Remove ads
Sócrates nado e morto en Atenas entre os anos 469 e 399 a.C. [1][2][3][4] foi un célebre e controvertido filósofo clásico grego considerado como un dos máis grandes, tanto da filosofía occidental como da universal. Foi mestre de Platón, quen á súa vez foi mestre de Aristóteles, sendo estes tres os representantes fundamentais da filosofía da Antiga Grecia. Outros discípulos seus foron Antístenes, Aristipo, Fedón e Esquines.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Sócrates (homónimos).
  | |
| Nome orixinal | (grc) Σωκράτης |
|---|---|
| Biografía | |
| Nacemento | 469 a. C. Alopeke, Antiga Atenas (en)  |
| Morte | 15 de febreiro de 399 a. C. (69/70 anos) Atenas, Grecia |
| Causa da morte | suicidio forzado, hemlock poisoning (en) |
| Residencia | Antiga Atenas |
| Actividade | |
| Campo de traballo | Filosofía, epistemoloxía e Ética |
| Ocupación | filósofo, escritor, mestre, ético |
| Membro de | Bulé (406 a. C.–) |
| Alumnos | Platón, Xenofonte de Atenas, Antístenes, Aristipo de Cirene, Isócrates de Atenas, Euclides de Mégara, Fedón de Elis, Esquines de Esfeto, Querefonte (pt) , Simias de Tebas, Cebes de Tebas, Menexenus (en) , Apollodorus (pt) e Alcibíades |
| Influencias | |
| Familia | |
| Cónxuxe | Xântipe Mirto (esposa de Sócrates) |
| Fillos | Lamprocles (  ) XântipeMenexenus ( ) Xântipe |
| Pais | Sophroniscus e Fenarete |
| Descrito pola fonte | Enciclopedia Católica, (sec:Socrates (2)) Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron |
   | |
Non hai ningunha evidencia de que Sócrates publicase algún escrito da súa autoría. Detalles da súa vida son coñecidos grazas a tres fontes contemporáneas: os diálogos de Platón, as obras de Aristófanes (escritor grego que ridiculiza a Sócrates na comedia As nubes) e os diálogos de Xenofonte (militar ateniense que deixou información sobre Sócrates no escrito Memorables). Nos diálogos de Platón atópanse os relatos máis completos de Sócrates que sobreviviron desde a antigüidade. Con todo, quedan preguntas con respecto á distinción entre o Sócrates da vida real e a representación de Sócrates platónico.
Aínda que foi un patriota e un home de profundas conviccións relixiosas, na súa vellez foi acusado de introducir novos deuses e corromper á mocidade, afastándoa da democracia. No 399 a.C., foi condenado a morte e ordenóuselle beber veleno (cicuta). Pasou o seu último día no cárcere, rexeitando ofertas para axudarlle a escapar.
Sócrates é unha figura principal da transformación da filosofía grega nun proxecto continuo e unificado. Considéraselle o pai da filosofía política, da ética e é a principal fonte de todos os temas importantes da filosofía occidental en xeral; quizais a súa contribución máis importante ao pensamento occidental é o seu modo dialéctico de indagar, coñecido como o método socrático ou método de «elencos», o cal aplicaba para o exame de conceptos morais clave, tales como o ben e a xustiza. A historiografía tradicional divide ao conxunto dos pensadores anteriores a Sócrates (e ao seu coetáneo Demócrito) como «presocráticos», e aos influenciados por Sócrates en «socráticos maiores» (Platón e Aristóteles) e «socráticos menores» (megáricos, cínicos e cirenaicos).[5]
Remove ads
Sócrates non documentou os seus ensinos. Todo o que se sabe del procede dos relatos doutros: principalmente do filósofo Platón e do historiador Xenofonte, que foron alumnos seus; do dramaturgo cómico ateniense Aristófanes (contemporáneo de Sócrates); e do alumno de Platón Aristóteles, que naceu despois da morte de Sócrates. As historias a miúdo contraditorias destes relatos antigos só serven para complicar a capacidade dos estudosos para reconstruír os verdadeiros pensamentos de Sócrates de forma fiable, un predicamento coñecido como o problema socrático.[6] As obras de Platón, Xenofonte e outros autores que utilizan o personaxe de Sócrates como ferramenta de investigación, están escritas en forma de diálogo entre Sócrates e os seus interlocutores e constitúen a principal fonte de información sobre a vida e o pensamento de Sócrates. Diálogos socráticos (logos sokratikos) foi un termo acuñado por Aristóteles para describir este xénero literario de recente formación.[7] Aínda que se descoñecen as datas exactas da súa composición, algunhas foron escritas probablemente despois da morte de Sócrates.[8] Como Aristóteles sinalou por primeira vez, o grao en que os diálogos retratan a Sócrates autenticamente é unha cuestión de certo debate.[9]
Agora, hai que ter en conta que, no caso de Platón, Sócrates aparece decote coma un dos personaxes dos seus diálogos. Fai o papel de "listo", é a persoa que canaliza o diálogo e, en definitiva, a que enuncia as teses que Platón quere defender.
Por iso non é nada doado distinguir entre o que é pensamento orixinal de Sócrates e o que é pensamento propio do seu discípulo Platón, ou a versión propia que o discípulo foi madurando partindo das ensinanzas do mestre.
En canto a Xenofonte, libro como a Anábase xa nos advirten de que por veces é excesivamente subxectivo no relato e na valoración dos feitos que narra. Baste lembrar que, cando fala dos xenerais que guían aos mercenarios gregos que tentan volver á súa terra o relato que fai de si mesmo, en terceira persoa, e con diferenza, o máis positivo. Ademais era tamén discípulo de Sócrates e, como Platón, quere reivindicar a figura do seu mestre e denunciar a inxustiza da súa condena.
Para rematar, as referencias que fai o cómico Aristófanes na súa obra non pasan dunha caricatura onde compara o filósofo cunha nubarada que todo o cobre. E descríbeo como un repugnante capaz de aburrir a calquera coas súas continuas preguntas, repreguntas, obxeccións, voltas e revoltas sobre un mesmo tema. Tamén o presenta como un máis dos sofistas, cos seus peores defectos: hipócritas, baralláns, retóricos que usan a palabra para ocultar a verdade e facer gañar a inxustiza. De calquera xeito, a relación de Sócrates coa escola sofista é un tema aínda moi controvertido.
Platón e Xenofonte
Os relatos de Xenofonte e Platón difiren na súa presentación de Sócrates como persoa. O Sócrates de Xenofonte é máis aburrido, menos humorístico e menos irónico que o de Platón.[10][11] O Sócrates de Xenofonte tamén carece dos trazos filosóficos do Sócrates de Platón—a ignorancia, o método socrático ou elenchus—e pensa que a enkrateia (autocontrol) é de importancia capital, o que non ocorre co Sócrates de Platón.[12] En xeral, os logoi Sokratikoi non poden axudarnos a reconstruír ao Sócrates histórico nin sequera nos casos en que as súas narracións se solapan, xa que os autores poden influírse mutuamente nos seus relatos.[13]
A representación que Platón fai de Sócrates non é sinxela.[14] Platón foi discípulo de Sócrates e sobreviviuno cinco décadas.[15] O grao de fiabilidade de Platón á hora de representar os atributos de Sócrates é obxecto de debate; a opinión de que non representou puntos de vista distintos aos do propio Sócrates non é compartida por moitos estudosos contemporáneos.[16] Un conduto desta dúbida é a inconsistencia que presenta do personaxe de Sócrates.[17] Unha explicación común desta incoherencia é que Platón tratou inicialmente de representar fielmente ao Sócrates histórico, mentres que máis tarde nos seus escritos compracíase en inserir os seus propios puntos de vista nas palabras de Sócrates. Segundo esta interpretación, existe unha distinción entre o Sócrates socrático das primeiras obras de Platón e o Sócrates platónico dos últimos escritos de Platón, aínda que a fronteira entre ambos parece difusa.[18]
Xenofonte, un home honesto, non era un filósofo de formación.[19] Non puido conceptualizar nin articular completamente os argumentos de Sócrates.[10] Admiraba a Sócrates pola súa intelixencia, patriotismo e coraxe no campo de batalla.[10] Fala de Sócrates en catro obras: a Memorabilia, o Oeconomicus, o Symposium, e o Apoloxía de Socrates. Tamén menciona unha historia no Anabasis na que aparece Sócrates.[20] No Oeconomicus relata unha discusión de Socrates sobre cuestións agrícolas prácticas.[21] Do mesmo xeito que na Apoloxía de Platón, a Apoloxía de Xenofonte describe o xuízo de Sócrates, pero as obras diverxen substancialmente e, segundo W. K. C. Guthrie, o relato de Xenofonte retrata a un Sócrates de "intolerable petulancia e compracencia".[22] Symposium é un diálogo de Sócrates con outros atenienses prominentes durante unha discusión despois da cea, pero é bastante diferente do Symposium' de Platón: non hai coincidencia na lista de invitados.[23] En Memorabilia, defende a Sócrates das acusacións de corromper á mocidade e estar en contra dos deuses; esencialmente, é unha colección de varias historias reunidas para construír unha nova apoloxía de Socrates.[24]
Remove ads
Era fillo de Sofronisco, canteiro de profesión, e de Fenarete, que tiña como oficio o de parteira. Serviu como soldado hoplita na Guerra do Peloponeso (na batalla de Potidea) e nas batallas de Delio e Antípolis, sendo recoñecido polos seus concidadáns polo seu valor e a resistencia física mostrada.
Morte
No ano 399 a.C., despois dun breve paréntese do goberno oligarca dos Trinta Tiranos, foi acusado de "impiedade" e "corrupción da xuventude" por Anitos e condenado a morte polo goberno demócrata de Trasíbulo. Así describe Platón a súa morte, recollendo testemuñas de persoas que estiveron presentes:
Paseou, e cando dixo que lle pesaban as pernas, deitouse de costas, pois así llo aconsellara o verdugo. E ao mesmo tempo o que lle dera o veleno examinábao colléndolle de cando en vez os pés e as pernas, e despois, apertándolle con forza o pé preguntoulle se o sentía, e el dixo que non. E despois disto fixo o mesmo cos seus nocellos e ascendendo deste xeito díxonos que ía quedando frío e ríxido. Namentres o apalpaba díxonos que, cando o veleno lle chegase ao corazón, entón se extinguiría.
Xa estaba case fría a zona do ventre, cando destapándose, pois estaba tapado, díxonos, e foron as súas últimas verbas:
Esta foi a fin, Equécrates, que tivo o noso amigo, o mellor home, podemos dicir, dos que entón coñecemos, e, por enriba de todos, o máis intelixente e o máis xusto.
—Critón, debémoslle un galo a Asclepio. Mira de pagarllo e non o descoides.
—Así se fará, -dixo Critón- mira se queres algo máis.
Pero a esta pregunta xa non respondeu, senón que ao pouco estremeceu todo, o home descubriuno e xa tiña ríxida a mirada. Ao ver isto, Cristón pechoulle a boca e os ollos.Fedón 117e-118c.
A pesar de non escribir nada, exerceu unha enorme influencia sobre o pensamento do seu tempo. Ademais de Platón, destacan as chamadas escolas socráticas: a cínica, a megárica e a cirenaica.
Remove ads
A filosofía de Sócrates opoñíase á dos Sofistas. Coma eles, Sócrates ocupouse de investigar a diferenza para os seres humanos entre actuar ben e actuar mal, mais ao contrario ca eles, Sócrates non pensaba que o ben fose unha idea relativa, senón que defendía o seu carácter absoluto.
Sócrates preocupábase por buscar virtudes morais obxectivas e que, polo tanto, non estivesen sometidas a criterios de conveniencia ou ao poder do máis forte. Estas virtudes era preciso buscalas a través do coñecemento ou saber. Do mesmo xeito que para ser un bo zapateiro sería necesario saber en que consiste un zapato, para ser un cidadán bo e xusto habería que saber tamén o que son a Bondade ou a Xustiza. No saber, polo tanto, atoparíase a virtude moral. Virtude e coñecemento, en consecuencia, serían o mesmo para Sócrates. Esta concepción da ética, que supón que quen actúa mal faino porque descoñece o que é o ben, coñécese co nome de intelectualismo moral, e sempre foi unha teoría moi discutida.
Ademais, para Sócrates non había máis xustiza que a establecida polas leis da cidade, e o home bo debía respectalas por riba de todo, xa que sen leis non sería posible a cidade.
A Maiéutica
Fillo dunha parteira, Sócrates utilizaba un método pedagóxico inspirado nos traballo destas, a maiéutica. Para Sócrates a verdade estaba dentro de cada persoa, igual que o neno está dentro da muller preñada. O labor do mestre consiste en axudar a saír esa verdade e que a persoa se faga consciente dela.
O método socrático para acadar o saber consistía, primeiro, en que o discípulo recoñecera a propia ignorancia, o que lle permitía liberarse de prexuízos, preconceptos e tópicos que só servían para afastalo da verdade. E para conseguir ese punto de partida interrogábaos persistentemente ata conseguir que tomasen conciencia da súa ignorancia. A partir de aí, a parteira iniciaba o seu traballo e o proceso tería que continuar como unha pescuda en común coa esperanza de obter a verdade obxectiva sobre o asunto que se estivese a tratar. Segundo Aristóteles, o diálogo socrático tomaba como medio o argumento indutivo, e como meta a definición das esencias. Aínda que, dunha perspectiva máis humanista, poderiamos ver a Sócrates como aquel capaz de poñer o ser humano diante da súa propia imaxe e sacar o mellor del.
Este método, certamente, levaba implícita unha crítica de toda verdade social, legal, relixiosa, moral, da tradición ou das normas socialmente aceptadas -baste lembrar que os cínicos son unha derivación da filosofía socrática. Tamén podemos relacionar o seu método pedagóxico coas causas da súa morte: a busca da verdade podía resultar incómoda para un poder que necesita da obediencia e da aceptación das normas. Ata mesmo a súa propia actitude durante o xuízo, facendo burla da pretendida solemnidade do tribunal e do ridículo das súas acusacións foi case definitiva para que este rematase nunha sentenza de morte.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads