Մ․թ․ա․ 14-րդ դար

Մ․թ․ա․ 14-րդ դար, հարյուրամյակ, որը տևել է մ.թ.ա. 1400 թվականից մինչև մ.թ.ա. 1301 թվականը։

Դարեր Մ.թ.ա. 15-րդ դար | Մ.թ.ա. 14-րդ դար | Մ.թ.ա. 13-րդ դար 1400 1399 1398 1397 1396 1395 1394 1393 1392 1391 1390 1389 1388 1387 1386 1385 1384 1383 1382 1381 1380 1379 1378 1377 1376 1375 1374 1373 1372 1371 1370 1369 1368 1367 1366 1365 1364 1363 1362 1361 1360 1359 1358 1357 1356 1355 1354 1353 1352 1351 1350 1349 1348 1347 1346 1345 1344 1343 1342 1341 1340 1339 1338 1337 1336 1335 1334 1333 1332 1331 1330 1329 1328 1327 1326 1325 1324 1323 1322 1321 1320 1319 1318 1317 1316 1315 1314 1313 1312 1311 1310 1309 1308 1307 1306 1305 1304 1303 1302 1301

Իրադարձություններ

• Մ․թ․ա․ 1350-1250 թվականներ Սան Լորենցո տեղանքի Բաջիոյի փուլը Մեքսիկա, կառուցվում են մեծ հասարակական շենքեր^[1]։
• Քոչվոր անասնապահությունը զարգանում է Կենտրոնական Ասիայի տափաստաններում; անասուններին դիտում են ձիով^[2]։

Մերձավոր Արևելք

Մերձավոր Արևելքը մոտ մ.թ.ա. 1400 թվականին

Հյուսիսային Մեմնոնի կոլոսը

• Մ․թ․ա․ 1400-1250 թվականներ, Փյունիկիայի Ուգարիտ քաղաքի ծաղկման ժամանակաշրջանը^[3]։ Գրավոր այբուբենի հիշատակումը հաստատված է ուգարիտերեն ​​տեքստերով^[4]։
• Մ․թ․ա․ 1380-1336 թվականներ, Սուպպիլուլիումաս Ա-ի թագավորության ժամանակահատվածը, ով հասցնում է Խեթական խետությունը իր հզորության գագաթնակետին^[5]։ Նա նվաճում է խուռիների թուլացած Միտաննի թագավորությունը դարի երկրորդ կեսին։ Ասորեստանն ազատագրվում է Աշուր-ուբալիթ I-ի ներքո^[6]։
• Մ․թ․ա․ 1372-1350 թվականներ, Ախեթատոնը (Ամարնա) կառուցվել է որպես Ախենաթոն փարավոնի կողմից՝ որպես մայրաքաղաք, որը նվիրված է եղել արևի աստված Աթենին: Այն լքված է Ախենաթոնի մահից մի քանի տարի անց^[7]։
• Մոտ 1325 թվական, Մահանում է Թութանխամոն փարավոնը, ով թաղվում Արքաների հովտում հարուստ կահավորված գերեզմանում^[5]
• Մոտ 1320-1295 թվականներ, Ուլուբուրուն նավի խորտակումը Միջերկրական ծովում՝ ժամանակակից Քաշ քաղաքի հարավում^[8]։
• Լիկիացի ծովահենները Փոքր Ասիա թերակղզու հարավ-արևմուտքից ասպատակեցին Ալաշիայի թագավորությունը (Կիպրոս): Նրանք զորքում ներգրավվեցին խեթերի կողմից որպես վարձկաններ և մասնակցեցին Քադեշի ճակատամարտին^[9]։
• Ուգարիտական պատերան, գոտիներում իր դաջված զարդարանքով և որսի տեսարաններով, բացահայտում է ոսկերչության բացառիկ մակարդակը^[10]։
• Փյունիկիայի տարածքում հիմնադրվում է Ալ-Բաթրուն բնակավայրը, որի պատմական կենտրոնը 1996 թվականին ներառվել է Լիբանանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ^[11]։
• Մերկուրի մոլորակի առավել վաղ հիշատակված դիտարկումը գրանցված է «Մուլ ապինում» (բաբելոնյան աստղաբաշխական աղյուսակների ժողովածու)՝ ասորական աստղագետների կողմից, մոտավորապես մ.թ.ա. 14-րդ դարում^[12]։

Հայկական լեռնաշխարհ

• Խեթական և ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում հիշատակվում է հնագույն հայկական երկրամաս Սուխմուն, որը տեղակայված էր Հայկական լեռնաշխարհում^[13][14]։
• Հայկական լեռնաշխարհում ստեղծվում է Նաիրի ցեղային միությունը^[15]։
• Խեթա-Հայասա պատերազմում խեթերը հաղթել են Հայասայի արքա Կարաննիին՝ Կաթխալաիայի (Կապադովկիայում) ճակատամարտում։ Զարգացնելով հաջողությունը, Խեթերը կրկին հարձակվում են Ծոփքի (Իսուվա երկիր) վրա բայց ետ են շպրտվում։ Նույն թվականին տեղի է ունենում Անիի ճակատամարտը, որի արդյունքում Խեթերի զորքերը ստիպված են լինում նահանջել։

Եվրոպա

• Ի հայտ են գալիս հնագույն Հնագույն հունական մաթեմատիկական տեքստերը^[16]։

Ծանոթագրություններ

1. Bricker, Victoria; Sabloff, Jeremy A. (2012). Supplement to the Handbook of Middle American Indians. Vol. 1. University of Texas Press. էջ 376. ISBN 978-0-292-74441-7.
2. Beaumont, Hervé (2008). Asie centrale (ֆրանսերեն). Editions Marcus. էջ 101. ISBN 978-2-7131-0228-8.
3. Papin, Yves Denis (1998). Chronologie de l'histoire ancienne (ֆրանսերեն). Éditions Jean-paul Gisserot. էջ 12. ISBN 978-2-87747-346-0.
4. Lalou, Frank (2016). Les 22 clés de l'alphabet hébraïque (ֆրանսերեն). Desclée De Brouwer. էջ 38. ISBN 978-2-220-02025-9.
5. Roux, Georges (1995). La Mésopotamie (ֆրանսերեն). Seuil. էջ 559. ISBN 978-2-02-008632-5.
6. Freu, Jacques; Mazoyer, Michel (2008). L'apogée du nouvel empire hittite (ֆրանսերեն). L'Harmattan. էջ 13. ISBN 978-2-296-21119-3.
7. Simpson, William Kelly (1998). The Art and Architecture of Ancient Egypt. Yale University Press. էջ 181. ISBN 978-0-300-07747-6.
8. Fokkens, Harry; Harding, Anthony (2013). The Oxford Handbook of the European Bronze Age. OUP Oxford. էջ 383. ISBN 978-0-19-957286-1.
9. Demand, Nancy H. (2011). The Mediterranean Context of Early Greek History. John Wiley & Sons. էջ 206. ISBN 978-1-4443-4234-5.
10. Ottinger, Bénédicte (2002). L'art et la chasse (ֆրանսերեն). Renaissance Du Livre. էջ 12. ISBN 978-2-8046-0679-4.
11. 400
12. Շաֆեր Բ. Ե. (2007). «Մուլ ապինում նշված աստղագիտական լայնությունները և էպոխաները». Ամերիկյան աստղագիտական միության հանդիպում 210, #42.05 (անգլերեն). 38. Ամերիկյան աստղագիտական միություն: 157. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
13. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 4 [Ն-Վ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 706 — 804 էջ։
14. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 323 — 992 էջ։
15. «Հայ ժողովրդի պատմություն», Հ.Գ. Ժամկոչյան, Երևան, 1975, էջ 33
16. Депман И. Я. История арифметики. — М.: Просвещение, 1965. — 400 с.