Էդմունդ Հուսերլ

Էդմունդ Հուսերլ (գերմ.՝ Edmund Husserl, ապրիլի 8, 1859(1859-04-08)^{[1][2][3][…]}, Պրոստեյով^[4][5][6] - ապրիլի 27, 1938(1938-04-27)^{[2][3][7][…]}, Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու^[8]), գերմանացի փիլիսոփա (ծագումով հրեա), ֆենոմենոլոգիայի փիլիսոփայական ուղղության հիմնադիր։ Իր դասախոսական գործունեության և բազմաթիվ աշխատությունների շնորհիվ նշանակալից ազդեցություն է գործել գերմանական և արևմտյան փիլիսոփայության և, մասնավորապես, էքզիստենցիալիզմի առաջացման և զարգացման վրա։

Էդմունդ Հուսերլ Edmund Husserl
Ծնվել է	ապրիլի 8, 1859(1859-04-08)[1][2][3][…] Պրոստեյով[4][5][6]
Մահացել է	ապրիլի 27, 1938(1938-04-27)[2][3][7][…] (79 տարեկան) Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու[8]
Քաղաքացիություն	Ավստրիական կայսրություն և  Գերմանական ռայխ
Դավանանք	լյութերականություն և հուդայականություն
Ուղղություն	Արևմտյան փիլիսոփայություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, փիլիսոփա, համալսարանի դասախոս և phenomenologist
Հաստատություն(ներ)	Ֆրայբուրգի համալսարան, Գյոթինգենի համալսարան և Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն, ֆենոմենոլոգիա, իմացաբանություն, transcendental philosophy?[9] և Իդեալիզմ[9]
Անդամակցություն	Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատեր	Վիեննայի համալսարան (1883)[10], Լայպցիգի համալսարան (1878)[10], HU Berlin (1881)[10] և Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան
Գիտական աստիճան	դոկտոր (1883), պրոֆեսոր[10] և պրիվատ-դոցենտ[10]
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն[11][12]
Գիտական ղեկավար	Լեո Կյոնիգսբերգեր և Կառլ Շտումպֆ
Եղել է գիտական ղեկավար	Լյուդվիգ Ֆերդինանդ Կլաուս, Ջեյքոբ Քլեյն[13] և Գյունտեր Արենդտ
Ազդվել է	Բերնարդ Բոլցանո, Կառլ Շտումպֆ, Թեոդոր Լիպս[10], Ֆրանց Բրենտանո, Գոտլոբ Ֆրեգե և Իմանուիլ Կանտ
Ամուսին(ներ)	Մալվին Հուսերլ[14]
Ուսուցիչ	Ֆրանց Բրենտանո[10], Կառլ Շտումպֆ, Կառլ Վայերշտրաս, Վիլհելմ Վունդտ[10], Լեոպոլդ Կրոնեկեր և Ֆրիդրիխ Պոլսեն[10]
Աշակերտներ	Կառլոս Աստրադա, Մարտին Հայդեգեր, Էդիթ Շտայն, Գյունտեր Արենդտ և Eugen Fink?
Ներշնչվել է Բերնարդ Բոլցանո, Կառլ Շտումպֆ, Թեոդոր Լիպս[10], Ֆրանց Բրենտանո, Գոտլոբ Ֆրեգե և Իմանուիլ Կանտ
Edmund Husserl Վիքիպահեստում

Ֆ. Բրենտանոյի և Կ. Շտումպֆի աշակերտը, կրել է նաև Բ. Բոչցանոյի, նեոկանտականության ազդեցությունը։ Հուսեռլը հանդես է եկել տրամաբանության մեջ պսիխոլոգիզմի քննադատությամբ, նրա տեսական ծրագիրն էր՝ փիլիսոփայությունը դարձնել խստիվ գիտություն («Տրամաբանական հետազոտություններ»), գիտություն գիտակցության ֆենոմենների մասին՝ ֆենոմենոլոգիա։ Ֆենոմենոլոգիան Հուսերլը համարում է գիտություն մաքուր գիտակցության (ինտենցիոնալ ակտերի) մասին։ Փիլիսոփայության հիմնական հարցի լուծման մեջ հավակնելով չեզոքության՝ Հուսերլն առաջարկել է ֆենոմենոլոգիայից բացառել «կեցության մասին դրույթը»։ Վերացական գաղափարներին համապատասխանող առարկաները, մասնավորապես մատերիական օբյեկտները, համարել է այնպիսի էություններ, որոնք օժտված չեն առանձին կոնկրետ առարկաների նման գոյությամբ, բայց ունեն մարդկային ճանաչողությունից անկախ նշանակություն՝ օբյեկտիվ են։ Այսպիսով, սուբյեկտիվիստական մոտիվները Հուսերլը համակցել է օբյեկտիվ-իդեալիստականի հետ։ Իր վերջին աշխատություններից մեկում («Եվրոպական գիտությունների ճգնաժամը և տրանսցենդենտալ ֆենոմենոլոգիան») Հուսերլն իր ժամանակի Եվրոպայի հոգևոր իրավիճակը դիտում է որպես ճգնաժամային՝ այն կապելով եվրոպական մշակույթին հատուկ սցիենտիզմի և, ընդհանրապես, նատուրալիստական-պոզիտիվիստական մտածելակերպի հետ։ Հուսերլն ազդել է արդի բուրժուական փիլիսոփայության վրա։ Ֆենոմենոլոգիան Էկզիստենցիալիզմի սկզբնաղբյուրներից մեկն է։ Հուսերլի փիլիսոփայությունը բուրժուական փիլիսոփայության մտքի ճգնաժամի արտահայտությունն է։

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Landgrebe L. M. Encyclopædia Britannica
3. Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
4. Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
5. Vědecká knihovna v Olomouci REGO (չեխերեն)
6. Olomouc City Library regional database (չեխերեն)
7. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
8. Deutsche Nationalbibliothek Record #118555006 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
9. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
10. Precht R. D. Sei du selbst: Eine Geschichte der Philosophie III — 2019. — Vol. 3.
11. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
12. CONOR.Sl
13. Mathematics Genealogy Project — 1997.
14. Bakewell S. Au café existentialiste (ֆր.) — Éditions Albin Michel, 2018. — P. 489. — ISBN 978-2-253-25783-7

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդմունդ Հուսերլ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 682)։