Ջայնիզմ

Ջայնիզմ (սանսկրիտ՝ जैन, jaina ^IAST от սանսկրիտ՝ जिन, jina ^IAST, «հաղթող») — դհարմայական հին կրոն, որ ի հայտ է եկել Հնդկաստանում մեր թվականությունից առաջ մոտավորապես 9-6-րդ դարերում^[2][3]։ Ինչպես հենց ինքը՝ այդ ուսմունքն է պնդում, ջայնիզմը միշտ է գոյություն ունեցել^[4][5][6]։ Ուսմունքի հիմնադիրը, կամ՝ ըստ այլ տարբերակների՝ հնագույն ավանդույթների մասին ամենահայտնի պատմողը^[7][8]) համարվում է քշաթրի Վարդհամանան կամ Ջինա Մահավիրան։ Ջայնիզմի փիլիսոփայությունն ու գործնական կիրառումը առաջին հերթին հիմնված են հոգու ինքնակատարելագործման վրա, ինքնակատարելագործում՝ հանուն ամենատեսության, ամենազորության և հավիտենական երանության (նիրվանայի)։ Հին կյանքերից մնացած մարմնական թաղանթը հաղթահարած և նիրվանայի հասած յուրաքանչյուր հոգի կոչվում է ջիվա։ Հնագույն տեքստերում ջայնիզմը հավասարեցված է ջայն դհարմային և շրաման դհարմային։ Արդի աշխարհում ջայնիզմ դավանողները թեև ոչ մեծ, սակայն ազդեցիկ կրոնական համայնք են կազմում։ Նրանց թիվը Հնդկաստանում հասնում է 5-6 միլիոնի^[9][10]։ Ջայնիզմ դավանող ներգաղթյալների շարունակաբար աճող ընկերակցություններ կան նաև Հյուսիսային Ամերիկայում, Արևմտյան Եվրոպայում, Հեռավոր Արևելքում, Ավստրալիայում և աշխարհի այլ մասերում^[11]։

Ջայնիզմ
Տեսակ	կրոն
Հիմնադիր	Մահավիրա[1]
Հիմնադրման թվական	մ.թ.ա. 5-րդ դար[1]
Հատկանիշներ	Ahimsa?[1], Anekantavada?, Aparigraha?, ասկետիզմ[1], mind–body dualism?, բուսակերություն, Մեդիտացիա, բազմաստվածություն և վանականություն
Jainism Վիքիպահեստում

Պալիտանա տաճարը

Ռանաքպուրի ջայնիստական տաճարը Հնդկաստանի Ռաջաստան նահանգում

Քանդակված փիղ՝ Ռանաքպուրի տաճարում

Սաբհա Էլլորա քարանձավը, որտեղ կողք կողքի գործում են ջայնիստական, հինդուիստական և բուդդիստական սրբավայրեր

Լոդուրվայի տաճարը

Ջալ Մանդիր տաճարը

Փարշավանաթ տաճարը

Շետ Հիտուսին տաճարը

Լակունդիի ջայնիստական տաճարը

Նարայանա տաճարը

Ջայնիստական տաճար Անտվերպենում /Բելգիա/

Ջայնիստ կրոնավոր՝ մեդիտացիայի /խորհրդածության/ պահին

Գոմատեշվարա /կանգնած դիրքով խորհրդածողի արձան, որ ամենաբարձրերից է աշխարհում/

24 թրիտանկարաները պատկերող միջնադարյան մանրանկար

Փորագրաքանդակ Դեոգարի ջայնիստական տաճարից

Սիկհարջիի Ջալ Մանդիր տաճարը, որտեղ, ըստ ավանդազրույցի, 20 թիրտանկարներ հասել են նիրվանայի

Ջայնիստների գրադարանները հնագույնն են Հնդկաստանում^[12]։

Ընդհանուր տեղեկատվություն

Ջայնիզմը պնդում է, որ յուրաքանչյուր էակ անհատ և հավերժական հոգի է։ Երբ հոգին դառնում է ամբողջովին զերծ սանսարայից, այն կարող է հասնել աստվածային գիտակցության։

Ջայնիզմի հետևորդները կոչվում են Ջաիներ։ Ջաինիզմում ամենաբարձր աստիճանն է Ջինան «հաղթող»։ Այս տիտղոսը շնորհվում է կրոնական ուսուցիչներին, որոնք հասել են Դհարմային և զերծ են սանսարայից։ Ջաիները հետևում են 24 հատուկ Ջինաների ուսմունքներին, որոնք հայտնի են որպես տիրտհանկարներ (հատման ստեղծողներ», «Նրանք, ովքեր հայտնաբերել և մատնանշել են ճանապարհը դեպի փրկություն »)։ Ավանդաբար ենթադրվում է, որ 24-րդ և վերջին տիրտհանկարն էր Շրի Մահավիրը («մեծ հերոս», ով համարվում է ժամանակակից Ջաինիզմի հիմնադիրը), ով ապրել է 599 մինչև 527 մ.թ.ա.։ Իսկ առաջինը՝ մեծ արքա Ռիշաբհան, ով ապրել է այն օրերում, երբ մարդիկ չգիտեին գրել ու հաշվել։

Ջաինիզմը խրախուսում է հոգևոր զարգացումը իմաստության ու ինքնակառավարման միջոցով։ Ջաինիզմի նպատակն է մարդկային հոգու իրական բացահայտումը։ Կատարյալ ընկալումը, կատարյալ գիտելիքը և կատարյալ վարքագիծը, որոնք հայտնի են որպես «Ջաինիզմի երեք գանձեր» ճանապարհն են դեպի մարդու հոգու ազատում սանսարայից։

Ջայնիզմը պնդում է, որ տիեզերքը և Դհարման անսահմանափակ են, առանց վերջի և սկզբի։ Սակայն, տիեզերքում տեղի են ունենում որոշ փոփոխություններ։ Սանսարինայի հոգին (աշխարհիկ մարդ), տարբեր ձևերով է հանդես գալիս կյանքի ընթացքում ժամանակի ճանապարհորդության մեջ։ Մարդը, «ոչ մարդը» (կենդանիներ, միջատներ, բույսերի և այլն), գերմարդը (աստվածները և կիսաստվածները) և Դժոխքի էակները - Սանսարինայի հոգու չորս մակրոտեսակներն են։

Ջայնիզմի ուսմունքի մեկ այլ կարևոր բնորոշ գծերից է հոգեկան վարքագծի նորմերը։ Գոյություն ունեն հինգ հիմնարար բարոյական սկզբունքներ որոնք պետք է կատարեն Ջաիները։ Սկզբունքների կատարման խստությունը, կախված է նրանից, թե ով է Ջաին - հոգևորական թե աշխարհիկ մարդ։ Դրանք են.

1. Չվնասել կենդանի էակներին ԱՀԻՄՍԱ
2. լինել անկեղծ և բարեսիրտ ՍԱՏՅԱ
3. գողություն չանել ԱՍՏԵՅԱ
4. չդավաճանել ԲՐԱՀՄԱՉԱՐՅԱ
5. ժլատ չլինել ԱՊԱՐԻԳՐԱՀԱ

Ջիաները հավատում են, որ ճշմարիտ գիտելիքը (Դհարման), հանգեց և նորից հայտնվեց ողջ պատմության ընթացքում։ Նրանք, ովքեր նորից են բացում Դհարման կոչվում են տիրտհանկարներ։ Տիրտհանկար բառացիորեն նշանակում է «հատման ստեղծող»։ Ջիաները, ինչպես Բուդդիստները անձի զտման գործընթացը համեմատում են կատաղի գետը անցնելու հետ - որը պահանջում է համբերություն ու զգուշություն։ «Հատում ստեղծողները» արդեն անցել են գետը, և կարող են ուղղորդել ուրիշներին։ Նրանք նաև կոչվում են «հաղթողներ», քանի որ նրանք ձեռք են բերել ազատությունը սեփական ջանքերով։

Ինչպես բուդդայականության մեջ, այնպես էլ այստեղ Ջաինական Դհարմայի հիմնական նպատակն է ազատվել կարմայի բացասական ազդեցությունից մտավորը ու ֆիզիկականը մաքրելու միջոցով։ Այս գործընթացը, հանգեցնելով ազատությանը, ուղեկցվում է ներքին խաղաղության ձեռքբերմամբ։

Հոգին մաքրվելուց հետո, տիտհանկարները դառնում են ամենագետ և օրինակելի նմուշ։ Նրանք դասվում են աստվածների շարքին, և կոչվել են Բհագավաններ (օրինակ Բհագավան Ռիշաբհա, Բհագավան Պառշվա, և այլն)։

Գոյություն ունեին 24 Տիտհանկարաներ է, ովքեր ապրել են այսպես կոչված, «մեր դարում»։ Վերջին երկու տիտհանկարաները- Պառշվան և Մահավիրան - իրական պատմական գործիչներ էին՝ նրանց գոյության փաստերը արձանագրվել են գրավոր։

Մահավիրան ստեղծել է համայնք բաղկացած չորս մասից՝ ճգնավորներից, միանձնուհիներից, հասարակ տղամարդկանցից և կանանցից։

Ջաինիզմի էթիկական չափանիշները ասում են նրա հետևորդներին լինել ճշմարտացի, ազնիվ, ժուժկալ գործերի բառերի ու մտքերի մեջ, մոռանալ երկրային հետաքրքրությունները և առաջին հերթին՝ խստորեն պահպանել ահիմսան - չվնասել կենդանի էակներին։

Մահավիրը պահանջում էր, իր աշակերտներից հետևել երեք սկզբունքների (տրիրանտայի երեք գանձերի) առաջին՝ - հավատք դեպի Վարդհաման-Մահավիրա, երկրորդը՝ - ներթափանցումը ուսմունքի իմաստի մեջ, և Երրորդ սկզբունքը՝ - ճիշտ վարքագիծն է։ Աշխարհիկ մարդիկ պարտավոր են հետևել միայն բարոյականության նորմերին։ Վարդապետները նաև ձգտում էին հասնել ասկետիզմի խիստ իդեալին։ Ջաինիզնի ասկետիզմը ավելի խիստ է քան Հնդկաստանի մյուս կրոններում։ Ջաինական Վարդապետը չպետք է երկար ապրի մի տեղում։ Կուսակրոնը պետք է թափառի ամբողջ երկրով պարզ հագուստով կամ ամբողջովին մերկ։ Վարդապետներին արգելվում էր մազեր ունենալ, և նրանք պետք է ոչ թե պարզապես կտրեին, այլև արմատախիլ անեին։

Ջաինի համար ամենամեծ մեղքը - Հինսան է կենդանի էակներին վնասելը։ Ուղղափառ Ջաինը քամում է խմելու ջուրը, որ այնտեղ ոչ մի կենդանի էակ չհայտնվի, հատուկ ցախավելով ավլում է իր ճանապարհը, որ ոչ մի մրջյունի կամ ճիճվի չճզմի։ Ջաինին խստիվ արգելվում է տեղափոխել կամ անել մի բան գիշերը, որովհետև մթության մեջ նա կարող է անզգուշորեն վնաս հասցնել կենդանի արարածին։ Այսպիսի չափազանց խստակյաց պրակտիկան պատճառներից մեկն էր այս կրոնի թույլ տարածմանը իր գոյության առաջին դարում։

Ջայնիզմի գրականության հիմքն է Շվետամբարների կանոնը, որը Ջաինիզմի ուղղություններից մեկն էր, կազմվել է 4-րդ դարի վերջում մ.թ.ա., և ձեռք է բերել վերջնական տեսք 10 - 11 դդ։

Ավելի ուղղափառ Դիգամբարաները ընդունում են կանոնի միայն հնագույն մասը։ Ոչ կանոնական գրականության մեջ կարևորագույն աշխատանքները պատկանում են Ումաշվատիին (4 - 5 դդ) նրա ամենահայտնի ուսմունքն է "Յոգաշաստրան"։

Թամիլական Ջաինները որպես սուրբ գիրք համարում են Տիրուկուլարը, սակայն հեղինակի կրոնական պատկանելիություն հարցը մնում է վեճի թեմա։

Տես նաև

• Հինդուիզմ
• Բուդդայականություն
• Վեգանություն

Գրականություն

• T. T. Anuruddha (= Rudolf Petri): Grundlagen des Jainismus, Religion der Gewaltlosigkeit. Bodhisattva Csoma Inst. für Buddhologie, Vũng Tâu 1972, Կաղապար:DNB.
• Franz Bätz: Heilige Berge, Tempelstädte und Asketen. Der Jainismus – eine lebendige Kultur Indiens. Weishaupt, Wolfsberg 1997, ISBN 3-7059-0049-8.
• Wolfgang Bohn: Die Religion des Jina und ihr Verhältnis zum Buddhismus. Oskar-Schloss Verlag, München 1921 Internet Archive
• Paul Dundas: The Jains. Routledge, Oxford 2002.
• Mircea Eliade, Ioan P. Culianu: Handbuch der Religionen. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1995 (Suhrkamp Taschenbuch 2386), ISBN 3-518-38886-X.
• Erich Frauwallner: Geschichte der indischen Philosophie. Bd. 1. Otto Müller Verlag, Salzburg 1953.
• Paul Gäbler: Jainismus (Jinismus) in: Evangelisches Kirchenlexikon – Kirchlich-theologisches Handwörterbuch, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 2. unveränderte Auflage 1962, Band H-O, Spalte 231.
• Helmuth von Glasenapp: Der Jainismus. Eine indische Erlösungsreligion. Georg Olms Verlag, Hildesheim 1984, ISBN 3-487-00628-6. (Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft, 26)
• Phyllis Granoff (Hrsg.): Victorious Ones. Jain Images of Perfection. Mapin Publishing, Ahmedabad 2009, ISBN 978-81-89995-29-4. (Katalog zur Ausstellung im Rubin Museum of Art, New York, 18. September 2009 bis 15. Februar 2010).
• Julia A. B. Hegewald: Jaina Temple Architecture in India. The Development of a Distinct Language in Space and Ritual. G+H Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-940939-09-8.
• Gabriele Rosalie Helmer: Geschichten aus dem Jainismus. AVM, München 2010, ISBN 978-3-89975-369-1.
• Adelheid Mette: Die Erlösungslehre der Jaina: Legenden, Parabeln, Erzählungen. Verlag der Weltreligionen, Berlin 2010, ISBN 978-3-458-70023-4.
• Vilas Adinath Sangave: Le Jaïnisme. Maisnie, Tredaniel 1999, ISBN 2-84445-078-4.
• Walther Schubring: Worte Mahaviras. Kritische Übersetzung aus dem Kanon der Jaina. Verlag Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1926. (Hrsg. Religionsgeschichtliche Kommission bei der Gesellschaft der Wissenschaft zu Göttingen, Quellen der Religionsgeschichte Gruppe 7, Band 14)
• N. Shanta: La Voie jaina. Œil, 1990, ISBN 2-86839-026-9.
• Nicole Tiffen: Le Jaïnisme en Inde. Weber, Genf 1990, ISBN 7-04-744063-1.
• Kristi L. Wiley: The A to Z of Jainism. Orient Paperbacks, New Delhi 2014, ISBN 978-81-7094-690-8.
• Heinrich Zimmer: Philosophie und Religion Indiens. Suhrkamp, [Frankfurt am Main ?] 1973, ISBN 3-518-27626-3.
• Robert J. Zydenbos: Jainism Today and Its Future. Manya, München 2006, OCLC 166020383. (englisch)
• Beversluis | nombre = Joel Diederik | año=2000 | título=Sourcebook of the world's religions: an interfaith guide to religion and spirituality | ubicación=Novato (California) | editorial = New World Library | isbn = 1-57731-121-3 }}
• Carrithers | nombre = Michael | nombre2=Caroline | apellidos2=Humphrey | año=1991 | título=The assembly of listeners: jains in society | editorial = Cambridge University Press | isbn = 0521365058 }}
• Chidanand Murthy | nombre = H. | año=1975 | título=The Concept of War and Ahimsa in Jainism in Karnataka | fechaacceso = 8 de noviembre de 2014 }}
• Díez de Velasco | nombre = Francisco | título=Introducción a la historia de las religiones | url = http://books.google.es/books?id=UuwQAQAAIAAJ | año=1995/2002 (tercera edición revisada y aumentada). | editorial = Madrid: Trotta | isbn = 978-84-8164-564-4 }}
• Dundas | nombre = Paul | título=The jains | editorial = Routledge | año=2002 | isbn = 0415266068, 9780415266062 | página=354 | página=271 | url = https://books.google.am/?id=5ialKAbIyV4C&pg=PA299&dq=jains+britain#v=onepage&q=jains%20britain&f=false }}
• Flood | nombre = Gavin | título=El hinduismo | url = http://books.google.es/books?id=1_kX6VNdDWoC | año-original=1998| año = 2003 | editorial = Madrid: Akal Cambridge | isbn = 978-84-8323-032-9 }}
• Helmuth von | apellidos = Glasenapp| nombre2 = Shridhar B. | apellidos2 = Shrotri | año = 1999| editorial = Mitilal Barnarsidass| isbn = 9788120813762| título = Jainism: an indian religion of salvation| url = https://books.google.es/books/about/Jainism.html?id=WzEzXDk0v6sC&redir_esc=y }}
• Helmuth von | apellidos = Glasenapp| máscaraautor = 1 | título = The Doctrine of Karman in Jain Philosophy| nombre2 = G. Barry | apellidos2 = Gifford| nombre2 = Hiralal Rasikdas | apellidos2 = Kapadia| otros = Traducido por G. Barry Gifford| editorial = Jain Publishing Company| año = 2003| isbn = 9780895819710 | url = https://books.google.es/books?id=bd-5sKkV1XQC}}(չաշխատող+հղում)
• Jaini | nombre = Padmanabh | título=Collected papers on jaina studies | editorial = Motilal Banarsidass Publ. | año=2000 | ubicación=Delhi | isbn = 81-208-1691-9 }}
• Larson | nombre = Gerald James | año=1995 | título=India’s agony over religion | editorial = SUNY Press | isbn = 0-7914-2412-X }}
• Mahapragya | nombre = Acharya | título=Jain Yog | editorial = Aadarsh Saahitya Sangh | capítulo=Foreword | año=2004 | fechaacceso = 24 de agosto de 2010 }}
• Pániker| enlaceautor = Agustín Pániker| nombre = Agustín| título=El jainismo: historia, sociedad, filosofía y práctica| url=http://books.google.es/books?id=MWuPkkgH5l4C%7C(չաշխատող+հղում) año=2001| editorial=Barcelona: Kairós| isbn=978-84-7245-484-2}}
• Tulsi | nombre = Acharya | título=Sambodhi | editorial = Aadarsh Saahitya Sangh | capítulo=blessings | año=2004 | fechaacceso = 28 de julio de 2010 }}
• Jainism: an introduction | editorial = I. B. Tauris | apellidos = Long| nombre = Jeffrey D. | año=2009 | ubicación=Nueva York | páginas=45-56 | isbn = 978-1-84511-626-2 }}
• Гусева Н. Р. Джайнизм. М., 1968.
• Костюченко В. С. Диалектические идеи в философии джайнизма. // Философские науки. — 1975. — № 6. — С. 90-98.
• Бонгард-Левин. Г. М. Древнеиндийская цивилизация. Философия, наука, религия. М.,Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1980.
• Терентьев А. А. Джайнские представления о сущности человека. — Новосибирск, 1983.
• Лысенко В. Г., Терентьев А. А., Шохин В. К. Ранняя буддийская философия. Философия джайнизма. — М., 1994. — 383 с. ISBN 5-02-017770-9
• Железнова Н. А. Учение Кундакунды в философско-религиозной традиции джайнизма. М., 2005.-343 с. ISBN 5-02-018454-3
• Железнова Н. А. Дигамбарская философия от Умасвати до Немичаидры : историко-философские очерки. — М.: Восточная литература, 2012. — 431 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-02-036516-2
• Сингх А. Корпус знания, разработанный в джайнских науках о жизни, как основание морального комплекса.// Проблема знания в истории науки и культуры. — СПб., 2001. — С. 227—234. ISBN 5-89329-412-2
• Сингх Н. Джайнская теория измерения и теория трансфинитных чисел // Проблема знания в истории науки и культуры. — СПб., 2001. — С.235-252

Ծանոթագրություններ

1. Encylopédie des religions (ֆր.) — 1 — Encyclopædia Universalis, 2002. — P. 60. — 657 p. — ISBN 2-85229-922-4
2. Helmuth von Glasenapp,Shridhar B. Shrotri. 1999. Jainism: an Indian religion of salvation. P.24. «Thus not only nothing, from the philosophical and the historical point of view, comes in the way of the supposition that Jainism was established by Parsva around 800 BCE, but it is rather confirmed in everything that we know of the spiritual life of that period.»
3. Dundas, Paul. 2002. The Jains. P.17. «Jainism, then, was in origin merely one component of a north Indian ascetic culture that flourished in the Ganges basin from around the eighth or seventh centuries BCE.»
4. Helmuth von Glasenapp,Shridhar B. Shrotri. 1999. Jainism: an Indian religion of salvation. P.15 «Jainas consider that religion is eternal and imperishable. It is without beginning and it will never cease to exist. The darkness of error enveloping the truth in certain, periodically occurring aeons clears up again and again so that the brightness of the Jaina-faith can sparkle again anew.»
5. Dundas, Paul. 2002. The Jains. P.12 «Jainism is believed by its followers to be everlasting, without beginning or end…»
6. Varni, Jinendra; Ed. Prof. Sagarmal Jain, Translated Justice T.K. Tukol and Dr. Narendra Bhandari. Samaṇ Suttaṁ ^IAST. New Delhi: Bhagwan Mahavir memorial Samiti. «The Historians have so far fully recognized the truth that Tirthankara Mahavira was not the founder of the religion. He was preceded by many tirthankaras. He merely reiterated and rejuvenated that religion. It is correct that history has not been able to trace the origin of the Jaina religion; but historical evidence now available and the result of dispassionate researches in literature have established that Jainism is undoubtedly an ancient religion.» Pp. xii — xiii of introduction by Justice T.K.Tutkol and Dr. K.K. Dixit.
7. Joel Diederik Beversluis (2000) In: Sourcebook of the World’s Religions: An Interfaith Guide to Religion and Spirituality, New World Library : Novato, CA ISBN 1-57731-121-3 Originating on the Indian sub-continent, Jainism is one of the oldest religion of its homeland and indeed the world, having pre-historic origins before 3000 BCE and the propagation of Indo-Aryan culture…. p. 81
8. Jainism by Mrs. N.R. Guseva p.44
9. «Wolfram Alpha: Jainism : country, population, types, central figure, ...». Wolfram Alpha. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 23-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=404 (օգնություն)(չաշխատող հղում)
10. «Indian Census». Censusindia.gov.in. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
11. Estimates for the population of Jains differ from just over four million to twelve million due to difficulties of Jain identity, with Jains in some areas counted as a Hindu sect. Many Jains do not return Jainism as their religion on census forms for various reasons such as certain Jain castes considering themselves both Hindu and Jain. The 1981 Census of India returned 3.19 million Jains. This was estimated at the time to be at least half the true number. There are an estimated 25,000-30,000 Jains in Europe (mostly in Britain), 20,000 in Africa, 45,000 plus in North America (from Dundas, Paul (2002). The Jains. Routledge. էջ 271. ISBN 0-415-26606-8, 9780415266062. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (օգնություն)) and 5,000 in the rest of Asia.
12. The Jain Knowledge Warehouses: Traditional Libraries in India, John E. Cort, Journal of the American Oriental Society, Vol. 115, No. 1 (January — March, 1995), pp. 77-87

Արտաքին հղումներ

• Ջայնիզմի մասին դասարան․ամ կայքում Արխիվացված 2019-03-24 Wayback Machine
• «La meditación en el jainismo», artículo en el sitio web Alcione (Chile).
• «El jainismo», artículo en el sitio web Conoce.com.
• «Una religión que respeta a los animales», artículo en el sitio web En Buenas Manos.
• Jainismo: definición, historia, literatura, artículo en el sitio web Jainismo (Tripod).
• Fotos de viajes con sadhus yainas, artículo en el sitio web Jain Sadhvis (Blogspot.com).
• Artículo en inglés en el sitio web Jain World.com.
• Breve introducción al yainismo en el sitio web Meta Religion.
• Marcos jauinismo, artículo en el sitio web Tradición Perenne.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջայնիզմ» հոդվածին։