Աշտամանգալա

Աշտամանգալա (սանսկրիտ՝ अष्टमङ्गल), ութ բարենպաստ խորհրդանիշների սրբազան հավաքածու, որը բնորոշ է այնպիսի կրոններին, ինչպիսիք են հինդուիզմ, ջայնիզմ և բուդդիզմ։ Այս խորհրդանշանները կամ «խորհրդանշական հատկանիշները» (Տիբ.` ཕྱག་མཚན་, chaktsen) միաժամանակ և՛ յիդամներ են, և՛ ուսուցման գործիքներ։ Այս ատրիբուտները (կամ էներգետիկ կառույցները) պարզապես չեն մատնանշում լուսավոր մտավոր շարունակականության որակները, այլ դրանք արժանիքներ են, որոնք զարդարում են այդ լուսավոր «որակները» (Sanskrit: guṇa; Տիբ.` ཡོན་ཏན , yönten ): Աշտամանգալայի տարբեր տարբերակներ և նրա սիմվոլիզմի ըմբռնումը պահպանվել են մինչև մեր ժամանակները։

Փորագրված փայտե դուռ 8 բարենպաստ նշաններով (Աշտամանգալա) Նեպալում

Աշտամանգալա
Աշտամանգալա։ առաջին շարքը (ձախից աջ)` հովանոց, զույգ ոսկե ձուկ, խեցի; երկրորդ շարք՝ գանձերի սափոր, լոտոս; վերջին շարքը՝ անվերջ հանգույց, հաղթանակի դրոշ և դհարմայի անիվ։
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	խումբ
Կազմված է	conch?, endless knot?, Pair of Golden Fish?, lotus?, parasol?, Bumpa?, dharmachakra? և Dhvaja?
Ashtamangala Վիքիպահեստում

Բուդդայականություն

Ութ բարենպաստ խորհրդանիշներից կազմված խմբավորումներն ի սկզբանե օգտագործվել են Հնդկաստանում այնպիսի արարողությունների ժամանակ, ինչպիսիք են թագավորի թագադրումը կամ թագադրումը։ Սիմվոլների վաղ խմբավորումը ներառում էր՝ գահ, սվաստիկա, ձեռքի հետք, ձկնորսական կեռիկ, զարդերով ծաղկաման, ջրի կոլբա, զույգ ձկներ, կափարիչով գավաթ։ Բուդդիզմում բարիքի այս ութ խորհրդանիշները ներկայացնում են աստվածների մատուցած ընծաները Շաքյամոնի Բուդդային անմիջապես այն բանից հետո, երբ նա պայծառություն ձեռք բերեց^[1]։

Տիբեթյան բուդդիստները օգտագործում են ութ բարենպաստ խորհրդանիշներից բաղկացած որոշակի հավաքածու՝ աշտամանգալա, կենցաղային և հասարակական արվեստում։ Յուրաքանչյուր խորհրդանիշի հետ մեկտեղ տրված են որոշ ընդհանուր մեկնաբանություններ, չնայած տարբեր ուսուցիչներ կարող են տարբեր մեկնաբանություններ տալ։

Խեցի

Խեցի, Ռևալսարում, Հիմաչալ Պրադեշ

Սանքհյա

Աջ պտույտով սպիտակ խեցի (սանսկր.` śaṅkha <sup>IAST</sup>; Տիբ.` དུང་དཀར་གཡས་འཁྱིལ་), խորհրդանշում է դհարմայի գեղեցիկ, խորը, մեղեդային, փոխներթափանցող և համատարած ձայնը (Դհարմա), որն արթնացնում է աշակերտներին տգիտության խորը քնից և հորդորում է նրանց հասնել իրենց բարօրությանը՝ հանուն ուրիշների բարօրության։

Ենթադրվում է, որ խեցու պատյանն ի սկզբանե եղել է եղջյուրե շեփորը։ Հին հնդկական առասպելական էպոսները պատմում են հերոսների մասին, որոնք կրում են խեցիներ։ Նաև Հնդկական Վիշնու աստվածն ուներ խեցու պատյան` որպես իր գլխավոր խորհրդանիշներից մեկը. նրա պատյանը կրում էր Պանչաջանյա անունը, որը նշանակում է «հսկողություն ունենալ հինգ դասակարգի էակների վրա»^[1]։

Անվերջ հանգույց

Անվերջ հանգույց

Անվերջ հանգույց (սանսկր.` śrīvatsa; Տիբ.` དཔལ་བེའུ་)^[2] նշանակում է «բարենպաստ նշան, որը ներկայացված է սիրո խորհրդանիշ ոլորված ժապավենով»^[3]։ Այն ամեն ինչի վերջնական միասնության խորհրդանիշն է^[4]։ Ավելին, այն ներկայացնում է իմաստության և կարեկցանքի միահյուսումը, կրոնական վարդապետության և աշխարհիկ գործերի փոխադարձ կախվածությունը, իմաստության և մեթոդի միությունը, «դատարկության» (śūnyatā, շունյատա) և «փոխկապակցված ծագման» (pratītyasamutpāda, պրատիտյա-սամուտպադա) անբաժանությունը և իմաստության և կարեկցանքի միությունը պայծառացման մեջ (տես նամխա)։

Այս հանգույցի, ցանցի կամ սարդոստայնի փոխաբերությունը նաև փոխանցում է փոխներթափանցման բուդդայական ուսմունքը։ Դա նաև Վիշնու աստծո հատկանիշն է, որը, ինչպես ասում են, փորագրված է նրա կրծքին։ Շրիվացայի նմանատիպ փորագրությունը պատմական Գաուտամա Բուդդայի կրծքավանդակի վրա նշված է Բուդդայի ֆիզիկական բնութագրերի որոշ ցուցակներում։

Ոսկե ձկնիկների զույգ

Զույգ ոսկե ձկներ

Բարենպաստ խորհրդանիշ. Երկու ոսկե ձուկ. Լիկիր վանք, Լադախ

Երկու ոսկե ձկները (սանսկր.` gaurmatsya; Տիբ.` གསེར་ཉ)^[5] խորհրդանշում են բոլոր զգայական էակների բարեբախտությունը անվախ վիճակում՝ առանց խեղդվելու վտանգի` սանսարայում։ Երկու ոսկե ձկները կապված են Գանգես և Յամունա գետերի, պրանայի և կարպ ձկան հետ։

Երկու ձկներն ի սկզբանե ներկայացնում էին Հնդկաստանի երկու գլխավոր սուրբ գետերը՝ Գանգեսը և Յամունան։ Այս գետերը կապված են լուսնային և արևային ալիքների հետ, որոնք սկիզբ են առնում քթանցքներից և կրում են շնչառության կամ պրանայի փոփոխվող ռիթմերը։ Նրանք կրոնական նշանակություն ունեն հինդուական, ջայնական և բուդդայական ավանդույթներում, բայց նաև քրիստոնեության մեջ (ձկան նշանը, հինգ հազարի կերակրումը)։ Բուդդայականության մեջ ձկները խորհրդանշում են երջանկությունը, քանի որ նրանք ունեն ջրի շարժման լիակատար ազատություն։ Նրանք ներկայացնում են պտղաբերություն և առատություն։ Հաճախ նկարվում է կարպի տեսքով, որոնք Արևելքում սուրբ են համարվում իրենց նրբագեղ գեղեցկության, չափի և կյանքի տևողության պատճառով^[1]։

Լոտոս

Լոտոսի ծաղիկ կամ պադմա։

Բարենպաստ խորհրդանիշ. Լոտոս - Պադմա: Ինդոսի մոտ գտնվող Լիկիր վանքում

Լոտոս ծաղիկ (սանսկր.՝ padma; Տիբ.` པད་མ་), ներկայացնում է մարմնի, խոսքի և մտքի սկզբնական մաքրություն, որը լողում է կախվածության և ցանկության պղտոր ջրերի վրա։ Լոտոսը խորհրդանշում է մաքրություն և հրաժարում։ Թեև լոտոսն իր արմատներն ունի լճակի ներքևի ցեխի մեջ, նրա ծաղիկը ջրի վրա անբասիր է։ Բուդդայական լոտոսի ծաղիկն ունի 4, 8, 16, 24, 32, 64, 100 կամ 1000 թերթիկ։ Նույն թվերը կարող են վերաբերել մարմնի «ներքին լոտոսներին», այսինքն՝ նրա էներգետիկ կենտրոններին (չակրա)^[6][7]։

Հովանոց

Թանկարժեք քարերով հովանոց

Բարենպաստ խորհրդանիշ` հովհար: Ռևալսարում

Թանկարժեք քարերով հովանոց (սանսկր.` chatraratna; Տիբ.` རིན་ཆེན་གདུགས་^[3]), ծիսական գործառույթով նման է բալդախինի` ամպհովանու կամ canopy` չաւդախ. ներկայացնում է կենդանի էակների պաշտպանությունը վնասակար ուժերից և հիվանդություններից։ Այն ներկայացնում է երկնքի հովանոցը կամ երկնակամարը, հետևաբար տարածության ընդարձակությունն ու անսահմանությունը։

Այն համապատասխանում է եթեր տարրին։ Այն ներկայացնում է սահասրարայի ընդարձակությունը, բացվող և պաշտպանիչ հատկությունը. բոլորը պատսպարվում են դհարմայի մեջ՝ արևապաշտպան արևի ներքո։

Սափոր

Գանձերի ծաղկաման

Բարենպաստ խորհրդանիշ` ծաղկաման: Ռևալսարում, Հիմաչալ Պրադեշ

Գանձերի սափոր (Տիբ.` གཏེར་ཆེན་པོའི་བུམ་པ་; terchenpo'i bumpa), ներկայացնում է առողջություն, երկարակեցություն, հարստություն, բարգավաճում, իմաստություն և տարածության ֆենոմենը։ Գանձերով ծաղկամանը կամ կաթսան խորհրդանշում է Բուդդայի դհարման ուսուցանելու անսահման հատկությունը. անկախ նրանից, թե որքան ուսմունք է նա շնորհել, ինքնին գանձը երբեք չի պակասել^[8]։

Գանձերի սափորի պատկերագրության պատկերը հաճախ շատ նման է կումբհային, այն սակավաթիվ ունեցվածքներից մեկը, որը թույլատրվում է բհիկխու կամ բհիկխունի Թերավադա բուդդիզմում։ Իմաստության սափորը կամ գանձերի ծաղկամանը օգտագործվում է բազմաթիվ ծիսակարգերում (Վաջրայանա) և նվիրումներում։

Դհարմա-չակրա

Դհարմա-չակրա

Աղոթքի անիվներ

Դհարմաչակրա (Տիբ.` ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་), «Ուսուցման անիվ» կամ «Օրենքի անիվ», խորհրդանշում է Գաուտամա Բուդդային և Դհարմայի ուսմունքները։ Այս խորհրդանիշը սովորաբար օգտագործվում է տիբեթյան բուդդիստների կողմից, որտեղ այն նաև երբեմն ներառում է Գանկիլ (տիբեթյան) ներքին անիվը: Իսկ նեպալցի բուդդիստները ութ բարենպաստ խորհրդանիշների մեջ չեն ներառում Օրենքի անիվը։

Դհարմաչակրայի փոխարեն որպես Աշտամանգալաներից մեկը կարող է օգտագործվել ճանճահար կամ ճանճասպանը՝ տանտրիկ դրսևորումները խորհրդանշելու համար։ Այն պատրաստված է յակի (եղնուխտի) պոչից, որը ամրացված է արծաթյա գավազանին և օգտագործվում է ծիսական ընթերցումների և պուջաներում (հարգանքի ծիսակարգի ժամանակ) աստվածներին հովհարելու ժամանակ։ Աղոթքի անիվները փոխարինում են Դհարմաչակրային։

«Նրանք, ովքեր ստեղծում են պաշտամունքի վայր, օգտագործում են գիտելիքները դհարման հասարակ մարդկանց տարածելու համար, եթե կլինի որևէ տղամարդ կամ կին, ով անգրագետ է և չի կարողանում կարդալ սուտրան, ապա նրանց համար նրանք պետք է տեղադրեն աղոթքի անիվը, որպեսզի անգրագետներին հեշտացնեն սուտրան վանկարկել, և արդյունքը նույնն է, ինչ սուտրա կարդալը»^[9]։

Հաղթական դրոշ

Դհվաջա

Բարենպաստ խորհրդանիշ - Հաղթանակի դրոշ: Լիկիր վանք.

Դհվաջա (Տիբ.` རྒྱལ་མཚན་), «դրոշակ, դրոշ», հին հնդկական պատերազմի ռազմական դրոշն էր։ Խորհրդանիշը ներկայացնում է Բուդդայի հաղթանակը չորս մառա դևերի կամ խոչընդոտների դեմ` լուսավորվելու ճանապարհին։ Այս խոչընդոտներն են հպարտությունը, ցանկությունը, անհանգստացնող զգացմունքները և մահվան վախը։ Տիբեթյան ավանդույթի շրջանակներում տրված է հաղթական դրոշի տասնմեկ տարբեր ձևերի ցուցակ, որը ներկայացնում է պղծությունը հաղթահարելու տասնմեկ հատուկ մեթոդ։ Դհվաջայի դիզայնի բազմաթիվ տարբերակներ կարելի է տեսնել տիբեթյան վանքերի տանիքներին՝ խորհրդանշելով Բուդդայի հաղթանակը չորս մարաների նկատմամբ։ Դրոշեր են դրվում վանքի և տաճարի տանիքների չորս անկյուններում։ Վանքերի տանիքներին դրված գլանաձև դրոշները հաճախ կռած պղնձից են պատրաստված^[10]։

Հինդուիզմում

Չորս բարենպաստ խորհրդանիշներ Մանդիում

Չորս բարենպաստ խորհրդանիշներ Մանդիում

Հնդկական և հինդու ավանդույթներում^[11] Աշտամանգալան կարող է օգտագործվել որոշ առիթների ժամանակ, ներառյալ՝ պուջաները, հարսանիքները (հինդուիստների) և թագադրումները։ Աշտամանգալան լայն հիշատակում է գտնում հինդուիզմ, բուդդիզմ և ջայնիզմ ավանդույթների հետ կապված տեքստերում։ Դրանք պատկերվել են դեկորատիվ մոտիվներով և մշակութային արտեֆակտներով։

• Հնդկական ավանդույթը դրանք թվարկում է հետևյալ կերպ.

1. առյուծ, որը կոչվում է ռաջա
2. ցուլ, որը կոչվում է վրիշաբհա
3. օձ, որը կոչվում է Նագա
4. կարաս, որը կոչվում է Կալաշա
5. մանյակ, որը կոչվում է վայջայանտի
6. լիտավր, որը կոչվում է բհերի
7. հովհար, որը կոչվում է վյանյանա
8. լամպ, որը կչվում է դիպա^[12]։

• թվարկում է հետևյալ կերպ.

1. ճանճահար
2. լրիվ ծաղկաման
3. հայելի
4. փղի խթան կամ անկուս
5. թմբուկ
6. ձեթի լամպ
7. դրոշ
8. մի զույգ ձուկ։

Ցանկը տարբերվում է նաև՝ կախված տեղից, տարածաշրջանից և սոցիալական խմբերից։

Ջայնիզմում

Ադինաթի պատկերը, որի դիմաց դրված է Աշտամանգալա, ըստ Դիգամբարայի ավանդույթի

Աշտամանգալա, ըստ Սվետամբարա ավանդույթի, ջայնական ձեռագրի կազմի վրա, գտնվում է Լոս Անջելեսի արվեստի թանգարանում: (ձախից)՝ Սվաստիկա, Վարդմանակա (սննդի անոթ), Զույգ ձուկ, Կալաշա (կաթսա), Բհադրասանա (նստատեղ), Սրիվացա, Նանդավարտա, Դարպան (հայելի)

Ջայնիզմում Աշտամանգալան ութ բարենպաստ խորհրդանիշների մի շարք է^[13]։ Ութ խորհրդանիշների վերաբերյալ տարբեր ավանդույթների մեջ կան որոշակի տարբերություններ^[14]

Դիգամբարայի ավանդույթում ութ խորհրդանիշներն են.

1. չատրա - հովանոց
2. դրոշ
3. կալաշա - սափոր
4. չամարա - ճանճահար
5. հայելի
6. աթոռ
7. ձեռքի հովհար
8. վեսել - անոթ

Շվետամբարա ավանդույթում ութ խորհրդանիշներն են.

1. սվաստիկա
2. սրիվացա - կուրծք կամ սիրտ
3. նանդավարտա
4. վարդմանակա (սննդի անոթ)
5. Բհադրասանա (նստատեղ)
6. քալաշա (աման)
7. հայելի
8. Զույգ ձուկ

Ծանոթագրություններ

1. About The Eight Auspicious Symbols (accessed: January 18, 2008) Արխիվացված 13 Հունվար 2008 Wayback Machine
2. Dpal be'u
3. Sarat Chandra Das (1902). Tibetan-English Dictionary with Sanskrit Synonyms. Calcutta, India: mainly used in buddhismBengal Secretariat Book Depot, p.69
4. Hyytiäinen, Tiina (2008). «The Eight Auspicious Symbols». In Saloniemi, Marjo-Riitta (ed.). Tibet: A Culture in Transition. Vapriikki. էջ 198. ISBN 978-951-609-377-5.
5. gser nya
6. Hyytiäinen, Tiina (2008). «The Eight Auspicious Symbols». In Saloniemi, Marjo-Riitta (ed.). Tibet: A Culture in Transition. Vapriikki. էջ 197. ISBN 978-951-609-377-5.
7. Powers, John (2007). Introduction to Tibetan Buddhism: revised edition. Snow Lion Publications. էջ 23. ISBN 978-1-55939-282-2.
8. Hyytiäinen, Tiina (2008). «The Eight Auspicious Symbols». In Saloniemi, Marjo-Riitta (ed.). Tibet: A Culture in Transition. Vapriikki. էջ 196. ISBN 978-951-609-377-5.
9. "Vairocana Buddha Prayer Wheel" Buddha Tooth Relic Temple and Museum.
10. Hyytiäinen, Tiina (2008). «The Eight Auspicious Symbols». In Saloniemi, Marjo-Riitta (ed.). Tibet: A Culture in Transition. Vapriikki. էջեր 198–199. ISBN 978-951-609-377-5.
11. Dictionary of Hindu Lore and Legend (0-500-51088-1) by Anna Dallapiccola
12. Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. էջ 70.
13. Vyas, R. T. (1995). Studies in Jaina Art and Iconography and Allied Subjects in Honour of Dr. U.P. Shah (անգլերեն). Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-316-8.
14. Titze, Kurt; Bruhn, Klaus (1998). Jainism: A Pictorial Guide to the Religion of Non-violence (անգլերեն). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 978-81-208-1534-6.

Գրականություն

• Beer, Robert (1999). The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs, (Hardcover). Shambhala Publications. 1-57062-416-X, 978-1-57062-416-2
• Beer, Robert (2003). The Handbook of Tibetan Buddhist Symbols, Shambhala Publications. 1-59030-100-5
• Titze, Kurt; Bruhn, Klaus (1998), Jainism: A Pictorial Guide to the Religion of Non-Violence (2 ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-1534-3
• Vyas, Dr. R. T., ed. (1995), Studies in Jaina Art and Iconography and Allied Subjects, The Director, Oriental Institute, on behalf of the Registrar, M.S. University of Baroda, Vadodara, ISBN 81-7017-316-7

Արտաքին հղումներ

• About The Eight Auspicious Symbols
• Tibetan Buddhist Symbols

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Աշտամանգալա կատեգորիայում։