Հերբերտ Սայմոն

Հերբերտ Սայմոն (անգլ.՝ Herbert A. Simon, հունիսի 15, 1916(1916-06-15)^{[1][2][3][…]}, Միլուոքի, Վիսկոնսին, ԱՄՆ^[4] - փետրվարի 9, 2001(2001-02-09)^{[1][2][3][…]}, Փիթսբուրգ, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ^[4]), հրեական ծագումով ամերիկացի ականավոր տնտեսագետ, քաղաքագետ, կոգնիտիվ հոգեբան, Նյուել-Սայմոն վարկածի մշակողներից մեկը։ ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի (1967)^[21] և արվեստների ու գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի անդամ (1959)։ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր՝ տնտեսական կազմակերպություններում որոշումների ընդունման գործընթացների վերաբերյալ նորարարական հետազոտությունների համար (1978)^[22][23]։ Արժանացել է նաև Թյուրինգի մրցանակի (1975 թ.)^[24][25]: Սայմոնի գիտահետազոտական հետաքրքրությունները հիմնականում կենտրոնացած էին կազմակերպություններում որոշումների ընդունման գործընթացների ուսումնասիրման վրա։ Նրան լայն ճանաչում ու համբավ են բերել հատկապես սահմանափակ ռացիոնալության ու բավարարվածության տեսությունները^[26]։

Հերբերտ Սայմոն անգլ.՝ Herbert Simon
Ծնվել է	հունիսի 15, 1916(1916-06-15)[1][2][3][…] Միլուոքի, Վիսկոնսին, ԱՄՆ[4]
Մահացել է	փետրվարի 9, 2001(2001-02-09)[1][2][3][…] (84 տարեկան) Փիթսբուրգ, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ[4]
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Դավանանք	աթեիզմ
Մասնագիտություն	տնտեսագետ, քաղաքական գործիչ, սոցիոլոգ, համալսարանի դասախոս, համակարգչային գիտնական և քաղաքագետ
Հաստատություն(ներ)	Քարնեգի Մելոն համալսարան և Իլինոյսի տեխնոլոգիայի ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտ	քաղաքագիտություն
Անդամակցություն	ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[5], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Հաշվողական տեխնիկայի ասոցիացիա[6], Գիտությունների համաշխարհային ակադեմիա[7] և Տնտեսաչափական ընկերություն[8]
Ալմա մատեր	Չիկագոյի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն[9]
Գիտական ղեկավար	Հենրի Շուլց
Եղել է գիտական ղեկավար	Էդվարդ Ֆեյգենբաում, Ալեն Նյուել, Ռիչարդ Վալդինգեր[10] Ջոն Մյութ Ուիլյամ Փաունդս
Հայտնի աշակերտներ	Pierre-Jacques Courtois?[11]
Ինչով է հայտնի	Նյուել-Սայմոն վարկած
Ազդվել է	Ռիչարդ Էլի
Պարգևներ	Թյուրինգի մրցանակ [12] Ջոն ֆոն Նեյմանի տեսական մրցանակ [13] Գիտական ձեռքբերման համար Ուիլյամ Պրոկտերի մրցանակ Հարոլդ Պենդերի մրցանակ [14] Գիբսի լեկցիա Ուիլյամ Ջեմսի կրթաթոշակ [15] APA Award for Outstanding Lifetime Contributions to Psychology? [16] IJCAI Award for Research Excellence? ԱՄՆ հոգեբանական միության մրցանակ հոգեբանության ոլորտում ունեցած նշանակալի գիտական ներդրման համար [17] Ամերիկյան տնտեսական միության իսկական անդամ ACM-ի անդամ [6] Էկոնոմետրիկ միության անդամ [8] Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ AAAI անդամ [18] John Gaus Award? [19] և Honorary Fellow of the British Psychological Society?
Ամուսին(ներ)	Դորոթեա Իզաբել Փայ[20]
Herbert Simon Վիքիպահեստում

Նրա ուսումնասիրություններն աչքի են ընկել իրենց միջճյուղային բնույթով և ընդգրկել են իմացաբանությունը (կոգնիտիվ գիտությունը), ինֆորմատիկան, պետական կառավարման ու քաղաքագիտության և մենեջմենթի հիմնախնդիրները^[27]։ Իր գիտա-կրթական բեղուն գործունեության ժամանակահատվածի մեծ մասի ընթացքում՝ 1949-ից մինչև 2001 թվականը Սայմոնն աշխատել է Կարնեգի-Մելոնի համալսարանում^[28]։

Հատկանշական է, որ Սայմոնը ճանապարհ բացող է եղել ժամանակակից գիտության այնպիսի ճյուղերում, ինչպես՝ արհեստական բանականությունը, տեղեկույթի մշակումը, որոշումների ընդունումը, հիմնախնդիրների լուծումը, կազմակերպությունների տեսությունը, բարդ համակարգերը։ Նա առաջիններից մեկն է վերլուծել բարդության ճարտարապետությունը և առաջ քաշել միավորման գերադասելի մեխանիզմը՝ բաշխման աստիճանական օրենքի պարզաբանման նպատակով^[29][30]։

Կենսագրություն

Սովորել է Չիկագոյի համալսարանում, ուսումնասիրել է քաղաքատնտեսություն, տրամաբանություն, մաթեմատիկա, կենսաֆիզիկա և տնտեսագիտություն։ 1942 թվականին ստացել է դոկտորի աստիճան։

Զգալի ազդեցություն է ունեցել կազմակերպության, մենեջմենթի և կառավարչական որոշումների տեսությունների զարգացման վրա։ Եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ Երկար ժամանակ աշխատել է Փիթսբուրգի Կարնեգի Մելոն համալսարանում որպես համակարգչային և հոգեբանական գիտությունների պրոֆեսոր։ Նրա աշխատությունները հաշվողական տեխնիկայի և արհեստական բանականության բնագավառներում զգալի ազդեցություն են թողել կիբեռնետիկայի զարգացման վրա։

Պարգևներ և պատվավոր կոչումներ

Հերբերտ Սայմոնն արժանացել է բարձրագույն կարգի բազմաթիվ պարգևների ու պատվավոր կոչումների։ 1959 թվականին ընտրվել է արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի^[31], 1967 թվականին՝ ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ^[32]։

Նրան շնորհվել է՝

• APA մրցանակ՝ հոգեբանության բնագավառում ակնառու գիտական ներդրում ունենալու համար (1969).
• Թյուրինգի մրցանակ հաշվիչ մեքենաների ընկերակցության (Association for Computing Machinery|ACM) կողմից՝ արհեստական բանականության, մարդու իմացաբանական հոգեբանության բնագավառներում հիմնարար ներդրում կատարելու համար (1975).
• Նոբելյան մրցանակ (1978).
• Գիտության ազգային մեդալ (1986).
• Ամերիկյան հոգեբանական ընկերակցության (American Psychological Association|APA) APA մրցանակ՝ ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում հոգեբանության բնագավառում ակնառու ներդրումներ կատարելու համար (1993).
• Ընտրվել է հաշվիչ մեքենաների ընկերակցության (Association for Computing Machinery|ACM) անդամ (1994) և արժանացել IJCAI մրցանակի՝ գիտահետազոտական գերազանց աշխատանքներ կատարելու համար (Award for Research Excellence, 1995):

Այս ամենից բացի՝ Սայմոնին շնորհվել է՝

• շվեդական Լունդ քաղաքի տնտեսագիտության և մենեջմենթի հեղինակավոր բարձրագույն դպրոցի պատվավոր դոկտորի կոչում, 1968^[33].
• Պավիայի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում, 1988^[34]
• Հարվարդի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում, 1990^[փա՞ստ]
• Բուենոս Այրեսի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում, 1999.^[35]:

Ուշագրավ փաստեր

• Հերբերտ Սայմոնը լրագրեր չի կարդացել, հեռուստացույց չի դիտել, քանի որ կարծում էր, որ եթե իրոք ինչ-որ կարևոր բան պատահի, իրեն որևէ մեկն անպայման տեղյակ կպահի, այնպես որ չարժի անտեղի ժամանակ վատնել ԶԼՄ-ների վրա^[36]։.
• Սայմոնը, գիտությունից զատ, մի շարք այլ հետաքրքրություններ է ունեցել. տարվել է երաժշտությամբ (եղել է դաշնակահար), գեղանկարչությամբ (ընկերացել է նկարիչներ Ռոբերտ Լեփերի^[37] և Ռիչարդ Ռափափորթի^[38] հետ), լեռնագնացությամբ, խորացել է պատմության ուսումնասիրության մեջ և որոշ ժամանակ մինչև անգամ Ֆրանսիական հեղափոխության պատմություն է դասավանդել։

Աշխատությունների ընտրանի

Հերբերտ Սայմոնը բեղմնավոր հեղինակ էր. լույս է ընծայել 27 գիրք և շուրջ հազար հոդված։ 2016 թվականի տվյալներով նա եղել է Google Scholar-ում արհեստական բանականության և կոգնիտիվ հոգեբանության ասպարեզներում առավել հաճախ մեջբերված հեղինակը^[39] և ճանաչվել է հասարակական գիտությունների բնագավառում քսաներորդ դարի առավել ազդեցիկ գիտնականը։

Գրքեր

• 1947. Administrative Behavior: A Study of Decision-Making Processes in Administrative Organization.

– 4th ed. in 1997, The Free Press

• 1957. Models of Man. John Wiley. Presents mathematical models of human behaviour.
• 1958 (Ջեյմս Մարչի և Հարոլդ Գուցկովի հեղինակակցությամբ). Organizations. New York: Wiley. the foundation of modern organization theory
• 1969. The Sciences of the Artificial. MIT Press, Cambridge, Mass, 1st edition. Made the idea easy to grasp: "objects (real or symbolic) in the environment of the decision-maker influence choice as much as the intrinsic information-processing capabilities of the decision-maker"; Explained "the principles of modeling complex systems, particularly the human information-processing system that we call the mind."

- 2-րդ հրատարակություն՝ 1981 թ., MIT Press.

- 3-րդ հրատարակություն՝ 1996 թ., MIT Press.

• 1972 (Ալեն Նյուելի հեղինակակցությամբ). Human Problem Solving. Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ, (1972). "the most important book on the scientific study of human thinking in the 20th century" (20-րդ դարում մարդկային մտածողության վերաբերյալ գիտական ուսումնասիրությունների բնագավառի կարևորագույն գիրքը)
• 1977. Models of Discovery : and other topics in the methods of science. Dordrecht, Holland: Reidel.
• 1979. Models of Thought, Vols. 1 and 2. Yale University Press.
• 1982. Models of Bounded Rationality, Vols. 1 and 2. MIT Press. (տնտեսագիտական թեմաներով հոդվածներ)

- Vol. 3. in 1997, MIT Press. His papers on economics since the publication of Vols. 1 and 2 in 1982.

• 1983. Reason in Human Affairs, Stanford University Press. (Սթենֆորդի համալսարանում 1982 թվականին Սայմոնի կարդացած հանրամատչելի դասախոսությունների ժողովածուն)
• 1987 (Փ Լենգլիի, Գ. Բրեդշոուի և Ջ. Ժիտկովի հեղինակակցությամբ). Scientific Discovery: computational explorations of the creative processes. MIT Press.
• 1991. Models of My Life. Basic Books, Sloan Foundation Series. (Հերբերտ Սայմոնի ինքնակենսագրական գիրքն է)։
• 1997. An Empirically Based Microeconomics. Cambridge University Press. A compact and readable summary of his criticisms of conventional "axiomatic" microeconomics, based on a lecture series.
• 2008 (հետմահու հրատարակություն). Economics, Bounded Rationality and the Cognitive Revolution. Edward Elgar Publishing, 1847208967. (Սայմոնի տնտեսագիտական թեմաներով մի շարք հոդվածների վերահրատարակություն է)։

Հոդվածներ

• 1938 (Կլարենս Ռիդլիի հեղինակակցությամբ). Measuring Municipal Activities: a Survey of Suggested Criteria and Reporting Forms For Appraising Administration.
• 1943. Fiscal Aspects of Metropolitan Consolidation.
• 1945. The Technique of Municipal Administration, 2d ed.
• 1955. "A Behavioral Model of Rational Choice", Quarterly Journal of Economics, vol. 69, 99–118.
• 1956. "Reply: Surrogates for Uncertain Decision Problems", Office of Naval Research, January 1956.

– Reprinted in 1982, In: H.A. Simon, Models of Bounded Rationality, Volume 1, Economic Analysis and Public Policy, Cambridge, Mass., MIT Press, 235–44.

• 1958 (Ալեն Նյուելի և Ջ. Շոուի հեղինակակցությամբ). Elements of a theory of human problem solving^[40]
• 1967. "Motivational and emotional controls of cognition", Psychological Review, vol. 74, 29–39, reprinted in Models of Thought Vol 1.
• 1972. "Theories of Bounded Rationality", Chapter 8 in C. B. McGuire and R. Radner, eds., Decision and Organization, Amsterdam: North-Holland Publishing Company.
• 1980 (Ք. Անդերս Էրիկսոնի հեղինակակցությամբ). "Verbal reports as data", Psychological Review, vol. 87, 215–251.
• 1985 "Human Nature in Politics: The Dialogue of Psychology with Political Science", The American Political Science Review, vol. 79, no. 2 (Jun., 1985), pp. 293–304
• 1989 (Մ. Փրիտուլայի հեղինակակցությամբ). "The Experts in Your Midst", Harvard Business Review, January-February, 120-124.
• 1992 'What is an "Explanation" of Behavior?' Psychological Science, 3(3), 150-161
• 1995 (Փիթեր Չենգի հեղինակակցությամբ). "Scientific discovery and creative reasoning with diagrams", in S. M. Smith, T. B. Ward & R. A. Finke (Eds.), The Creative Cognition Approach (pp. 205–228). Cambridge, MA: MIT Press.
• 1998 (Ջոն Ռոբերտ Անդերսոնի, Լին Ռեդերի, Ք. Անդերս Էրիկսոնի և Ռոբերտ Գլեյզերի հեղինակակցությամբ). "Radical Constructivism and Cognitive Psychology", Brookings Papers on Education Policy, no. 1, 227–278.
• 2000 (Ջոն Ռոբերտ Անդերսոնի, Լին Ռեդերի հեղինակակցությամբ). "Applications and misapplications of cognitive psychology to mathematics education", Texas Education Review, vol. 1, no. 2, 29–49.

Գրականություն Հերբերտ Սայմոնի և նրա ուսումնասիրությունների մասին

• Bhargava, Alok (1997). «Editor's introduction: Analysis of data on health». Journal of Econometrics. 77: 1–4. doi:10.1016/s0304-4076(96)01803-9.
• Courtois, P.J., 1977. Decomposability: queueing and computer system applications. New York: Academic Press. Courtois was influenced by the work of Simon and Albert Ando on hierarchical nearly-decomposable systems in economic modelling as a criterion for computer systems design, and in this book he presents the mathematical theory of these nearly-decomposable systems in more detail than Simon and Ando do in their original papers.
• Frantz, R., and Marsh, L. (Eds.) (2016). Minds, Models and Milieux: Commemorating the Centennial of the Birth of Herbert Simon. Palgrave Macmillan.
• Блауг М. Саймон, Герберт // Великие экономисты после Кейнса = Great Economists since Keynes: An introduction to the lives & works of one handred great economists of the past. — СПб.: Экономикус, 2009. — С. 252-255. — 384 с. — (Библиотека «Экономической школы», вып. 42). — 1 500 экз. — ISBN 978-5-903816-03-3

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
4. http://amturing.acm.org/award_winners/simon_1031467.cfm
5. Notable Names Database — 2002.
6. https://awards.acm.org/fellows/award-recipients
7. twas.org
8. https://www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam
9. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
10. «Herbert Alexander Simon». AI Genealogy Project. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 15-ին.
11. Mathematics Genealogy Project — 1997.
12. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1978 — Nobel Foundation.
13. https://www.informs.org/Recognizing-Excellence/Award-Recipients/Herbert-A.-Simon
14. https://events.seas.upenn.edu/distinguished-lectures/pender-lecture/
15. https://www.psychologicalscience.org/members/awards-and-honors/fellow-award/recipent-past-award-winners
16. https://www.apa.org/about/governance/president/outstanding
17. https://www.apa.org/about/awards/scientific-contributions?tab=3
18. https://aaai.org/about-aaai/aaai-awards/the-aaai-fellows-program/elected-aaai-fellows/
19. https://www.apsanet.org/PROGRAMS/APSA-Awards/John-Gaus-Award
20. http://www.legacy.com/obituaries/postgazette/obituary.aspx?n=dorothea-isabel-pye-simon&pid=447980
21. Herbert A. Simon(անգլ.)
22. Пресс-релиз Нобелевского комитета
23. «Winners of the Nobel Prize for Economics» (անգլերեն). Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 13-ին.
24. «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1978». NobelPrize.org.
25. Heyck, Hunter. «Herbert A. Simon - A.M. Turing Award Laureate». amturing.acm.org.
26. «Guru: Herbert Simon». The Economist. 2009 թ․ մարտի 20. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
27. Edward Feigenbaum (2001). «Herbert A. Simon, 1916-2001». Science. 291 (5511): 2107. doi:10.1126/science.1060171. S2CID 180480666. «Studies and models of decision-making are the themes that unify most of Simon's contributions.»
28. Simon, Herbert A. (1978). Assar Lindbeck (ed.). Nobel Lectures, Economics 1969–1980. Singapore: World Scientific Publishing Co. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 22-ին.
29. Simon, H. A., 1955, Biometrika 42, 425.
30. B. Mandelbrot, "A Note on a Class of Skew Distribution Functions, Analysis and Critique of a Paper by H. Simon", Information and Control, 2 (1959), p. 90
31. American Academy of Arts and Sciences 2012 Book of Members/ChapterS, amacad.org
32. National Academy of Sciences. Nas.nasonline.org. Retrieved on 2013-09-23.
33. «Honorary doctors at Lund School og Economics and Management». Lund University. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
34. interview with Ted Lowi (subsequent Cornell recipient of an Honorary degree from the University of Pavia), at news.cornell.edu
35. «Publicaciones, Facultad de Ciencias Económicas, Universidad de Buenos Aires, Boletín Informativo». Universidad de Buenos Aires, Facultad de Ciencias Económicas. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-12-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 6-ին.
36. Роберт Саттон Охота за идеями: Как оторваться от конкурентов, нарушая все правила = Weird Ideas That Work. How To Build a Creative Company. — М.: Альпина Паблишер, 2013. — 335 с. — ISBN 978-5-9614-4369-1
37. «PR_Robert_Lepper_Artist_Teacher.pdf» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 26. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 31-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
38. «Home - Carnegie Mellon University Libraries». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
39. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 23-ին.
40. Newell, A.; Shaw, J. C.; Simon, H. A. (1958). «Elements of a Theory of Human Problem Solving». Psychological Review. 65 (3): 151–166. doi:10.1037/h0048495.

Աղբյուրներ

• Հերբերտ Սայմոն

Արտաքին հղումներ

• Հերբերտ Սայմոնի կենսագրությունը Նոբելյան մրցանակի կայքում (անգլ.)
• Հերբերտ Սայմոնի և Դևիդ Կլարի գիտական հայտնագործությունների ուսումնասիրման մեթոդները

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Հերբերտ Սայմոն հոդվածին

• Herbert Alexander Simon Mathematics Genealogy Project կայքում
• A Tribute to Herbert A. Simon
• Full-text digital archive of Herbert Simon papers
• Mind Models online Artificial Intelligence exhibit
• pioneering research into the decision-making process within economic organizations
• History of Twentieth-Century Philosophy of Science BOOK VIII: Herbert Simon, Paul Thagard and Others on Discovery Systems – with free downloads for public use.
• — (1962 թ․ դեկտեմբերի 12). «The Architecture of Complexity» (PDF). American Philosophical Society. 106 (6): 467–482. JSTOR 985254. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 23-ին.
• IDEAS/RePEc
• «Herbert Alexander Simon (1901–1985)». The Concise Encyclopedia of Economics. Library of Economics and Liberty (2nd ed.). Liberty Fund. 2008.
• Biography of Herbert A. Simon from the Institute for Operations Research and the Management Sciences
• Documentary interviews with Herbert Simon, with critiques of his work, as part of the Nobel Perspectives project
• Կաղապար:Nobelprize including the Prize Lecture December 8, 1978 Rational Decision-Making in Business Organizations

Պարգևներ
Նախորդող: Bertil Ohlin	Laureate of the Nobel Memorial Prize in Economics 1978	Հաջորդող: Theodore W. Schultz

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հերբերտ Սայմոն» հոդվածին։