From Wikipedia, the free encyclopedia
Լեզվաբորբ(գլոսիտ), լեզվի ցավոտություն կամ ավելի սովորաբար բորբոքում, լեզվի թիկնային մակերևույթի դեպապիլյացիայով (լեզվային պապիլայի կորուստ), թողնելով հարթ և էրիթեմատոզ մակերես[1][2] (երբեմն հատուկ անվանում են ատրոֆիկ գլոսիտ)։ Ավելի լայն իմաստով գլոսիտը կարող է նշանակել ընդհանուր լեզվի բորբոքում[3]։ Գլոսիտը հաճախ առաջանում է սննդային անբավարարության պատճառով և կարող է լինել առանց ցավ կամ առաջացնել անհարմարություն։ Գլոսիտը սովորաբար լավ է արձագանքում բուժմանը, եթե պատճառը բացահայտվում և շտկվում է։ Լեզվի ցավը, որն առաջանում է գլոսիտից, տարբերվում է բերանի այրվող համախտանիշից (անգլ.՝ burning mouth syndrome) որտեղ լեզվի արտաքին տեսքի ոչ մի բացահայտ փոփոխություն չկա, և չկան ճանաչելի պատճառներ[4]։
Լեզվաբորբ | |
---|---|
Տեսակ | հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան |
Բժշկական մասնագիտություն | աղեստամոքսաբանություն |
Glossitis Վիքիպահեստում |
Կախված գլոսիտ բառի ճշգրիտ իմաստից, նշաններն ու ախտանիշները կարող են ներառել․
Կախված հիմքում ընկած պատճառից, կարող են լինել լրացուցիչ նշաններ և ախտանիշներ, ինչպիսիք են գունատությունը, բերանի խոռոչի խոցը և անկյունային խեյլիտը[1]։
Պատճառներն են՝ լեզվի տեղային վնասվածքները, հյուսվածքների տեղային ռեակտիվության իջեցումը, ավիտամինոզները, սնուցման անբավարարությունները և այլն։
Լեզվաբորբ հաճախ հանդիսանում է ներքին օրգանների մի շարք հիվանդությունների ախտանշան։ Այսպես, օրինակ, «քութեշային լեզու», չոր «ծալքավոր լեզու»՝ ստամոքս–աղիքային հիվանդությունների ժամանակ, «հարթ ապաճական լեզու»՝ արյան հիվանդությունների և «շախմատային լեզու»՝ ավիտամինոզ pp-ի դեպքում։ Հազվադեպ լեզվաբորբ զարգանում է որոշ դեղորայքների ընդունումից հետո։
Երկաթի դեֆիցիտային անեմիան հիմնականում պայմանավորված է արյան կորստով, ինչպես, օրինակ, կարող է առաջանալ դաշտանի կամ ստամոքս-աղիքային արյունահոսության ժամանակ։ Դա հաճախ հանգեցնում է դեպապիլյացիայի, ատրոֆիկ գլոսիտի՝ տալով լեզվին ճաղատ և փայլուն տեսք, շուրթերի և լորձաթաղանթների գունատության հետ միասին միտում ունի հասնելու մինչև բերանի խառաչի կրկնվող խոց[5] և խեյլիտ (լեզվի այտուցվածություն)[6]։ Երկաթ դեֆիցիտային սակավարյունության դեպքում լեզվի տեսքը նկարագրվել է որպես ցրված կամ բծավոր ատրոֆիա՝ փափկությամբ կամ այրվածքով[7]։ Երկաթ դեֆիցիտային անեմիայի պատճառներից մեկը սիդերոպենիկ դիսֆագիան է (Պլամեր-Վինսոն կամ Փաթերսոն-Բրաուն-Քելի համախտանիշ) որը բնութագրվում է նաև կերակրափողի թաղանթով և դիսֆագիայով։[5]
Պերնիցիոզ անեմիան սովորաբար առաջանում է ստամոքսի պարիետալ բջիջների աուտոիմուն ոչնչացման հետևանքով,պարիետալ բջիջները արտազատում են ներքին գործոն, որն անհրաժեշտ է վիտամին B12-ի կլանման և տեղափոխման համար։ Վիտամին B12-ի պակասը հանգեցնում է մեգալոբլաստիկ անեմիայի և կարող է դրսևորվել որպես գլոսիտ։ Վիտամին B12-ի պակասի դեպքում լեզվի տեսքը բնութագրվում է «կրակոտ կարմիր և ցավոտ»[5]։ Կարող են լինել գծային կամ բծավոր կարմիր վնասվածքներ[1]։
Վիտամին B1-ի պակասը (թիամինի պակաս) կարող է առաջացնել գլոսիտ[6]։ Վիտամին B2-ի պակասը (առիբոֆլավին) կարող է առաջացնել գլոսիտ,ինչպես նաև անկյունային խելիտ,խելիոզ,ծայրամասային նեֆրոպաթիա և ուրիշ այլ ախտանիշներ[6]։ Վիտամին B2-ի պակասից գլոսիտը նկարագրվում է որպես մագենտա[8]։ Վիտամին B3-ի (պելագրա) պակասը կարող է առաջացնել գլոսիտ[6]։ Վիտամին B6-ի դեֆիցիտը (պիրիդոքսինի պակասը) կարող է առաջացնել գլոսիտ, ինչպես նաև անկյունային խեիլիտ, խեյլոզ, ծայրամասային նեֆրոպաթիա և սեբորեային դերմատիտ[6]։ Ֆոլաթթվի անբավարարությունը (վիտամին B9-ի պակասը) կարող է առաջացնել գլոսիտ, ինչպես նաև մակրոցիտար անեմիա, թրոմբոցիտոպենիա, լեյկոպենիա, փորլուծություն, հոգնածություն և, հնարավոր է, նյարդաբանական նշաններ[6]։ Բացի վերը քննարկված վնասակար անեմիայից, վիտամին B12-ի պակասի ցանկացած այլ պատճառ կարող է առաջացնել գլոսիտ[6]։
Բակտերիալ,վիրուսային և սնկային վարակները կարող են առաջացնել գլոսիտ։ Լեզվի քրոնիկ Կանդիդա վարակը կարող է առաջացնել ատրոֆիկ գլոսիտ, որը հայտնի է որպես միջին ռոմբոիդ գլոսիտ[9]։
Սիֆիլիսն այժմ համեմատաբար հազվադեպ է, բայց երրորդական փուլը կարող է առաջացնել ցրված գլոսիտ և լեզվային պապիլայի ատրոֆիա, որը կոչվում է «սիֆիլիտիկ գլոսիտ»[1],«լյուետիկ գլոսսիտ» կամ «երրորդային սիֆիլիսի ատրոֆիկ գլոսիտ»[7]։ Պատճառը Տրեպոնեմա պալլիդումն է և դա սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակ է։
Որոշ պայմաններ կարող են նպաստել գլոսիտի զարգացմանը թերսնուցման կամ մալարբսորբցիայի միջոցով[6],ինչը ստեղծում է վերը նկարագրված սննդային թերությունները, թեև թվարկված որոշ պայմանների մեջ կարող են ներգրավվել այլ մեխանիզմներ։
Լեզվի ցավը կարող է լուրջ հիվանդությունների ցուցիչ լինել, և գրեթե միշտ արժանի է բժշկի կամ ատամնաբույժի ուշադրությանը։
Գլոսիտը կարող է դասակարգվել որպես լեզվի հիվանդությունների կամ ստամոքս-աղիքային հիվանդությունների խումբ[3]։ Այն կարող է լինել առաջնային,երբ հիմքում պատճառը բացակայում է, և երկրորդային երբ այն հանդիսանում է այլ վիճակի արդյունք[2]։ Այն կարող է լինել սուր կամ քրոնիկ[3]։ Ընդհանուր առմամբ, կան գլոսիտի մի քանի կլինիկական ձևեր, որոնցից ոմանք ավելի տարածված են, քան մյուսները։
Ատրոֆիկ գլոսիտը, որը նաև հայտնի է որպես ճաղատ լեզու[2], հարթ լեզու, Hunter glossitis, Moeller glossitis կամ Möller-Hunter glossitis[13] պայման է, որը բնութագրվում է հարթ փայլուն լեզվով, որը հաճախ փափուկ/ցավոտ է[14] որն էլ պայմանավորված է լեզվային պապիլայի ամբողջական ատրոֆիայով[2]։ Թիկնային լեզվի մակերևույթը կարող է ախտահարվել ամբողջությամբ կամ առանձին հատվածներով, և կարող է առաջացնել այրման զգացողություն,ցավ կամ կարմրություն[15]։ Ատրոֆիկ գլոսիտը ոչ սպեցիֆիկ է[15] և ունի բազմաթիվ պատճառներ,որոնք սովորաբար կապված են երկաթ պակասուրդային անեմիայի,պերնիցիոզ անեմիայի,վիտամին B կոմպլեքսի անբավարարության հետ[15], չհայտնաբերված և չբուժված ցելյակի հիվանդություն (որը հաճախ դրսևորվում է առանց աղեստամոքսային տրակտի ախտանիշների)[16][17][18] կամ այլ գործոններ ինչպիսիք են քսերոստոմիան(չոր բերան)։ Չնայած Möller և Hunter glossitis տերմիններն ի սկզբանե օգտագործվել են հատուկ գլոսիտի համար, որը տեղի է ունենում վիտամին B12-ի անբավարարության դեպքում, որը երկրորդային է պերնիցիոզ անեմիայի հետևանքով, դրանք այժմ օգտագործվում են որպես ընդհանուր ատրոֆիկ գլոսիտի հոմանիշներ[13]։ Այս հոդվածում գլոսիտ տերմինը, եթե այլ բան նշված չէ, վերաբերում է ատրոֆիկ գլոսիտին։
Այս պայմանը բնութագրվում է մշտական էրիթեմատոզ, ռոմբոիդային դեպապիլյացիային ախտահարումով, որը գտնվում է լեզվի թիկունքի կենտրոնական հատվածում հենց պապիլայի դիմաց[1][14]։ Միջին ռոմբոիդ գլոսիտը բերանի խոռոչի կենդիդիոզի տեսակ է և հազվադեպ է առաջացնում որևէ ախտանիշ։ Այն բուժվում է հակասնկային դեղերով։ Նախատրամադրող գործոնները ներառում են կորտիկոստերոիդային սփրեյների և ինհալյատորների օգտագործումը կամ իմունաընկճումը։
Քարտեզային լեզու տարածված վիճակ է, որը սովորաբար ազդում է լեզվի թիկունքային մակերևույթի վրա։ Այն բնութագրվում է դեպապիլյացիայի և էրիթեմայի բծերով, որոնք սահմանակից են ծայրամասային սպիտակավուն գոտում։ Այս բծերը լեզվին տալիս են քարտեզի տեսք, այստեղից էլ՝ անվանումը։ Ի տարբերություն սննդային անբավարարության և անեմիայի պատճառով առաջացած գլոսիտի,քարտեզային լեզվի վնասվածքները ժամանակի ընթացքում շարժվում են լեզվի շուրջը[19]։ Դա պայմանավորված է նրանով,որ հիվանդության հետ լեզվում նոր տարածքներ են ներգրավվում մինչդեռ նախկինում ախտահարված տարածքները բուժվում են՝ տալով շարժվող վնասվածքի տեսք[2]։ Պատճառն անհայտ է, և[20] չկա հատուկ բուժում։ Հազվադեպ են լինում վնասվածքների հետ կապված որևէ ախտանիշ, սակայն երբեմն կարող է լինել այրոցի զգացում, որը սրվում է տաք, կծու կամ թթվային մթերքներ ուտելով։ Ոմանք քարտեզային լեզուն համարում են ճեղքված լեզվի վաղ փուլ, քանի որ այս երկու պայմանները հաճախ հանդիպում են համակցված[21]։
Երկրաչափական գլոսիտ, որը նաև կոչվում է հերպեսային երկրաչափական գլոսիտ[3], տերմին է ոմանք կապում են քրոնիկական ախտահարման հետ, որը կապված է հերպես սիմպլեքս վիրուսի (HSV) տ իպի Iվարակի հետ[22] որի մեջ լեզվի միջնագծում կա խորը ճեղքվածք, որը բազմաթիվ ճյուղեր է տալիս[7]։ Վնասվածքը սովորաբար շատ ցավոտ է, և ճեղքերի խորքում կարող է լինել էրոզիա։ Նմանատիպ ճեղքված վնասվածքները, որոնք կապված չեն HSV-ի հետ,կարող են առաջանալ ճեղքված լեզվով, ցավոտ չեն[22]։ Անունը գալիս է ճեղքերի երկրաչափական ձևից, որոնք երկայնական, խաչաձև կամ ճյուղավորված են[23]։ Այն նկարագրված է իմունային անբավարարությամբ մարդկանց մոտ, օրինակ. ովքեր ունեն լեյկոզ:Այնուամենայնիվ հերպես սիմպլեքսի և երկրաչափական գլոսիտի մինչև կապը վիճարկվում է ներբերանային հերպեսային վնասվածքների ախտորոշման ոսկե ստանդարտ մեթոդների բացակայության և իմունային անբավարարությամբ անձանց մոտ վիրուսների ասիմպտոմատիկ սփռման բարձր տարածվածությունը[7]։ Բուժումն իրականացվում է համակարգային ացիկլովիրով[22]
Ելակի լեզու, կամ ազնվամորու լեզու[24] գլոսիտ է, որը դրսևորվում է հիպերպլաստիկ (մեծացած) սնկային պապիլներով՝ տալով ելակի տեսք։ Սպիտակ ելակի լեզուն այն տեղն է, որտեղ լեզվի վրա կա սպիտակ ծածկույթ, որի միջով դուրս են ցցվում հիպերպլաստիկ սնկային պապիլյաները։ Կարմիր ելակի լեզուն այն վայրն է, որտեղ սպիտակ ծածկույթը անհետանում է և բացվում է է մուգ կարմիր, էրիթեմատոզ մակերևույթը միջտարածված հիպերպլաստիկ սնկային պապիլայի հետ։ Սպիտակ ելակի լեզուն նկատվում է վաղ կարմիր տենդի դեպքում (A խմբի β-հեմոլիտիկ sստրեպտոկոկ համակարգային վարակ)[25], և կարմիր ելակի լեզուն առաջանում է 4-5 օր հետո[7]։ Ելակի լեզուն նկատվում է նաև Կավասակի հիվանդության (վասկուլիտային խանգարում, որը հիմնականում տեղի է ունենում մինչև 5 տարեկան երեխաների մոտ)[26][27] և թունավոր շոկի համախտանիշի դեպքում[28]։ Այն կարող է նմանակել այլ տեսակի գլոսիտի կամ վիտամին B12-ի անբավարարությամբ առաջացած գլոսիտին[29]։
Բուժման նպատակն է նվազեցնել բորբոքումը։ Բուժումը սովորաբար չի պահանջում հոսպիտալացում, եթե լեզվի այտուցը ուժեղ չէ։ Բերանի խոռոչի հիգիենան անհրաժեշտ է, ատամների մանրակրկիտ մաքրումը օրը 2 անգամ ներառյալ ատամների թելերի օգտագործումը։ Գլոսիտի բորբոքումը նվազեցնելու համար կարող են տրվել կորտիկոստերոիդներ, ինչպիսին է պրեդնիզոնը։ Մեղմ դեպքերում կարող են առաջարկվել տեղային կիրառումներ (օրինակ՝ պրեդնիզոնով բերանի ողողում, որը կուլ չի գնում)՝ ներքին ընդունման կամ ներարկվող կորտիկոստերոիդների կողմնակի ազդեցություններից խուսափելու համար։ Հակաբիոտիկներ, հակասնկային դեղամիջոցներ կամ այլ հակամանրէային դեղամիջոցներ կարող են նշանակվել, եթե գլոսիտի պատճառը վարակն է։ Անեմիան և սննդային թերությունները (օրինակ՝ նիացինի, ռիբոֆլավինի, երկաթի կամ վիտամին E-ի պակասը) պետք է բուժվեն՝ հաճախ սննդակարգի փոփոխություններով կամ այլ հավելումներով։ Գրգռիչներից խուսափելը (օրինակ՝ տաք կամ կծու սնունդ, ալկոհոլ և ծխախոտ) կարող է նվազագույնի հասցնել անհարմարավետությունը։ Որոշ դեպքերում լեզվի այտուցը կարող է ճնշել շնչուղիներին այս դեպքում պետք է շտապ օգնություն ցուցաբերել։
Մեկ դիտարկման համաձայն՝ տարածվածության ընդհանուր միջակայքերը կազմում են 0,1–14,3% քարտեզային լեզվի լեզվի համար, 1,3–9,0%՝ «ատրոֆիկ լեզվի» (ատրոֆիկ գլոսիտի) և 0,0–3,35% միջին ռոմբոիդային գլոսիտի համար[30]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.