Հրաչյա Հակոբի Աճառյան (մարտի 8 (20), 1876[1][2], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն[3][1][2] - ապրիլի 16, 1953[3][2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[3][2]), ականավոր հայ լեզվաբան և բառարանագիր, ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)[5]։ Հայտնի է իր գիտական աշխատություններով հայոց լեզվի բարբառաբանության, լեքսիկոլոգիայի, լեքսիկոգրաֆիայի, պատմության վերաբերյալ և այլն։Գիտեր 20 լեզվից ավել։
Հրաչյա Աճառյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մարտի 8 (20), 1876[1][2] Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն[3][1][2] |
| Մահացել է | ապրիլի 16, 1953[3][2] (77 տարեկան) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[3][2] |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Օսմանյան կայսրություն և .svg){kind=small} ԽՍՀՄ |
| Ազգություն | հայ |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան, բանասեր և համալսարանի դասախոս |
| Հաստատություն(ներ) | Արամյան դպրոց[1], Սանասարյան վարժարան[1] և Երևանի պետական համալսարան[1] |
| Գործունեության ոլորտ | լեզվաբանություն, բանասիրություն և ստուգաբանություն |
| Անդամակցություն | ՀՀ ԳԱԱ[1][2], Société de Linguistique de Paris?[1][2] և Institute of Archaeology of the Czech Academy of Sciences?[1][2] |
| Ալմա մատեր | Կեդրոնական վարժարան[1], Փարիզի արվեստների ֆակուլտետ[1] և Ստրասբուրգի համալսարան (1538-1970)[1] |
| Կոչում | պրոֆեսոր[2] |
| Տիրապետում է լեզուներին | հայերեն[4] |
| Հայտնի աշակերտներ | Վաչե Օհանյան |
| Պարգևներ |  |
Ստորագրություն | |
| Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում | |
 Hrachia Acharian Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն
Ծնվել է Կոստանդնուպոլիսում՝ կոշկակարի ընտանիքում։ Սովորել է նախ իր ծննդավայրի Կենտրոնական վարժարանում, հետո մեկնել է Փարիզ՝ բարձրագույն կրթություն ստանալու Սորբոնի համալսարանում, որտեղ աշակերտել է Անտուան Մեյեին։ 1897 թվականին Փարիզի լեզվաբանական ընկերությանը ներկայացրել է իր ուսումնասիրությունը լազերենի մասին և ընտրվել է այդ ընկերության անդամ։ Նույն թվականին նա Փարիզում մասնակցել է արևելագետների 13-րդ կոնգրեսին և հայերենի մասին ներկայացրել է երկու զեկուցում։ 1898 թվականին մեկնելով Ստրասբուրգ՝ Աճառյանը մեկ կիսամյակ լսել է հայագետ Հյուբշմանի դասախոսությունները։ Ավարտելով մասնագիտական բարձրագույն կրթությունը՝ 1898 թվականին Աճառյանը գալիս է Հարավային Կովկաս և նվիրվում է ուսուցչությանն ու գիտական աշխատանքներին։
Երկար տարիներ նա ուսուցչություն է արել Էջմիածնում, Շուշիում, Թավրիզում, Նոր–Նախիջևանում, Կարինում և այլուր։ Կարինում Աճառյանը կազմել է Սանասարյան վարժարանի ձեռագրերի ցուցակը՝ կորստից փրկելով հայ մշակույթի որոշ արժեքներ։
Աճառյանը շրջել է պատմական Հայաստանի շատ վայրեր, ուսումնասիրել է մագաղաթներ, հուշարձաններ՝ հատկապես խորանալով մի շարք բարբառների հետազոտության մեջ և զանազան նյութեր է հավաքել հայագիտության տարբեր ճյուղերի համար։ Գավառական ուսուցչի թափառական դրությունը Աճառյանին թույլ չի տվել հրապարակելու իր կարևոր աշխատությունները։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Աճառյանը նշանակվում է Պետական համալսարանի դասախոս, և ամբողջապես նվիրվում է գիտական ու մանկավարժական աշխատանքների և իրար ետևից լույս է ընծայում բազմաթիվ գիտական աշխատություններ[6]։
Ստալինյան ռեպրեսիաների հետևանքով 1937 թվականին խորհրդային իշխանությունները Երևանում նրան անհիմն ձերբակալել են և մեղադրանք առաջադրել «հակահեղափոխական, հակախորհրդային, ազգայնամոլական գործունեություն» ծավալելու համար։ Երկու տարի անցկացրել է աքսորավայրում, 1939 թվականին արդարացվել է և վերադարձել Երևան։
Իր կյանքի վերջին տարիներին Աճառյանը նվիրվել էր «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի» մեծածավալ աշխատությանը՝ կազմված 12 հատորներից, որտեղ քննարկվում են հայոց լեզվի քերականությունը և պատմական զարգացումը 562 լեզուների համեմատությամբ։ Բացի նշված աշխատություններից, Աճառյանը մոտ քառասուն տարի աշխատակցել է հայ բազմաթիվ պարբերականների, մի քանի տասնյակ հոդվածներ է գրել թե՛ հասարակական հարցերի և թե՛ գիտական-լեզվաբանական ուղղությամբ։ 1935 թվականին նրան շնորհվել է Գիտական վաստակավոր գործչի կոչում, իսկ 1943 թվականին նա ընտրվել է Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։
 |
Զարմանալի աշխատասիրությամբ ու աշխատունակությամբ օժտված մեծանուն գիտնականը ստեղծեց բազմաթիվ մեծարժեք գիտական աշխատություններ` հավատարիմ մնալով հավաքած նյութի փաստական տվյալների խորահմուտ վերլուծությանը և հիմնավոր փաստարկումներին, որով նրա յուրաքանչյուր աշխատություն, բացի գիտական հետազոտություն լինելուց, նաև յուրահատուկ տեղեկություն է՝ տվյալ առարկային վերաբերող բոլոր հարցերի պարզաբանումների ամբողջությամբ։ - Էդուարդ Բագրատի Աղայան, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս |
 |
Աշխատություններ
.JPG)
_(7).jpg)
- «Քննութիւն Ղարաբաղի բարբառի» Վաղարշապատ (1901)[7]
- «Թուրքերէնէ փոխառեալ բառերը Պօլսի հայ ժողովրդական լեզուին մէջ համեմատութեամբ Վանի, Ղարաբաղի եւ Նոր-Նախիջեւանի բարբառներուն», Մոսկուա-Վաղարշապատ (1902).
- «Classification des dialectes arméniens» (1909)
- «Հայ Բարբառագիտութիւն» (1911)
- «Հայերէն Գաւառական Բառարան» (1913)
- «Տաճկահայոց հարցի պատմութիւնը» (Սկզբից մինչև 1915 թ.). Նոր Նախիջևան, 1915։
- «Քննություն Նոր–Նախիջևանի բարբառի» (1925)
- «Քննություն Մարաղայի բարբառի» (1926)
- «Հայերէն Արմատական Բառարան» (1926-1935)
- «Քննություն Ագուլիսի բարբառի» (1936)
- Հայոց լեզվի պատմություն։ Մաս 1 (1940)[8]
- Պատմութիւն հայոց նոր գրականութեան (1940)[9]
- «Քննություն Նոր-Ջուղայի բարբառի», Երևան (1940)
- «Քննություն Պոլսահայ բարբառի» (1940)
- «Հայ բառագիտություն» (1941)
- «Քննություն Համշենի բարբառի» (1941)
- «Հայոց անձնանունների բառարան» (1942-1962)
- «Եւրոպական փոխառեալ բառեր հայերէնի մէջ» (1951)
- «Քննություն Վանի բարբառի» Երևան (1952)
- «Քննություն Առտիալի բարբառի» Երևան (1953)
- «Կյանքիս հուշերից» Երևան (1967)[10]
- Հայերեն արմատական բառարան։ Ա-Դ. Ա. հատոր[11]։
Գրականություն
Ծանոթագրություններ
Աղբյուրներ
Արտաքին հղումներ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
