Քաղկեդոնի ժողով

Քաղկեդոնի ժողով, 451 թ. հոկտեմբերի 8-ից առ նոյեմբերի 1-ը տեղի ունեցած եկեղեցական ժողով, որը հրավիրվել է Կոստանդնուպոլսից ոչ հեռու գտնվող Քաղկեդոն քաղաքում (ներկայումս Ստամբուլի արվարձաններից մեկն է) Բյուզանդիայի կայսր Մարկիանոսի կողմից Լևոն Բ պապի համաձայնությամբ՝ Եվտիքեսի ուսմունքը քննելու և Քրիստոսի բնության մասին վեճերին լուծում տալու նպատակով։ Կաթոլիկ և Ուղղափառ եկեղեցիների կողմից Քաղկեդոնի ժողովը ճանաչվում է որպես տիեզերական։ Հայ առաքելական եկեղեցին, ընդունելով Քաղկեդոնի ժողովի որոշ դրույթները, հրաժարվել է ճանաչել ժողովի կողմից հռչակած քրիստոսաբանական բանաձևը, որի հիմքում դրված է Լևոն պապի տումարը։

Եվտիքեսի վարդապետությունը

Եվտիքեսը Կ.Պոլսի վանքերից մեկի վանահայր էր, որը 430-ական թթ. սկսեց ուսուցանել, որ Քրիստոսն ունի միայն մեկ՝ աստվածային բնություն, իսկ նրա մարդկային որակները լուծված են աստվածային բնության մեջ, իբրև մի կաթիլ մեղրը օվկիանոսի մեջ, որով և մարդկային բնությունը աստվածացել է։ Ըստ Եվտիքեսի, թեև Քրիստոսն ունի մարդկային մարմին, սակայն այն նման չէ սովորական մարմնի, այլ անապակ է ու իջեցված երկնքից։

Եվտիքեսի ուսմունքը դարձավ բուռն եկեղեցական աստվածաբանական վեճերի առիթ։ Անտիոքի քրիստոնյա աստվածաբանական դպրոցը դեմ դուրս եկավ Եվտիքեսին՝ հիմնվելով իր վարդապետներ Թեոդորիտոս Կիրոսացու և Թեոդորոս Մոփսուեստացու գաղափարների վրա։ Ալեքսանդիրայի աթոռը այս հարցում ավելի չափավոր էր. չպաշտպանելով Եվտիքեսին՝ այն այնուամենայնիվ դեմ էր Քրիստոսի մարդկային և աստվածային բնությունների տարանջատմանը, երկյուղում էր Եփեսոսի ժողովում դատապարտված Նեստորի ուսմունքի վերածնումից և կասկածներ էր հայտնում Անտիոքիայի վարդապետների գաղափարների ուղղափառության վրա։

448 թ. գումարված Կ.Պոլսի պատրիարքության տարեկան ժողովը նզովում է Եվտիքեսի ուսմունքը, զրկում նրան կարգից և վանահայրությունից։ Եվտիքեսը դիմում է Ալեքսանդրիայի աթոռին, Հռոմի պապին և այլ եպիսկոպոսական աթոռների։ Հռոմի պապը իր դիրքորոշումները հարցի վերաբերյալ արտահայտում է մի գրության մեջ, որը հետագայում ստանում է Լևոնի տումար անունը։ Լևոնի տումարը Քրիստոսի մեջ ընդունում էր մի դեմք երկու բնությամբ և էությամբ։ Երկու բնությունները չեն խառնվում և չեն շփոթվում միմյանց հետ («Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի միանձնաւորութիւն»)։

Եփեսոսի 449 թ. եկեղեցական ժողովը

449 թ. Բյուզանդիայի կայսր Թեոդոս Բ կարգադրությամբ Եփեսոս քաղաքում գումարվում է եկեղեցական ժողով, որը նախագահում է Ալեքսանդրիայի պապ Դիոսկորոսը։ Ժողովը հարկադրում է Եվտիքեսին հրաժարվել իր վարդապետությունից։ Միևնույն ժամանակ, ժողովը մերժում է Լևոնի տումարը և դատապարտում Կ.Պոլսի Փլաբիանոս պատրիարքին իբրև երկու բնություն ուսուցանողի։ Լևոն Բ պապը, անվանելով Եփեսոսի ժողովը «ավազակային», չի ընդունում դրա որոշումները։ Սակայն Թեոդոս Բ կայսրը կարևորություն չի տալիս պապի բողոքներին։

451 թ. Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած բանաձևը

450 թ. Թեոդոս Բ կայսեր մահից հետո գահ է բարձրանում նրա քույր Պուլքերիան և վերջինիս ամուսին Մարկիանոսը, որոնք եկեղեցական հարցերում հակադիր էին հանգուցյալ կայսեր։ 451 թ. հոկտեմբերի 8-ին Քաղկեդոնում գումարվում է նոր ժողով, որի նախագահությունը հանձնվում է պապի պատվիրակներին։ Ժողովը իբրև դավանության հիմք ընդունում է Լևոնի տումարը, դատապարտում Նեստորին և Եվտիքեսին։ Իբրև հավատի ամփոփում ընդունվում է «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս» բանաձևը։

Բացի այս բանաձևումը Քաղկեդոնի ժողովը կրոնադավանաբանական կողմից ուներ նաև առաջնայնության խնդիր։ Այսպես Եփեսոսի 431 թ. տիեզերաժողովում Նեստորը նզովվեց, ով Կ.Պոլսի պատրիարքն էր և Անտիոքյան դպրոցի ներկայացուցիչ։ Այսպես այս ժողովում սահմանվեց աթոռների նոր կարգ՝ Հռոմ, Կոստանդնուպոլիս, Անտիոք, Երուսաղեմ, Ալեքսանդրիա։

Քաղկեդոնի ժողովի որոշման նկատմամբ հակազդեցությունը

Քաղկեդոնի ժողովի քրիստոսաբանական բանաձևը լուրջ ընդդիմության հանդիպեց և դատապարտվեց Ալեքսանդրիայի և արևելյան մի շարք աթոռների կողմից։ Հրավիրվեցին բազմաթիվ տեղական եկեղեցական ժողովներ, որոնք մերժեցին Քաղկեդոնի վարդապետությունը։ Այդ ընդդիմությունը հանգեցրեց այն բանին, որ Բյուզանդիայի Զենոն կայսրը 482 թ. հրապարակեց Հենոտիկոն անունով փաստաթուղթ, որով հավատքի կանոն էին համարվում Նիկիայի, Կ.Պոլսի և Եփեսոսի տիեզերական ժողովների դավանաբանական որոշումները, իսկ Քաղկեդոնի ժողովը և Լևոնի տումարը բնավ չեն հիշատակվում։

Հայ եկեղեցին և Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները

451 թ., երբ գումարվեց Քաղկեդոնի ժողովը, Հայաստանում տեղի էր ունենում Վարդանանց պատերազմը։ Հայոց եկեղեցին, զբաղված լինելով պարսկական զրադաշտական կրոնի դեմ պայքար մղելով, ի վիճակի չէր հստակեցնել իր դիրքորոշումը Բյուզանդական կայսրության մեջ ծավալվող դավանաբանական վիճաբանությունների նկատմամբ։ Դրությունը փոխվեց 480-ական թթ.՝ Վահան Մամիկոնյանի մարզպանության շրջանում, երբ Հայաստանում դրությունը փոքր-ինչ խաղաղվեց և կայունացավ։ Հայոց եկեղեցին այս վեճերում որդեգրեց այդ ժամանակ Բյուզանդական եկեղեցում գերիշխող պաշտոնական դավանաբանությունը՝ Զենոն կայսեր «Հենոտիկոնը»։ Այդ դիրքորոշումը պաշտոնապես ամրագրվեց 506 թ. Դվինում գումարված եկեղեցական ժողովի կողմից, որին մասնակցում էին «Հայոց, Վրաց, Աղվանից և Սյունյաց» եպիսկոպոսները։

Հայ եկեղեցին ունի հստակ վերաբերմունք կապված Քաղկեդոնի ժողովի նկատմամբ։ Այս դարաշրջանը հայտնի է իր բազմաթիվ քրիստոսաբանական վեճերով։ Բազմիցս քաղկեդոնականները հայ եկեղեցուն մեղադրել են միբնակության մեջ, սակայն հայ եկեղեցին չի հետևում ծայրահեղ միաբնակներին (ինչպիսին էր օրինակ Եվտիքեսը), այլ այսպես կոչված, Կյուրեղյան (եփեսոսյան) դավանաբանությանը։ Այսպես հայ եկեղեցու քրիստոսաբանությունը ձևավորվեց Եփեսոսի ժողովում, իսկ դրանից հետո դեռևս կենդանի հայ եկեղեցու մեծագույն գործիչների՝ Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից ավելի ևս հստակեցվեց։ Այս մասին մենք իմանում ենք «Գիրք թղթոց» ժողովածուից։ Հետագայի հայ մտածողները քաղկեդոնականությունը համարել են կեղծ նեստորականություն, և դրա հիման վրա մերժել այս ժողովի կանոնները այն համարելով թաքնված նեստորականություն։

Աղբյուրներ

• Հայ եկեղեցու պատմություն, մասն Ա (սկզբից մինչև 1441 թ.), Էջմիածին, 2002։