.ա. 6-րդ դարի վերջին և 5-րդ դարի 1-ին կեսին գտնվում էր Աքեմենյան Իրանի, այնուհետև հունա-մակեդոնյան ազդեցության ոլորտում, մ.թ.ա. 2-րդ դարի վերջին՝ Պոնտական թագավորության կազմում, իսկ մ.թ.ա. 65 թվականին՝ Հռոմի տիրապետության տակ։ Կոլխիդայի թագավորության տարածքում մ.թ. 1-2-րդ դարերի սահմանագծում առաջացան մանր իշխանություններ։

Տես նաև

• Վրաստանի պատմություն
• Կովկասի սևծովյան ափ

Ծանոթագրություններ

1. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
2. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562, David Braund Oxford: Clarendon Press, 1994. Pp. 359
3. The Making of the Georgian Nation, Ronald Grigor Suny, p. 13
4. Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War, Stuart J. Kaufman, p. 91
5. Cyril Toumanoff, Studies in Christian Caucasian History, p 69
6. One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups, James Minahan, p. 282
7. Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient near East, C. 3000—323 BC, p 265
8. Charles Burney and David Marshal Lang, The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus, p. 38
9. Oliver Wardrop, The Kingdom Of Georgia: Travel In A Land Of Women, Wine And Song (Kegan Paul Library of History and Archaeology)
10. David Braund, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562, Oxford University Press, USA (September 8, 1994)
11. W.E.D. Allen, A history of the Georgian people (1932), p. 123

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կողքիս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 513)։