Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն

Հայաստանի կառավարությանն առընթեր Ազգային անվտանգության ծառայություն (ԱԱԾ), գործադիր իշխանության հանրապետական մարմին, որը մշակում և իրականացնում է ազգային անվտանգության բնագավառում Հայաստանի կառավարության քաղաքականությունը, ինչպես նաև ազգային անվտանգության մարմինների կառավարումը։ Այն համարվում է Հայաստանի գլխավոր հատուկ ծառայությունը։

Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն
Տեսակ	պետական մարմին
Երկիր	Հայաստան
Հապավում	ԱԱԾ
Նախորդող	ՊԱԿ
Հիմնադրված	դեկտեմբերի 4, 1992
Իրավ. կարգավիճակ	գործող
Գլխադասային գրասենյակ	Նալբանդյան փողոց, 104 շենք, Երևան 0001
Տարածաշրջան	Հայաստան
Տնօրեն	Արմեն Աբազյան
Կայք	sns.am

Կառուցվածք

ԱԱԾ-ի կառուցվածքի մեջ են մտնում մարզային վարչություններն ու Երևանի վարչությունը, Պետական պահանության ծառայությունը, սահմանապահ զորքերիը, Հետախուզությունը, հակահետախուզությունը, Սահմանադրական կարգի պահպանություն և ահաբեկչության դեմ պայքար իրականացնող մարմինը, Տնտեսական անվտանգության և կոռուպցիոն հակազդում իրականացնող մարմինը, Նախաքննություն իրականացնող մարմինը։ Ազգային անվտանգության ծառայության լիազորություններն ու պարտականությունները սահմանվում են Հայաստանի Ազգային անվտանգության մարմինների մասին օրենքով։

Տնօրեն

Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայության տնօրեններ են եղել․

• Կառլոս Պետրոսյան (2003 թվականի դեկտեմբերի 17-ից մինչև 2004 թվականի նոյեմբերի 5-ը), գեներալ-լեյտենանտ
• Գորիկ Հակոբյան (2004 թվականի նոյեմբերի 8-ից մինչև 2016 թվականի փետրվարի 12-ը), գեներալ-գնդապետ
• Գեորգի Կուտոյան (2016 թվականի փետրվարի 12-ից մինչև 2018 թվականի մայիսի 10-ը), գեներալ-մայոր
• Արթուր Վանեցյան (2018 թվականի մայիսի 10-ից 2019 թվականի սեպտեմբերի 16-ը^[1]), գեներալ-մայոր
• Էդուարդ Մարտիրոսյան (2019 թվականի սեպտեմբերի 16-ից 2020 թվականի մարտի 19-ը՝ որպես պաշտոնակատար, այնուհետև մինչև 2020 թվականի հունիսի 8-ը՝ որպես տնօրեն), գնդապետ
• Արգիշտի Քյարամյան (2020 թվականի հունիսի 8-ից մինչև 2020 թվականի հոկտեմբերի 8-ը), գնդապետ
• Արմեն Աբազյան (2020 թ. նոյեմբերի 8-ին Հայաստանի նախագահի հրամանագրով նշանակվել է Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայության տնօրեն։ 2024 թվականի հունվարի 12-ին վարչապետի որոշմամբ վերանշանակվել է ԱԱԾ տնօրեն), գեներալ-լեյտենանտ։

Ընդհանուր տեղեկատվություն

Ազգային անվտանգության ծառայության տնօրեն

• Արմեն Աբազյան

Տեղակալներ

• Եսայի Մկրտչյան
• Արամ Հակոբյան
• Սամվել Հայրապետյան
• Անդրանիկ Սիմոնյան

Պատմություն

1920 թվականին Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո Հայաստանում կազմավորվել է Արտակարգ կոմիտե (ԱԿ) անվանումը կրող կառույց, որը դարձել է այսօրվա Ազգային անվտանգության ծառայության հիմքը։ 1926 թվականին այն անվանափոխվել է «Պետական քաղաքական վարչություն», 1934-ին՝ «Ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատ» (ՆԳԺԿ, ՆԿՎԴ), 1941-ից դարձել է «Պետական անվտանգության ժողովրդական կոմիսարիատ (ՊԱԺԿ)», 1946-ին անվանափոխվել է «Պետական անվտանգության նախարարություն (ՊԱՆ)», 1953-1954 թվականներին եղել է Ներքին գործերի նախարարություն (ՆԳՆ), իսկ 1954 թվականից հանդես է եկել «Պետական անվտանգության կոմիտե» (ՊԱԿ, ԿԳԲ) անունով մինչև 1991 թվականը^[2]։

Հայաստանի անկախացում

ԱԱԾ շենքը Խանջյան-Նալբանդյան խաչմերուկից

1991 թվականի դեկտեմբերի 4-ին Պետական անվտանգության կոմիտեն վերանվանվեց ՀՀ ազգային անվտանգության վարչություն։ 1995 թվականին ԱԱՊՎ վերանվանվեց Ազգային անվտանգության նախարարություն։ 1996 թվականի նոյեմբերի 8-ից մինչև 1999 թվականի նոյեմբերը ԱԱՆ-ն միավորվեց ՆԳն-ին՝ դառնալով Ազգային անվտանգության և Ներքին գործերի նախարարության մաս, որի ղեկավարն էր Սերժ Սարգսյանը, ով հեռացվեց պաշտոնից Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողությունից հետո։ 1999 թվականի նոյեմբերի 13-ին Ազգային Անվտանգության և Ներքին գործերի նախարարությունը տարանջատվեց երկու առանձին նախարարությունններ։ ԱԱ նախարար նշանակվեց Կառլոս Պետրոսյանը։

2002 թվականի դեկտեմբերի 17-ին ԱԱՆ-ն վերակազմավորվեց որպես Ազգային անվտանգության ծառայություն։

Հետհեղափոխական շրջան

Թավշյա հեղափոխությունից հետո ԱԱԾ նորանշանակ տնօրեն Արթուր Վանեցյանը լրատվամիջոցներին տվեց մեկ ժամյա մամլո ասուլիս, որը աննախադեպ էր։ ԱԱԾ-ն բացահայտեց մի շարք ընկերությունների կողմից կատարված չարաշահումները և կոռոպցիոն սխեմաներ։ 2018 թվականի սեպտեմբերի 11-ին հրապարակվեց ԱԱԾ տնօրենի գաղտնալսված հեռախոսազրույցը ՀՔԾ պետի հետ^[3]։

2019 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Արթուր Վանեցյանը հրաժարական տվեց՝ հրաժականի տեքստում մեղադրելով իշխանություններին որոշումների տարերայնության, գործողությունների հախուռնության, առաջնայինը երկրորդականից, իսկ անցողիկը մնայունից չտարբերելու գործելաոճի մեջ^[4]։ 2019 թվականի սեպտեմբերից ՀՀ ԱԱԾ տնօրենի պարտականությունները ժամանակավորապես կատարել է տնօրենի առաջին տեղակալ Էդուարդ Մարտիրոսյանը։ 2020 թվականի մարտի 19-ին վերջինս նշանակվել էր ՀՀ ԱԱԾ տնօրեն, ով 2020 թվականի հունիսի 8-ին ազատվել է ՀՀ ԱԱԾ տնօրենի պաշտոնից, նրան փոխարինել է ՀՀ ԱԱԾ փոխտնօրեն Արգիշտի Քյարամյանը, ով պաշտոնավարել է մինչև հոկտեմբերի 8-ը։ Հոկտեմբերի 8-ից մինչև նոյեմբերի 8-ը ԱԱԾ տնօրենի պարտականությունները կատարել է ԱԱԾ փոխտնօրեն Միքայել Համբարձումյանը։ Նոյեմբերի 8-ից ԱԱԾ տնօրեն է նշանակվել ԱԱԾ փոխտնօրեն Արմեն Աբազյանը։ 2024 թվականի հունվարի 12-ին Արմեն Աբազյանը նախագահի հրամանագրով ազատվել է ԱԱԾ տնօրենի պաշտոնից, և նույն օրը վարչապետի որոշմամբ վերանշանակվել է ԱԱԾ տնօրեն։

ԱԱԾ աշխատակցի օր

Յուրաքանչյուր տարի դեկտեմբերի 20-ին նշվում էր ԱԱԾ աշխատակցի օրը^[5], որը համընկնում է Ռուսաստանի անվտանգության դաշնային ծառայության (ՖՍԲ) աշխատակցի օրվա հետ։ Վերջինի պարագայում ամսաթիվը համընկնում է 1917 թվականի դեկտեմբերի 20-ի հետ, երբ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Վլադիմիր Լենինի հրահանգով ստեղծվեց Հակահեղափոխության և դիվերսիայի դեմ պայքարի համառուսական արտակարգ հանձնաժողով (չեկա) և հանձնաժողովի նախագահ նշանակվեց Ֆելիքս Ձերժինսկին, ով երկրում սկիզբ դրեց քաղաքական բռնաճնշումներին և զանգվածային գնդակահարություններին^[6][7][8]։ ՀՀ կառավարության 2024 թվականի մարտի 7-ի որոշմամբ ԱԱԾ աշխատողի օրը փոփոխվել է, և այսուհետև նշվելու է հունվարի 8-ին^[9]։

Ծանոթագրություններ

1. «Արթուր Վանեցյանն ազատվեց ԱԱԾ տնօրենի պաշտոնից». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
2. «Ստալինյան բռնաճնշումները Հայաստանում․ պատմություն, հիշողություն, առօրյա» (PDF). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 3-ին.
3. Վանեցյանը հաստատեց՝ գաղտնալսված հեռախոսազրույցն իրականում իր և Խաչատրյանի մասնակցությամբ է
4. «Իմ հրաժարականը թող լինի «Կանգ ա՛ռ»-ի սթափեցնող քայլ». Արթուր Վանեցյանը ԱԱԾ պաշտոնից հրաժարվելու դիմում է ներկայացրել
5. ՀՀ Ազգային անվտանգության աշխատակցի օրը
6. Barnes Carr (2016). Operation Whisper: The Capture of Soviet Spies Morris and Lona Cohen. University Press of New England. էջեր 11–13. ISBN 978-1-61168-939-6.
7. Письмо в ЦКК РКП(б) о карательной политике Советского государства от 17.02.1924
8. «Եթե ԱՄՆ-ը ու Եվրոպան չմիջամտեն, Քոչարյանը ՌԴ-ի օգնությամբ նորից իշխանության կգա․ Շանթ Հարությունյան». A1plus.am. «Ա1+». 2021 թ․ ապրիլի 13. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 21-ին.
9. «ԱԱԾ-ի աշխատողի օրն այսուհետև կնշվի հունվարի 8-ին․ Կառավարության որոշումը». www.e-gov.am.

Տես նաև

• ՀՀ ԱԱԾ սահմանապահ զորքեր
• Հայաստանի զինված ուժեր

Աղբյուրներ

• Հայաստանի Կառավարության կայք էջ, Ազգային անվտանգության ծառայություն
• Ազգային Անվտանգության Ծառայություն