Ֆերնան Լեժե

Ժոզեֆ Ֆերնան Անրի Լեժե (ֆր.՝ Joseph Fernand Henri Léger, փետրվարի 4, 1881(1881-02-04)^[2], Արժանտան, Ֆրանսիա^[3][2] - օգոստոսի 17, 1955(1955-08-17)^{[3][4][5][…]}, Ժիֆ սյուր Իվետ, Ֆրանսիա^[2]), ֆրանսիացի նկարիչ, քանդակագործ, դեկորատիվ-կիրառական արվեստի վարպետ։

Ֆերնան Լեժե ֆր.՝ Fernand Léger
Կեղծանուն	Lezhe, Fernan[1]
Ծնվել է	փետրվարի 4, 1881(1881-02-04)[2]
Ծննդավայր	Արժանտան, Ֆրանսիա[3][2]
Վախճանվել է	օգոստոսի 17, 1955(1955-08-17)[3][4][5][…] (74 տարեկան)
Մահվան վայր	Ժիֆ սյուր Իվետ, Ֆրանսիա[2]
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Կրթություն	Ժյուլիանի ակադեմիա և Զարդարվեստի բարձրագույն ազգային դպրոց
Մասնագիտություն	նկարիչ, կինոռեժիսոր, քանդակագործ, բեմանկարիչ, հագուստ ձևագծող, դիզայներ, ուսուցիչ, գծանկարիչ, գծագրող, նկարազարդող, նկարիչ-փորագրող, կինեմատոգրաֆ, խեցեգործ և գծանկարիչ
Ոճ	կուբիզմ[6] և մոդեռնիզմ
Ժանր	դիմապատկեր, մարդու ձևի գեղանկարչություն[7], բնանկար[7], կրոնական նկարչություն[7] և նատյուրմորտ[7]
Թեմաներ	գեղանկար, քանդակագործություն և Կինեմատոգրաֆիա
Ուշագրավ աշխատանքներ	Composition of three figures?, The Alarm Clock? և Q3231721?
Մեկենասներ	Daniel-Henry Kahnweiler?
Աշակերտներ	Mati Klarwein?, Pierre Faniest?, Joël Baudouin?, Asger Jorn?, Franciska Clausen?, Rita Kernn-Larsen?, Tonia Cariffa?, Bengt Olson?, Yen Shui-long?[8], Gordon Onslow Ford?, Nurullah Berk?, Claude de Soria?[9], Ruth Reeves?, Donald Deskey? և Տարսիլա դու Ամարալ[10]
Ներշնչվել է	Անրի Ռուսո[11]
Անդամակցություն	ԱՄՆ աբստրակտ նկարիչներ[12] և Բելգիայի գիտությունների և արվեստի թագավորական ֆլամանդական ակադեմիա
Ամուսին	Նադյա Լեժե[13]
ստորագրություն
Fernand Léger Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Ֆերնան Լեժեն ծնվել է 1881 թվականի փետրվարի 4-ին Ֆրանսիայի հյուսիսում գտնվող նորմանդական Արժանտան քաղաքում։ Հայրը` Անրի Արման Լեժեն, եղել է ագարակատեր և մահացել Ֆերնանի ծնվելուց մի քանի տարի անց։ Մայրը` Մարի Ադել Դյունոնը, ապրել է Լիզորի իր սեփական ֆերմայում մինչև 1922 թվականին իր մահը։

Ժամանակագրություն

• 1890-1896 - Սովորել է Տենշեբրի եկեղեցական դպրոցում։
• 1897-1899 - Կաննում սովորել է ճարատարապետություն։
• 1900-1902 - Մեկնել է Փարիզ, որպես գծագրող աշխատել ճարտարապետի մոտ։
• 1902-1903 - Զինվորական ծառայության է անցել Վերսալում ականազերծողների երկրորդ գնդում։
• 1903 - Ընդունվել է դեկորատիվ արվեստի բարձրագույն դպրոց։ Մերժում է ստացել Կիրառական արվեստի բարձրագույն դպրոց ընդունվելու։ Որպես ազատ ունկնդիր հաճախել է Ժյուլիանի ակադեմիա, հաճախ այցելել է Լուվր։ Լեժեի վաղ աշխատանքներում զգացվում է իմպրեսիոնիզմի շունչը։
• 1904-1907 - Զբաղվել է աշխատանքնային ծանր գործունեությամբ. իր համերկրացի Անդրե Մարի հետ վարձակալել է արվեստանոց, աշխատել է ճարտարապետի ու լուսանկարչի մոտ։ Հիվանդությունը ստիպել է ձմեռն անցկացնել ընկերոջ մոտ` Կորսիկայում` Բելտոդորում, ուր հետագայում վերադարձել է մի քանի անգամ։ Տպավորվել է Սեզանի հետմահու ցուցահանդեսից, որ կայացել է Անկախների սալոնում 1907 թվականին։
• 1908-1909 - Հաստատվել է Ռուչեում, որտեղ ծանոթացել է Արխիպենկոյի, քանդնդակագործ Լորանի, Լիպշիցի, իսկ ավելի ուշ Սուտինի, Շագալի, Դելոնեի և նրա հյուրերի՝ Մաքս Ժակոբի, Գիյոմ Ապոլիների, Ռենալի, Բլեզ Սանդրարի հետ։ Նրանցից որոշ արվեստագետներ դարձել են Լեժեի ընկերները։ Լեժեն մասնակցել է «Աշնանային սալոնի» ցուցահանդեսին։ Ծանոթացել է նկարիչ պրիմիտիվիստ Անրի Ռուսոյի հետ։ 1909 թվականից Լեժեն հարել է նոր ուղղությանը՝ կուբիզմին։ Հետագայում նրա սյուժեները ավելի աբստրակտ են դառնում։ Լեժեի ստեղծագործական կյանքում ավելի մեծ տեղ են գրավում սոցիալական ու տնտեսական թեմաները։ Բացի նկարչությունից՝ նկարիչը զբաղվել է նաև կերամիկայով, գրքերի նկարազարդումներով, հագուստի ու գրգերի դիզայնով, աշխատել է թատրոնում ու կինոյում։
• 1910 - Կանվեյլեր պատկերասրահի սեփականատեր Դանիել կանվեյլերը, ով հովանավորում էր Պիկասոյին ու Բրաքին, գնել է Լեժեի մի քանի նկարներ, ինչի շնորհիվ Լեժեն կարողացել է տեղափոխվել Անսիեն Կոմեդի փողոց։ Պյուտոյում ծանոթացել է Ժակ Վիյոնի, իսկ նրա միջոցով նաև «Ոսկե հատում» խմբի անդամների հետ։
• 1911 - Ալբեր Գլեզի, Դելոնեի հետ մասնակցել է Անկախների սալոնի ցուցահանդեսին։ Թիվ 41 սրահում, որն անվանված էր «կուբիզմի սրահ», ցուցադրվում է նրա «Մերկերն անտառում» կտավը։ Այս խմբի հետ իր աշխատանքները ներկայացրել է նաև Բրյուսելում։ Աշնանային սալոնին ցուցադրել է «Հարսանիք» կտավը։ Անդրե Մարի հետ մշակել է աշխատանքային սենյակի ու ճաշասենյակի ինտերիեր։
• 1912 - Անկախների սալոնում ներկայացրել է «Ծխողները», իսկ Աշնանային սալոնում՝ «Կինը կապույտով» նկարները։ Մասնակցել է նաև այլ ցուցահանդեսների, մասնավորապես Ոսկե հատում խմբի ցուցահանդեսին։
• 1913 - Մայիսին Վասիլևի ակադեմիայում կարդացել է «Գեղանկարչության ակունքները և նրա գեղարվեստական արժեքը» դասախոսությունը, որի տեքստը հրատարակել է Փարիզում, Բեռլինում և Բերգենում։ Մասնակցել է Անկախների սալոնի ցուցահանդեսին, Արմորի շոուին, իսկ աշնանը Աշնանային սալոնի առաջին ցուցահանդեսին Բեռլինում։ Հոկտեմբերին պայմանագիր է կնքել Կանվեյլերի հետ իր աշխատանքները վաճառելու մասին։ Վարձակալել է ստուդիա թիվ 86 տանը Նոտր Դամ դե Շան փողոցում, որը պահել է մինչև իր կյանքի վերջ։
• 1914-1916 - 1914 թվականի մայիսին նոր դասախոսությամբ՝ «Ժամանակակից գեղանկարչության նոր բացահայտումներ» վերնագրով, հանդես է եկել Վասիլևի ակադեմիայում։ Օգոստոսի 2-ին մոբիլիզացվել և ուղարկվել է ականազերծողների գունդ։ Երկու տարի եղել է Արգոնի և Վերդենի ռազմաճակատներում։ 1916 թվականի սեպտեմբերին Վերդոնում թունավորվել է գազից։
• 1917 - Բուժման է ուղարկվել Վիլեպինտե։ Կրկին սկսել է զբաղվել գեղանկարչությամբ։ Տարեվերջին նրան զորացրել են զինվորական ծառայությունից։
• 1918-1919 - Ծանրաբեռնված աշխատել է, կատարել է նկարազարդումներ Սանդրարի ստեղծագործությունների համար։ Ամուսնացել է Ժաննա Լոյի հետ։ Սկսել է աշխատել «Սկավառակներ», «Քաղաք», «Մեխանիկական տարրեր» նկարների շուրջ։ Իր աշխատանքները ներկայացրել է Լեոնս Ռոզենբերգի Էֆֆոր Մոդեռն և Անտվերպենի Սելեկսիոն պատկերասրահներում։
• 1920 - «Էսպրի Նուվո» ամսագրի հիմնադրման ժամանակ բարեկամական կապեր է հաստատել Լե Կորբյուզիեի հետ։ Ստեղծել է «Մեխանիկը» և «Մեծ ճաշկերույթ» նկարները։ Այս տարվանից սկսած` երկար տարիներ ներկայացվել է Անկախների սալոնում։
• 1921 - Սանդրարի հետ մասնակցել է Աբել Գանսի «Անիվ» ֆիլմի աշխատանքներին։ Նկարազարդել է Անդրե Մալրոյի «Թղթե լուսիններ» գիրքը։ Ծանոթացել է Վան Դուսբուրգի և Պիտ Մոնդրիանի հետ։
• 1922 - Իրականացրել է Դարիուս Միյոյի Սահադաշտ բեմադրության հագուստների, դեկորացիաների նախագիծը Ռալդ դե Մարեի Շվեդական բալետի համար։
• 1923 - Իրականացրել է «Աշխարհի արարումը» բալետի դեկորացիաների ու հագուստների նախագիծը (երաժշտություն՝ Դարիուս Միյո, լիբրետո՝ Բլեզ Սանդրար, բեմադրություն՝ Ռալֆ դե Մարե)։ Աշխատել է «Անմարդկայինը» ֆիլմի դեկորացիաների շուրջ, մասնակցել է Անկախների սալոնի ցուցահանդեսի սրահներից մեկի ձևավորման աշխատանքներին։
• 1924 - Ներկայացրել է «Մեխանիկական բալետ» ֆիլմը (օպեերատորներ՝ Ման Ռեյ, Դադլի Մերֆի, երաժշտություն՝ Ջ․ Անթեյլ)։ Օզանֆանի, Մարի Լորանսենի և Ալեքսանդրա Էքստերի հետ բացել է ազատ գեղարվեստի դպրոց։ Դասախոսություն է կարդացել Սորբոնում։ Ռոզենբերգի հետ ճանապարհորդել է Իտալիայում, հիացել Ռավեննայով։
• 1925-1927 - Հաջողվել է իր աբստրակտ պաննոն ներկայացնել Ժամանակակից դեկորատիվ ու արդյունաբերական աարվեստի միջազգային ցուցահանդեսում՝ Լե Կորբյուզիեի և Մելլեթ Սթիվենսի տաղավարներում, որոնք ներկայացնում էին ֆրանսիական դեսպանատներից մեկի շենքի նախագիծը։ Մասնակցել է Անդերսոնի պատկերասրահի (Նյու Յորք), Բրուքլինի թանգարանի, Կատր Շեմեն պատկերասրահի (Փարիզ) ցուցահանդեսներին, անհատական ռետրո ցուցահանդես է ունեցել Անկախների սալոնում։ Սկսել է մեծ ուշադրություն դարձնել առարկաներին։
• 1928 - Ներկայացրել է 100 աշխատանք, դասախոսություն է կարդացել Բեռլինի Ֆլեհթհայմի պատկերասրահում։ Փարիզում ներկայացրել է «Էֆֆոր մոդեռն» ցուցահանդեսը։
• 1929 - Ֆրանսիացի նկարիչ Ամեդե Օզանֆանի հետ հիմնադրել է Ժամանակակից ակադեմիան։
• 1930 - Ցուցահանդես է ունեցել Լոնդոնի Լեյքեստերի և Փարիզի Պոլ Ռոզենբերգի պատկերասրահներում։ Ծանոթացել է Ալեքսանդր Կոլդերի հետ։
• 1931 - Ամառն անցկացրել է Ավստրիայում՝ իր ընկերների շրջանում։ Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին ուղևորվել է Նյու Յորք և Չիկագո։ Ցուցահանդեսներ է ունեցել Ջոն Բեքերի և Դյուրան Ռյուելի պատկերասրահներում։
• 1932 - Դասավանդել է «Մեծ խրճիթի» ակադեմիայում։ Այցելել է Սկանդինավյան երկրներ։ Ցուցահանդես է ունեցել Նյու Յորքի Վալենտեն պատկերասրահում։
• 1933 - Մեծ ցուցահանդես է ունեցել Ցյուրիխում, Կունստհաուսում, ուր Լեժեն անձամբ ներկա է եղել։ Լե Կորբյուզիեի հետ մեկնել է Հունաստան՝ Ժամանակակից ճարտարապետության միջազգային համաժողովին մասնակցելու։ Հետդարձի ճանապարհին հենց նավում կարդացել է «Ճարտարապետություն և կյանք» վերնագրով դասախոսություն։
• 1934 - Ցուցադրություն է ունեցել Վինյոնի պատկերասրահում։ Ամառն անցկացրել է Մարֆիի մոտ Անտիբում։ Օգոստոսին Լոնդոնում ներկայացրել է Գ․ Ուելսի «Ապագայի իրերի բնույթը» ֆիլմի դեկորացիան։ Սեպտեմբերին ցուցահանդես է ունեցել Ստոկհոլմում՝ Ժամանակակից պատկերասրահում։ Սորբոնում դասախոսություն է կարդացել «Ակրոպոլիսից մինչև Էյֆելյան աշտարակ» թեմայով։
• 1935 - Բրյուսելի միջազգային ցուցահանդեսում ձևավորել է ֆիզիկական կուլտուրայի սրահը, որը կառուցվել էր Շառլոտ Պերյանի նախագծով։ Հոկտեմբերին կրկին մեկնել է ԱՄՆ, ուր հանդիպել է Լե Կորբյուզիեի հետ։ Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում և Չիկագոյի արվեստի ինստիտուտում ունեցել է մեծ ցուցահանդես։
• 1936 - «Բանավեճ ռեալիզմի մասին» դասախոսությունում ընդգծել է իր հոգևոր անկախությունը։ Ներկայացվել է Մուրալյան արվեստի սալոնում։
• 1937 - Ստեղծել է դեկորացիաներ Սերժ Լիֆարի «Ցնծացող Դավիթը» բալետի համար, որը բեմադրվել է Փարիզի օպերայում։ Նոյեմբերի Անտվերպենում դասախոսություն է կարդացել՝ «Գույնն աշխարհում» խորագրով։ Հելսինկիի «Արտեկ» պատկերասրահում կազմակերպել է ցուցահանդես, որտեղ էլ ծանոթացել է Ալվար Աալտոյի հետ։
• 1938-1939 - Ամառը Լե Կորբյուզիեի հետ անցկացրել է Վեզելում։ Սեպտեմբեր-մարտ ամիսներին եղել է ԱՄՆ-ում, որտեղ Նելսոն Ա․ Ռոքֆելերի առանձնատան պատերի որմնանկարներ է արել։ Դասախոսությունների շարքով հանդես է եկել Յեյլի համալսարանում՝ «Գույնը ճարտարապետության մեջ» վերնագրով։ Փարիզում կատարել է Ժ․ Բլոկի «Քաղաքի ծնունդը» պիեսի դեկորացիաների էսքիզներ։
• 1940-1945 - Ապրել է տարագրության մեջ ԱՄՆ-ում։ Դասավանդել է Յեյլի համալսարանում։ Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանին է նվիրել «Երկու թութակներով կոմպոզիցիան»։ Ամռանը դասախոսություններ է կլարդացել Միլիսի քոլեջում, որտեղ կազմակերպել է նաև իր նկարների ցուցադրություն։ Սկսել է աշխատել «Սուզորդները» շարքի վրա։ Ցուցադրվել է Պոլ Ռոզենբերգի ցուցասրահում։ Հանդիպել է Պիեռ Մատիսի և փախստական այլ նկարիչների հետ։ Ստեղծել է Հանս Ռիխտերի «Երազներ, որոնք կարելի է գնել գումարով» ֆիլմի համար նկարների շարք։ Մասնակցել է Ֆոգրի արվեստի թանգարանի (Քեմբրիջ), Վալենտենի և Սամուել Կոոտցի (Նյու Յորք), Լուի Կարեի (Փարիզ) պատկերասրահների ցուցահանդեսներին։ 1945 թվականի դեկտեմբերի վերադարձել է Փարիզ, դարձել Ֆրանսիական կոմունիստական կուսակցության անդամ։

Ֆերնան Լեժե, Մեծ արևածաղիկ, 1952^[14]
Բազմագույն քանդակ (ներկած բրոնզ)։ Բարձրություն՝ 354 սմ
Մոնրեալի գեղարվեստի թանգարան, Մոնրեալ, Կանադա

• 1946-1947 - Ռ․ Պ․ Կուտյուրիեի հայրը Լեժեին պատվիրել է Պլատո դ'Ասի եկեղեցու համար վիտրաժ ու խճանկար, որոնք նկարիչն ավարտել է 1949 թվականին։ Սորբոնում դասախոսությունների շարք է կարդացել՝ «Աշխատանք և մշակույթ» թեմայով։ Ցուցադրվել է Փարիզում՝ Լուի Կարեի պատկերասրահում։ 1947 թվականի ամառն անցկացրել է Նորմանդիայում։
• 1948 - Ստեղծել է դեկորացիաներ Սերգեյ Պրոկոֆևի «Պողպատե թռիչք» բալետի բեմադրության համար, որը բեմադրել է Սերժ Լիֆարը Ելիսեյան դաշտերի թատրոնում։ Իր աշակերտների հետ ձևավորել է Կանանց միջազգային համաժողովի շինությունը Պորտ դե Վերսալում (Փարիզ)։ Մեկնել է Լեհաստան՝ Վրոցլավ, մշակույթի գործիչների՝ խաղաղության պաշտպանության միջազգային համաժողովին մասնակցելու համար։ Բազենի և Դիլեմի հետ Բրյուսելում ու Անտվերպենում մասնակցել է «Ժամանակակից արվեստ» բանավեճին։
• 1949 - Ռետրո ցուցահանդես է ներկայացրել Ժամանակակից արվեստի ազգային թանգարանում (Փարիզ)։ Գրել է տեքստ և ստեղծել նկարներ Տերիադի հրատարակած «Կրկես» ալբոմի համար։ Նկարազարդել է Արթյուր Ռեմբոյի «Ճառագայթում» գիրքը, ստեղծել է Դարյուս Միյոյի «Բոլիվար» օպերայի հագուստի ու դեկորացիաների էսքիզներ։
• 1950 - Ավարտել է «Շինարարներ» նկարը։ Ցուցահանդես է կազմակերպել Լոնդոնի Թեյթ պատկերասրահում։ Ստեղծել է ամերիկյան հերոսներին նվիրված հուշարձանի խճանկարը Բաստոնում (Բելգիա)։ Մասնակցել է Պլատո դ'Ասի եկեղեցու օծման արարողությանը։

Մեծ շքերթ, խճանկար 1953—1958
Վիկտորիայի ազգային պատկերասրահ, Մելբուռն, Ավստրալիա

• 1951 - Լերիսի պատկերասրահում ներկայացրել է պոլիխրոմ առաջին քանդակները, իսկ Միլանի Տրիենալեում՝ մեծ կոմպոզիցիա։ Սեպտեմբերին 17 վիտրաժ է պատրաստել Օդենկուրի եկեղեցու համար։ Իշիասի նոպայի ժամանակ գտնվել է Շեվրյոզում։
• 1952 - Փետրվարին ամուսնացել է Նադյա Խոդասևիչի հետ, որը եղել է բանաստեղծ Վլադիսլավ Խոդասևիչի զարմիկը։ Նա 1924 թվականից եղել է Լեժեի ակադեմիայի ունկնդիր, ապա ասիստենտ։ Տեղափոխվել է Գրո Տիյոլ թաղամաս։ Ունեցել է ցուցահանդեսներ Բեռնում, Անտրիբի թանգարանում, Բերի և Լուի Կարեների պատկերասրահում (Փարիզ), Սիդնեյ Ժանիսի պատկերասրահում (Նյու Յորք։) Մասնակցել է Վենետիկի 26-րդ Բիենալեին։ Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի գրասենյակի համար ստեղծել է նիստերի մեծ դահլիճի պաննոն։
• 1953 - Շարժական ցուցահանդես է կազմակերպել Ճապոնիայում, Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, Չիկագոյի արվեստի ինստիտուտում, Սան Ֆրանցիսկոյում։ Ժամանակից գեղանկարչություն թեմայով դասախոսություն է կարդացել Բրյուսելում։ Կատարել է նկարազարդում Պոլ Էլյուարի «Ազատություն» բանաստեղծության համար։
• 1954 - Ստեղծել է վիտրաժներ և Կարակասի համալսարանի համար, որը պատվիրել էր Ռաուլ Վիլանուևը։ Նախապատրսատական էտյուդներ է ստեղծել Սեն Լոյի հիվանդանոցի համար, որը բացվել է 1956 թվականին։ Ներկայացրել է «Զբոսանք քաղաքից դուրս» և «Մեծ շքերթ» նկարները, ցուցահանդես է կազմակերպել Կարեի պատկերասրահում։
• 1955 - Կատարել է «Ստալինգրադի ճակատամարտի» առաջին էսքիզները։ Մեկնել է Չեխոսլովակիա։ Սան Պաուլուի Բիենալեում ստացել է Գրան պրի։ Ռետրո ցուցադրություն է ներկայացրել Լիոնի թանգարանում։

Մահ

Մահացել է 1955 թվականի օգոստոսի 17-ին Իլ դը Ֆրանսի Ժիֆ սյուր Իվետ քաղաքում։ Թաղվել է տեղի գերեզմանոցում։ Մոետի պատկերասրահում տեղադրվել է հուշատախտակ՝ ի պատիվ Ֆերնան Լեժեի։

Ստեղծագործություններ

• «Մերկերն անտառում», 1909—1910, Կյոլլեր-Մյուլլերի թանգարան, Օթեռլո
• «Երկնագույն հագուստով կինը», 1912, Գեղարվեստական հասարակական հավաքածու, Բազել
• «Քաղաք», 1919, Արվեստի թանգարան, Ֆիլադելֆիա
• «Ջոկոնդան և բանալիները», 1930, Լեժեի թանգարան, Բիոտ
• «Շինարարներ», 1951, Պուշկինի անվան կերպարվեստի թանգարան, Մոսկվա
• Խճանկարներ, վիտրաժներ Ասսիի (1949) և Օդենկուրի (1951) եկեղեցիների, Կարակասի համալսարանի (1954) համար, պաննո Նյու Յորքի՝ ՄԱԿ-ի գրասենյակի համար (1952)։

Լեժեի էսքիզներով նկարչի մահից հետո նրա անունով թանգարան է բացվել Բիոտում (1956—1960), խճանկարներ են պատրաստվել Երիտասարդական կենտրոնի համար (Կորբեյ Էսոն,1965—1966), վիտրաժներ Տորեզ Մորիսի ինստիտուտում (Փարիզ, 1966) և Մոսկվայի կինոյի տանը (1968)։

Երկեր

• Fonctions de la peinture, P., 1970

Գրականություն

• Сагалович М. В. По следам Фернана Леже. — М.: Советский художник, 1983. — 352 с. — (Рассказы о художниках).
• «Фернан Леже», автор Гастон Диль, Отпечатано в Венгрии, 1985 год, типография «Кошут»
• Жадова Л. А. Фернан Леже. — М.: Искусство, 1970. — 144 с.
• Descargues P., Fernand Léger, P., 1955;
• Hoinmage a Fernand Léger, P., 1971.
• Werner Schmalenbach Fernand Leger. — Paris: Editions Cercle d'Art, 1977. — 173 с. — (Les Grands Peintres).

Ծանոթագրություններ

1. https://mix-n-match.toolforge.org/#/entry/115952716
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Леже Фернан // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
4. Web umenia (словацк.)
5. filmportal.de — 2005.
6. https://www.metmuseum.org/toah/hd/leger/hd_leger.htm
7. RKDartists (նիդերլ.)
8. https://vocus.cc/artist/5a121058eceaed97b402473d
9. https://hedendaagsesieraden.nl/2020/02/27/claude-de-soria/
10. https://www.moma.org/calendar/exhibitions/3871
11. Barr A. H. Cubism and Abstract Art — 1936.
12. http://americanabstractartists.org/current-members/past/
13. Union List of Artist Names — 2021.
14. Сходный образец, но не оригинал, а воспроизведённая в 2000 году и отлитая в Италии по модели Фернана Леже скульптура Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine(անգլ.) была продана в ноябре 2014 года на аукционе в Далласе, (штат Техас, США) за $300 000.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆերնան Լեժե» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 518)։