![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/%25D4%25BF%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25BD%25D5%25AB_%25D5%25A2%25D5%25A5%25D6%2580%25D5%25A4.jpg/640px-%25D4%25BF%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25BD%25D5%25AB_%25D5%25A2%25D5%25A5%25D6%2580%25D5%25A4.jpg&w=640&q=50)
Թուրք-պարսկական պատերազմ (1743-1746)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Թուրք-պարսկական պատերազմ, 1743-1746 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական գործողություն Հայկական լեռնաշխարհի, Միջագետքի և Հարավային Կովկասի տարածքում՝ սուլթանական Թուրքիայի և շահական Իրանի միջև[2]։
Թուրք-պարսկական պատերազմ 1743-1746 | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Թուրք-պարսկական պատերազմներ | |||||||||||||
![]() Կարսի բերդ | |||||||||||||
| |||||||||||||
Հակառակորդներ | |||||||||||||
![]() |
![]() | ||||||||||||
Հրամանատարներ | |||||||||||||
![]() Նասրոլլահ Միրզա Թեյմուրազ II Հերակլ II |
![]() Մեհմեդ Եգան փաշա † Աբդուլլահ փաշա Ջեբհեչի |
Պատերազմի պատճառը թուրք-պարսկական դարավոր հակամարտությունն էր։ Սեֆյան Իրանի անկումից հետո՝ սկսած 18-րդ դարի վերջից, Պարսկաստանը ենթարկվել է հարձակումների։ Ի սկզբանե կործանման հիմնաքարը դրվեց 1722 թվականին, երբ աֆղանների զորահրամանատար Միր Մահմուդը գրավեց Սպահանը։ Իրադրությունից օգտվեց նաև Ռուսական կայսրությունը. Շվեդիայի դեմ մղված Հյուսիսային պատերազմի (1700-1721) ավարտից անմիջապես հետո Պետրոս Մեծը ձեռնարկել է Կասպիական արշավանքը։ Դրա արդյունքում Կասպից ծովի արևմտյան ափերը անցել են իր տնօրինության տակ։ Մյուս կողմից, Իրանի դեմ երկարամյա խաղաղությունից հետո, խախտելով 1639 թվականին կնքված Ղասրե Շիրինի պայմանագրի սահմանները, նվաճել է ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը, Կովկասն ու Ատրպատականը։ Սեֆյան շահի զորահրամանատար Նադիր խան Աֆշարին 1730-1736 թվականների պատերազմի արդյունքում հետ է նվաճում Իրանի կորցրած տարածքները և դառնում նոր շահ՝ հիմնադրելով Աֆշարիների դինաստիան։ Այդուհանդերձ, նրա կայսերապաշտական ծրագրերն այդքանով չսահմանափակվեցին. մանավանդ որ Կոստանդնուպոլսում շարունակում էր գահին նստել սուլթան Մահմուդ I -ը (1730-1754)[3]։
Պատերազմի առիթը եղել է Նադիր շահի հաղթանակը Մեծ Մողոլների կայսրության դեմ։ 1738 թվականին իրանական բանակը մտավ Աֆղանստանի Քանդահար քաղաքը, ապա անցավ Հինդուկուշի լեռները և մտավ հյուսիսային Հնդկաստան. այդ տարածքները գտնվում էին Մողոլների տիրապետության տակ[4]։ Մեկ տարվա ընթացքում գրավելով Ղազնի, Քաբուլ, Փեշավար և Լահոր քաղաքները՝ Նադիր շահը 1739 թվականին մոտեցավ Դելիին[5]։ Շահական Իրանի տիրապետության տակ անցան ժամանակակից Պակիստանն ու Աֆղանստանը։ Ոգևորված պատերազմի հաղթական ավարտով՝ Նադիր շահը հայացքն ուղղեց արևմուտք՝ Օսմանյան կայսրություն, որն արդեն պարտվել էր Ռուսաստանին 1735-1739 թվականների պատերազմում և կորցրել էր հարավային Ուկրաինան և Ազովի ծովը[6]։
Պատերազմն ավարտվել է 1746 թվականին։ Իրանի Ղազվին քաղաքի մոտ՝ Գերդանում կնքված պայմանագրով ճանաչվեցին հետպատերազմական սահմանները[7]։