Շուշանիկ

Սուրբ Շուշանիկ (ավազանի անունը՝ Վարդենի կամ Վարդանուհի Մամիկոնյան, մոտ 440, Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն - հոկտեմբերի 18, 475^[1], Ցուրտավ, Բողնոփոր, Գուգարք, Վիրք), Հայ և Վրաց եկեղեցիներում ճանաչված ընդհանրական տոնելի սուրբ։ Հայոց սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի դուստրը։ 451 թվականին հաջորդած տասնամյակում Գուգարաց Աշուշա բդեշխը Պարսից արքա Հազկերտից արտոնություն է ձեռք բերել՝ գերությունից ազատելու և բդեշխության կենտրոն Ցուրտավ տանելու իր կին Անուշվռամի հարազատներին և մերձավորներին, մանավանդ՝ զոհված և գերեվարված նախարարների մանկտի ժառանգներին, որոնց մեջ էր նաև Վարդենի-Շուշանիկը։

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Մամիկոնյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Շուշանիկ
Ի ծնե	վրաց.՝ წმინდა შუშანიკი և Վարդենի Մամիկոնյան
Ծնունդ	մոտ 440
Ծննդավայր	Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն
Վախճան	հոկտեմբերի 18, 475[1]
Վախճան վայր	Ցուրտավ, Բողնոփոր, Գուգարք, Վիրք
Եկեղեցի	ուղղափառություն
Սրբացված կարգ	սուրբ
Հիշատակության օր	Հոկտեմբերի 17
Աշխատանք	թագավորական կոնսորտ
Երկիր	Վիրք և  Մեծ Հայք
Մայր	Դուստր Մամիկոնյան[2][3]
Հայր	Վարդան Մամիկոնյան[2][3]
Ամուսին	Վազգեն[4][5]
Զավակներ	Աշուշա Գ
Քույր/եղբայր	Վարդանույշ Մամիկոնյան

Մարտիրոսանալու հանգամանքներ

Քաղաքական նկատառումներով Վազգենը մերժում է քրիստոնեական հավատը, ընդունում զրադաշտականություն և ամուսնանում պարսկուհու հետ։ Շուշանիկը հրաժարվում է կիսել ամուսնու հավատուրացությունը։ Բդեշխը, Շուշանիկի նկատմամբ գործադրելով ծեծն ու սաստը, աղերսանքն ու խարդավանքը, իսկ վերջում բանտարգելությունը, ամեն կերպ փորձում է մղել նրան քրիստոնեությունից հրաժարմանը, սակայն Վարդան Մամիկոնյանի դուստրը մնում է անդրդվելի։ Շուշանիկի կրած չարչարանքները շարունակվում են վեց տարի, յոթերորդի սկզբին՝ 475 թ-ին, նա մահանում է։

Հայ իրականության մեջ Շուշանիկն ընկալվել է ոչ թե որպես սոսկ վկայուհու տիպար, այլ՝ «հայ գաղափարական կնոջ միջնադարյան իդեալ»^[6]։

Հայ եկեղեցին սուրբ Շուշանիկի տոնը նշում է Խաչվերացի 2-րդ կիրակիին հաջորդող երեքշաբթի օրը՝ սուրբ Փեփրոնե և սուրբ Մարիանե կույսերի տոնի հետ։

Սուրբ Շուշանիկի վկայաբանություն

Շուշանիկի մասին տեղեկությունների հիմնական աղբյուրը նրա չարչարանքների «Վկայաբանությունն» է, որը մեզ է հասել հայերեն և վրացերեն լեզուներով և երկու խմբագրություններով (ընդարձակ ու համառոտ)։ Նախքան վրացիների կողմից Քաղկեդոնի դավանանքն ընդունելը (VIIդ. սկիզբ) այն միաժամանակ կարդացվում էր հայերեն և վրացերեն Սուրբ Շուշանիկի հիշատակի օրը։ Հայկական համառոտ խմբագրությունը սերում է հայերեն ընդարձակի՝ մեզ չհասած տարբերակից, վրացական համառոտը՝ թարգմանված է հայերենից։ «Վկայաբանության» ընդարձակ խմբագրություններն իրարից անկախ լրացվել են։

«Շուշանիկի վկայաբանությունը» պատկանում է հայ միջնադարյան գեղարվեստական արձակի լավագույն հուշարձանների թվին։ Վկայաբանության հայերեն տեքստը վաղ շրջանի վկայաբանությունների մեջ աչքի է ընկնում իր գրական-գեղարվեստական և գաղափարական արժեքով։ Երկը գրված է պարզ, մատչելի և պատկերավոր հայերենով և դրամատիկական ուժեղ շնչով^[7]։

«Վկայաբանության» հայերեն ընդարձակ խմբագրությունը թարգմանվել է լատիներեն, անգլերեն և ռուսերեն։

Ծանոթագրություններ

1. Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle (ֆր.): Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 331.
2. Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle (ֆր.): Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 330—331.
3. Settipani C. Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs (ֆր.): Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle — Paris: 2006. — P. 132 et 535. — ISBN 978-2-7018-0226-8
4. Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle (ֆր.): Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 331 et 385.
5. Settipani C. Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs (ֆր.): Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle — Paris: 2006. — P. 403 et 535. — ISBN 978-2-7018-0226-8
6. Ավդալբեգյան Մ., Հայ գեղարվեստական արձակի սկզբնավորումը, Երևան, 1971, էջ 158։ Մեջբերումն ըստ ՀԱՅ ՄԱՐԴՈՒ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ԿԵՐՊԱՐԸ ՄԻՋՆԱԴԱՐՅԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԵՎ ԷՊՈՍՈՒՄ Ռոբերտ Ղազարյան, Հասմիկ Հմայակյան
7. Աշոտ Մկրտչյան, Հինգերորդ դարի հայ դպրություն, Երևան, 1968, էջ 601։

Արտաքին հղումներ

• «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, Երևան, 2002
• Ա. Պարսամյան, Շուշան-Վարդենի։ - Վարքագրական վիպակ, Էջմիածին, 2007.- 216 էջ։ Արխիվացված 2022-02-23 Wayback Machine
• Հայ Եկեղեցւոյ Լուսապսակ Սուրբեր. Սուրբ Շուշանիկ Դուստր Վարդան Մամիկոնեանի

Գրականություն

• Քնարիկ Տեր–Դավթյան, Հայկական սրբախոսություն, Երևան, 2011։
• «Հայոց սրբերը և սրբավայրերը», Երևան, 2001, էջ 89-94․

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո: