Remove ads
José María Pemán Pemartín[1], nado en Cádiz o 8 de maio de 1897 e finado na mesma cidade o 19 de xullo de 1981, foi un escritor español que se significou polo seu conservadorismo católico e polo seu apoio á ditadura de Miguel Primo de Rivera, ao Golpe de Estado militar de 1936 contra a Segunda República Española, ao réxime ditatorial subseguinte, e finalmente á opción monárquica de Juan de Borbón, pai de Xoán Carlos I.
.svg){kind=small}
_Version_with_Golden_Fleece_and_Charles_III_Orders.svg){kind=small}
Formación
Xunto co seu irmán César,[2] procedía dunha familia da boa sociedade de Cádiz. O seu pai foi o avogado e deputado conservador Juan Gualberto Pemán y Maestrepadre,[3] pertencente á familia política da Restauración, e a súa nai María Pemartín y Carrera Laborde Aramburu, de entronque xerezano.
Na fachada da casa en que naceu en Cádiz (rúa Isabel la Católica nº 12) existe unha gran lápida, cunha figura alegórica coa estética da época, e a súa busto en baixorrelevo en bronce, obra do escultor Juan Luís Vassallo. Pemán creceu durante a Restauración no seo dunha orde social burgués, parlamentario pero non democrático,[4] e case patriarcal (cacicato estable) considerado "natural" e, por tanto, inmutable e lexítimo:
La desigualdad social (...) es una ley inexorable contra la cual es inútil luchar porque Dios así lo ha dispuesto; nuestro deber es acatar Su insondable Voluntad y resignarnos cada uno con nuestra suerte, cumpliendo estrictamente en todas circunstancias nuestros deberes cristianos, que a la postre resultará lo más provechoso para todos, no sólo en el otro Mundo, sino en éste» . Conde de Rivadavia«A desigualdade social (...) é unha lei inexorable contra a cal é inútil loitar porque Deus así o dispuxo; o noso deber é acatar O seu insondable Vontade e resignarnos cada un coa nosa sorte, cumprindo estritamente en todas circunstancias os nosos deberes cristiáns, que ao cabo resultará o máis proveitoso para todos, non só no outro Mundo, senón en este» . Conde de Rivadavia[5]
A vida do obreiro gaditano era o lado escuro dunha sociedade na que as mulleres enloitadas, nenos descalzos e farrapentos, mendigos que durmían nos foxos das murallas, familias enteiras que vivían nunha habitación, en patios de veciños, azoteas ou en accesorias, grupos de parados nas prazas e emigración do campo na época invernal, formaban parte da súa paisaxe habitual.[6] José María recibiu unha esmerada educación católica[7] no colexio do Oratorio de San Felipe Neri de Cádiz[8](marianistas), orde que viña escapando das leis laicistas francesas e asentada en Cádiz[9] desde 1892 propiciada polo bispo Vicente Calvo y Valero.
Os marianistas non dispoñían aínda de centros asociativos postescolares (antigos alumnos). Así facía a súa puberdade Pemán[10] tivo un contacto decisivo cos xesuítas da Residencia de Cádiz a través da Congregación mariana da Inmaculada e San Luis Gonzaga, coñecida como Los Luises. O pai Ángel Ayala, desde Madrid, insistía na elocuencia:
«Formemos, ante todo, oradores. E, en primeiro lugar, apliquemos aquí o principio da selección. Elixamos, ante todo, mozos de talento, de palabra fácil, de temperamento sensible, imaxinación brillante e non demasiada aversión a presentarse en público». [...] Exhortáballes: «Compoñede, declamad, improvisade. Lede un autor clásico, aprendendo anacos selectos que vos afagan o oído á estrutura da oratoria. Feito o cal e corrixido o discurso, breve e vibrante, aprendédeo de memoria, moi ben, e ao pé da letra. E logo a declamalo, ensaiando o ademán, a entoación e as pausas.» Formación de selectos
A impronta que os fillos de Loyola deixaron na conciencia do mozo Pemán pervivíu para sempre na súa vida e na súa obra literaria. Fixo un servizo militar laxo en Cádiz, no cuartel de artillaría da Bomba, xunto ao parque Genovés.[11] A Sevilla irá a estudar Dereito, carreira necesaria para todo moza con aspiracións, doutorándose en Madrid coa tese Ensaio sobre as ideas filosófico-xurídicas da República de Platón (1921). Esta é a única referencia curricular coñecida na súa formación intelectual. Durante dous anos traballou como penalista[12] pero como auténtico fidalgo, humanista e cidadán libre, o seu habitus social permitiulle decidir por si mesmo que facer, como e cando, sen obedecer máis que ás leis civís. Pemán elixira seguir os pasos do seu pai: a política.
Como tantos mozos da súa época protexidos da necesidade, Pemán dispuxo de tempo sobrado para cultivas as amizades, ler, escribir, meditar ou remexer na cosa pública. A literatura, e sobre todo a poesía, eran divertimentos de bo ton se se estaba dotado. Pronto decidiu con que intereses debía identificarse.
No voy de la gloria en pos,
ni torpe ambición me afana,
y al nacer cada mañana,
solo le pido a Dios:
casa limpia en que albergar,
pan tierno para comer,
un libro para leer,
y un Cristo para rezar...
("De la vida sencilla")Non vou da gloria en pos,
nin torpe ambición me afana,
e ao nacer cada mañá,
só lle pido a Deus:
casa limpa na que albergar,
pan terno para comer,
un libro para ler,
e un Cristo para rezar...
A ditadura de Primo de Rivera
Aos 28 anos, Pemán decidiu facerse membro da Asociación Católica Nacional de Propagandistas (ACNdeP), obra do P. Ayala S.J., na sección de Cádiz,[13], trala realización duns Exercicios espirituais. En 1925, foi nomeado secretario do centro de Cádiz, polo entón laico Ángel Herrera Oria, máis tarde cardeal da Igrexa católica.[14][15] O seu celo proselitista eclosionou vivamente: viu o ceo aberto. A súa militancia relixiosa parecía superar nun principio ao seu interese político.[16] Sempre dicía que non se consideraba un político aínda que realmente, aínda expresándose como adoitaba na versátil "linguaxe da alma", se aprestase a un apoio apaixonado ao regeneracionismo pretendido pola Ditadura de Miguel Primo de Rivera (1923-1929) e ao seu réxime autoritario.
José María Pemán e o seu primo José Pemartín estaban emparentados co ditador e constituíronse entre os principais propulsores da doutrina oficial da Ditadura. Inspirados nas lecturas fascinantes da época, elaboraron todo un canon patriótico, católico ortodoxo e antiliberal que foi propagado con profusión a través das páxinas de 'La Nación', o diario oficioso do réxime, Unión Patriótica, a revista quincenal do partido único creado por Primo de Rivera, e dos seus propios libros apoloxéticos.[17] Pemán cría que a Unión Patriótica (UP) era unha fachada democrática necesaria para que a ditadura monárquica non se convertese en despotismo. Aquel avisado mozo deixou sentado o seu paradigma do contubernio, que angustiaría en diante a el e a toda a dereita española: aquel mundo dividíase en "alianzas nacionais e alianzas estranxeiras (soviéticas)".
Segunda República
Coa caída de Primo de Rivera Pemán mostrouse enormemente inquedo polo seu futuro político. Naquel ano 1930, de derrube inmediato, non se sabía ata que punto pediríanse responsabilidades aos colaboracionistas do antigo réxime.[18][19] Tras unha primeira desorientación dos que colaboraran veu o seu reagrupamento en Unión Monárquica Nacional, baixo a xefatura do conde de Guadalhorce, na que se integraron Ramiro de Maeztu, os exministros José Calvo Sotelo e Antonio Goicoechea Coscolluela, José Antonio Primo de Rivera e José Mª Pemán entre outros. De feito Calvo Sotelo e Guadalhorce permaneceron no exilio ata 1934. O prestixio de Pemán decaeu en Cádiz. Durante a etapa anterior fora designado presidente do Ateneo Gaditano desde 1927, pero en 1930 foi cesado como reacción antiprimorriverista.[20] A principios de 1931 chegou a ser expulsado do salón polo público novo nunha lectura poética de Rafael Alberti no Ateneo de Cádiz.[21] Aos poucos días proclamouse a República. Desde o xornal gaditano La Información[22] defendera a súa paradigma ideolóxico antiliberal e antiigualitario, construído sobre o tetralema «Familia, Patria, Relixión e Monarquía». Posteriormente empezou a cultivar o xornalismo político a maior escala, escribindo primeiro en El Debate e logo no ABC. Pemán incorpórase ao partido dereitista gaditano Acción Ciudadana (AC).[23] A Lei de Defensa da República, vixente desde o 21 de outubro de 1931 vixiaba e castigaba "a difusión de noticias que poidan quebrantar o crédito ou perturbar a paz ou a orde pública; toda acción ou expresión que redunde en menosprezo das Institucións ou organismos do Estado; e tamén a apoloxía do réxime monárquico ou das persoas en que se pretenda vincular a súa representación". No seu artigo "Cuando quemaron la República" publicado en La Información o día 12 de maio de 1933 Pemán infrinxiu esta lei e foi multado con 500 ptas. polo Gobernador Civil de Cádiz .
Pemán sentía que o seu investimento en política arruinábase; a caída da Monarquía supoñíalle o primeiro paso na temida prospectiva de conxúraa estranxeira xudeu-masónica-bolxevique deseñada para apoderarse de España.
Os anos de ferro (1936-1945)
«Viví como un peregrino,
que, olvidando los dolores,
pasó cogiendo las flores
de los lados del camino.»«Vivín coma un peregrino,
que, esquecendo as dores,
pasou collendo ás flores
dos dados do camiño.»
Pemán contivo a súa cólera ata a violenta morte de Calvo Sotelo: "España ten desde onte un mártir [...]. Disto non hai nada que dicir. ¡Hai moito que facer! ¡E por Deus e por Santiago que se fará!"[24] Sobrevido pouco despois o golpe de Estado do 18 de xullo de 1936. Pemán, que se sabía resgardado no campo, púxose desde un primeiro momento ás ordes do comandante insurrecto marqués de Casa Arizón, que sería coñecido máis tarde como "o salvador de Xerez"[25][26].
«La oficialidad y tropa del cuartel y del Depósito de Recría y Monta, falangistas, carlistas y elementos derechistas de la ciudad salían desde el cuartel en automóviles y camiones aplicando de forma efectiva las órdenes del comandante Arizón: ocupación del Ayuntamiento y de las instalaciones de Radio Jerez, despliegue de patrullas civiles y militares por las calles de Jerez, control de los accesos a la población y declaración del Estado de Guerra en toda la ciudad»«A oficialidade e tropa do cuartel e do Depósito de Recría e Monta, falanxistas, carlistas e elementos dereitistas da cidade saían desde o cuartel en automóbiles e camións aplicando de forma efectiva as ordes do comandante Arizón: ocupación do Concello e das instalacións de Radio Jerez, despregue de patrullas civís e militares polas rúas de Jerez, control dos accesos á poboación e declaración do Estado de Guerra en toda a cidade» [27][28]
Desde o inicio da Guerra Civil española Pemán foi consecuente coas súas ideas e comprometeuse apaixonadamente cos golpistas, como tantos outros autores recoñecidos (Unamuno, Marquina, Benavente, Azorín, Baroja, Manuel Machado, Juan Tusquets, Gerardo Diego, Pérez de Ayala etc.).[29] Os intelectuais tiñan unha forma especial de violencia estrutural que non necesitaba matar: usando os seus silencios, as súas adhesións e o seu prestixio na propaganda persuasiva dirixíanse á mente e ao corazón da xente, manipulando as súas emocións e enchendo de ideas as súas conciencias.[Cómpre referencia]
Responsabilidades políticas
Xa como presidente do grupo de Acción Nacional Pemán declarara a súa ansia de exterminio dun ámbito que consideraba culposo:
"O Estado reservará toda a súa dureza depurativa a todos os intelectuais que optaron claramente polo antinacional, o masónico, o xudeu ou o marxista. Para eles, a salvación é imposible".[30]
Con categoría de ministro, dependente de Nicolás Franco, foi nomeado presidente da Comisión de Cultura e Ensino da Xunta Técnica do Estado [31] entre o 1 de outubro de 1936 ata o 29 de xaneiro de 1938, con sede en Burgos, axudado polo pediatra Enrique Suñer Ordóñez[32] como vicepresidente, polo auditor de guerra Eugenio Vegas Latapie[33] como secretario e como consiliario, polo influente catequista P. Juan Tusquets[34].
O final da guerra
Rematada a guerra, Pemán entregouse á serenidade. Momento era chegado de homenaxes. Compuxo un "Soneto a José Antonio" nunha coroa xunto a outros poetas significados nun volume primoroso[35]
≪José Antonio/No sé decir tus obras: no el riente/fruto de tu pensar claro y tranquilo:/porque me lleva el corazón en vilo/la inmensa humanidad de la simiente./Tu obra es sonora, exacta y evidente./ Tu vida es un recóndito sigilo./Tu obra es dureza: y es tu vida un hilo/frágil que, aún vivo, te hizo ya el Ausente./Y esa es la gran verdad: esa que llena/tu vida de tu ser más hondo y serio./Esa: la duda, la ilusión, la pena,/la palmera, la sangre, el cementerio./La obra tuya ¡qué clásica y serena!/La obra de Dios en ti... ¡qué hondo misterio!/≫«Xosé Antonio/Non sei dicir as túas obras: non o rinte/froito do teu pensar claro e tranquilo:/porque me leva o corazón en vilo/a inmensa humanidade da semente./A túa obra é sonora, exacta e evidente./A túa vida é un recóndito sixilo./A túa obra é dureza: e é a túa vida nun fío/fráxil que, aínda vivo, te fixo xa o Ausente./E esa é a gran verdade: esa que enche/a túa vida do teu ser máis profundo e serio./Esa: a dúbida, a ilusión, a pena,/a palmeira, o sangue, o cemiterio./A obra túa que clásica e serena!/A obra de Deus en ti... que profundo misterio!/»
El mesmo recibiu unha homenaxe literaria polo seu liderado poético de guerra no libro Antología Poética del Alzamiento (1936-39), que lle foi dedicado.[36]
O 17 de xullo de 1939 a cidade de Cádiz e a Sociedade Gaditana de Fomento, co seu Concello á fronte, tributáronlle unha homenaxe clamoroso como un dos seus fillos máis preclaros. Inmortalizados quedaron no bronce do escultor Vassallo a cabeza , as mans e o lugar do nacemento do vate. Pola tarde no Gran Teatro Falla[37] foi a homenaxe nacional; corenta novos fermosas procedentes de todas as provincias de España fixéronlle entrega cada unha dun artístico pergameo dedicado.
Remove ads
"Unos dicen ¡Ya viene el vanguardismo!
Y otros ¡Vuelve a los clásicos su amor!
Y yo ni voy ni vuelvo: me paseo
por donde quiero, alegremente, al sol"."Uns din Xa ven o vangardismo!
E outros Volve aos clásicos o seu amor!
E eu nin vou nin volvo: paseo
por onde quero, alegremente, ao sol".[38]
Rematada a guerra, o panorama literario nacional contraeuse. Ausentes forzosos os escritores de máis nota, soamente quedaron quen se adheriron a tempo ao Movemento e, coa súa obra, reflectiron adecuadamente as inquinas, os temores e as esperanzas do seu público natural. Pemán chegou ata os nosos días como un provecto escritor consagrado. O seu parcela literaria estivo moi ben labrada.[39]
Sabía que a única forma de alcanzar a gloria era convocar os espíritos da tradición e deixar que fluíse aquela modernidad española forxada alá nos valores do século XVII. O seu universo literario recoñecía e infundía uns valores que legitimaban ao poder establecido.
Esta ideoloxía do poder, máis tarde coñecida como nacional-catolicismo, impregnaba á totalidade da sociedade e aos individuos que vivían nela, invadindo incluso os ámbitos máis íntimos da súa personalidade. Aquel réxime totalitario impoñía toda a serie de valores e normas de comportamento, de moral e de pensamento que Pemán e outros escritores asumían e conformaban nas súas obras e nos seus feitos. Con todo Pemán chegou a confesar o problema insoluble do escritor que pretendese permanecer "en terra de ninguén", da verdade pura e do criterio sereno.[40] Como non podía ser menos, o réxime de Franco cultivouno "coma se fose unha orquídea"[41] e a Igrexa Católica recomendouno encarecidamente .
Aínda que cunha obra previa exitosa entre a xente de ben (dicíase de Pemán que, á hora de escribir, tiráballe dunha manga unha marquesa e, da outra, un xesuíta[42]), unha vez terminada a Guerra Civil española soubo instalarse economicamente nas Letras do Réxime cunha produción literaria extensa: sete tomos das obras completas, 93 comedias e obras teatrais, 28 novelas e contos, incontables prólogos, 43 capítulos de El Séneca, centos e centos de artigos xornalísticos publicados nos principais xornais e revistas, así como numerosas conferencias, charlas e intervencións, non só en España senón na América de fala española. Con frecuencia o debuxante gaditano Ricardo Summers Ysern ilustrou as súas obras impresas.
A súa obra inundou librerías, teatros e cines sen problemas de mercado. Xunto a Manuel Cerón Bohórquez, José Villén Écija e outros socios implicouse no negocio editorial, primeiro en Cádiz e logo en Madrid[43]. A Editorial Escelicer (Establecimientos Cerón y Librería Cervantes S.L. 1938) publicou a maior parte da súa obra. Non lle fixo ascos ás publicacións baratas (La Novela del Sábado[44], Revista Literaria Novelas y Cuentos[45] ou a Colección de Teatro[46], nin ás coleccións de peto (Colección Austral, Colección Crisol...).
Traballou todos os xéneros literarios co seu estilo inclasificable equidistante entre o clasicismo, o neopopularismo e o modernismo nun momento histórico en que o seu perfil político de escritor e o seu relevancia pública exerceron a diario como criterios de avaliación artística. Aínda que non obtivo, como Rafael Alberti o Premio Nacional de Poesía, en 1957 concédeselle o premio March de Literatura; en 1959 noméaselle presidente da Comisión Interprofesional de Autores; e en 1970 gana o premio Blasco Ibáñez de novela. Obtivo o premio Espiñenta Cortina, a máxima recompensa española para obras teatrais e o premio Mariano de Cavia, o máximo galardón para artigos xornalísticos.
Tivo o bo coidado de aggiornarse e respectar sempre o poder e as estruturas ordenadas polo poder. Asinou poucos escritos solidarios.[47] Presumía de que a censura franquista nunca puidera con el a pesar de non "pagar ningunha bula".[48]
Publica a súa Elegía de la tradición de España (1931),[49] colabora en Acción Española. O seu libro Las flores del bien (1946), está considerado como o cume da súa poesía non épica. Non esqueceu tampouco a poesía deportiva.[50] As súas obras devocionais máis alagadas foron "Suma poética" (1950), "A la luz del misterio" (1952), "Canto a la Eucaristía" (1962) e "Lo que María guardaba en su corazón" (1967) con moito, o seu libro máis vendido na actualidade.
Como estrenista cultivou as comedias de tese: "De ellos es el mundo" (1938) (estreada na Sevilla de Queipo de Llano), "La Casa" (1946), "Semana de pasión" (1947), "Lo que debe ser" (1948), "Callados como muertos" (1952); as comedias de costumes e o drama histórico-relixioso en verso: El divino impaciente (1933), Diario íntimo de la tía Angélica (1945), Cuando las Cortes de Cádiz (1934), Cisneros(1935), Almoneda (1936), La Santa Virreina (1939),Metternich (1942) , Por la Virgen Capitana (1943), La hidalga limosnera (1944); a temática andaluza: Noche de levante en calma (1935) e a comedia costumista: Julieta y Romeo (1936), El testamento de la mariposa (1941), Una loba (1943), Yo no he venido a traer la paz (1943), Hay siete pecados (1944), En tierra de nadie (1947), Vendimia (1947), El viejo y las niñas (1949), Paca Almuzara (1950), Entre el no y el sí (1951), En las manos del hijo (1953), Luz de la víspera (1954), La divina pelea (1954), Vivir apenas (1955), La herida luminosa (1955), El viento sobre la tierra. (1957), Juego y danza de la coqueta y D. Simón (1960), La viudita naviera (1960), Hombre nuevo (1962), Los monos gritan al amanecer (1963), El río se entró en Sevilla (1963), Pero en el centro, el amor (1968), Tres testigos (1970). A súa estrea máis irreverente foi o da farsa castiza Los tres etcéteras de don Simón (1958) pola que foi inxustamente reconvido.
Realizou adaptacións de obras clásicas: Antígona, Hamlet, Electra, Tyestes e Edipo) e contemporáneas :"El adaptador de horas" (1964), Bonaparte quiere vivir tranquilo (1966) . Como narrador mostrou o seu enxéñeo en novelas e contos (Historia del fantasma y doña Juanita, Cuentos sin importancia, La novela de San Martín, Luisa, el profesor y yo , Señor de su ánimo ). Tamén publicou ensaios e biografías (Un soldado en la historia. Vida del capitán general Varela, 1954). Os seus prólogos garantiran unha boa acollida.
Pemán e a música
Durante a guerra había ter unha pequena colaboración con Manuel de Falla na súa "Himno Marcial (para voz, piano e tambor)", xa citada. En 1950 Conrado del Campo estrea a ópera "Lola la Piconera" con libreto baseado na obra homónima de Pemán.
Nos subvencionados Festivais de España, cando colaborou asiduamente co escenógrafo José Tamayo, Pemán afeccionouse de verdade ás representacións de grande estilo. En xuño de 1954 estreou en Sagunto "La destrucción de Sagunto", en verso branco con música de Joaquín Rodrigo. O mesmo ano en Mérida representou o "Edipo" e en 1955 o "Julio César" ambos con Richard Klatovsky, músico austríaco co que congeniaría moi pronto. Nunha promoción de imaxe do Réxime, a Dirección Xeral de Información estréalle en abril de 1956 en Graz (Austria), con importante aparello orquestal e coral, un oratorio escenificado en colaboración con Klatovsky, titulado "Christoph Columbus".[51][52][53] Nos Festivais de España de Mérida (1959) representou "La Orestiada" con música de Cristóbal Halffter. O 24 de marzo de 1959, levanta o telón do Teatro Español coa refundición de "Los encantos de la culpa" con ilustracións musicais de Cristóbal Halffter. E tamén a "Numancia" de Cervantes (1961) con Joaquín Rodrigo. Esta imparable liña musicolóxica estalou en Pamplona coa espectacular evocación relixiosa "Luz y sonido de Javier" con música de Cristóbal Halffter.[54]
Fixo os seus intentos co xénero lírico coa ópera "La muerte de Carmen", con música de Ernesto Halffter e a zarzuela de ambiente gaditano "Las viejas ricas" con música de Tellería (1947).[55] Tamén revisou con Pablo Sorozábal "Pan y Toros" de Picón e Barbieri. Tivo algunha aproximación á incipiente industria discográfica . Editou un single microsurco coa súa propia voz recitando "Nocturno a Margarita y otros poemas". De xeito insólito, chegou a compoñer a letra dalgunha canción lixeira de Emilio José: "Barrio de los marineros" [gravación sonora]. Belter. (1970) .
José María Pemán fou un vocacional letrista de himnos: Himno de Cádiz,[56] Himno da CEDA e do seu apéndice a JAP (con música de Grieg),[57] Himno Nacional (Marcha Real), do Movimiento Nacional,[58] da Armada Española (1940), das Forzas Aéreas (1967),[59] do Congreso Eucarístico Internacional (1952), da Acción Católica, xunto a Joaquín Rodrigo (1961),[60] himno á Coroación da patroa de Xerez da Fronteira que un día escribira Pemán con música de Joaquín Rodrigo:
Madre de los jerezanos
y de sus campos en flor,
una corona de amor
te ofrecen hoy nuestras manos.
Reina que todo lo puedes,
mi vida aguarda la lluvia
de tus mercedes.... etc.Nai dos xerezanos
e dos seus campos en flor,
unha coroa de amor
te ofrecen hoxe as nosas mans.
Raíña que todo o podes,
miña vida agarda a choiva
das túas mercedes...etc.
Ata o pouco coñecido Himno ao afundimento do "Crucero Baleares":
En alto el brazo juramos
Cara al Sol de la Victoria
Hasta la muerte luchar
Que por España tenemos,
Con la muerte o con la gloria
Una cita en alta mar
Novios de las altas mares
Luchamos sin más alientos
Que nuestro afán español
De las glorias del Baleares
Que las preguntas al viento,
A las espumas y al sol.No alto do brazo xuramos
Cara ao Sol da Vitoria
Ata a morte loitar
Que por España temos,
Coa morte ou coa gloria
Unha cita en alta mar
Noivos das altas mares
Loitamos sen máis alentos
Que o noso afán español
Das glorias do Baleares
Que as preguntas ao vento,
Ás espumas e ao sol.
O seu programa de máis éxito para a televisión en España foi El Séneca,[61] unha serie na que o personaxe creado por Pemán e interpretado por Antonio Martelo, rebordaba sentido común, gramática e bo humor aínda que para algúns realizaba unha crítica inútil (que non consegue nada nin impide nada).
Pemán interveu moi pronto no cine do novo réxime colaborando coa maioría dos directores do momento. Ás veces intervén no guión, outras, en adaptacións de obras súas e, aparece persoalmente como el mesmo nalgunha película. Era moi afeccionado ao cine ao que acudía todos os días. O 29 de febreiro de 1936 comezou a rodaxe dunha película con guión de Pemán, titulada Lola Triana na que aparecía como estrela protagonista Raquel Meller.[62] Escribiu o guión da película "El capitán Loyola"(1949) dirixida por José Díaz Morales, "Congreso en Sevilla" (1955) de Antonio Román e "Teresa de Jesús" (1961) dirixida por Juan de Orduña.
Remove ads
- «…no siento ambiciones, ansias ni desvelo
- quiero solamente vivir y cantar,
- ¡es tan puro y simple todo cuanto anhelo
- que cabe en mí mismo, como cabe el Cielo!»
Na vida coñecida de Pemán poderíamos distinguir, con Manuel Vázquez Montalbán, tres etapas: a) durante a Segunda República Española foi o inflamado contestatario de dereitas, creador de «El Divino Impaciente»; b) durante a Guerra Civil española foi un inestimable propagandista (persuasor de masas) ao servizo da causa nacional, con executoria política de certa importancia; c) ao finalizar a guerra foi durante case trinta anos unha ben equilibrada mestura de portavoz oficioso de Estoril, un crítico xeral de costumes xerais, un poeta, e un dramaturgo folclorista.[63]
Coa chegada da democracia, os antigos mecanismos de coerción empezaron a debilitarse. Como adoita ocorrer ao tratar sobre moitas personalidades da época [64], as súas propias memorias autobiográficas e os seus apoloxistas resaltaron as contribucións literarias máis resaltadas sen tocar, ou tocando moi por riba, o seu compromiso político ou relixioso, como se fora algo nefando que había que esquecer. Ata os seus últimos anos Pemán e moitos da súa xeración mantiveron a ilusión de que construíron un pasado amnésico, soamente literario, xurdido á marxe dos acontecementos históricos que protagonizaron.
Pemán soubo cumprir folgadamente coas tres preocupacións inmanentes daqueles esforzados trala guerra: sobrevivir, situarse na Historia e deixar o mellor futuro á súa descendencia. Manuel Halcón (marqués de Villar de Tajo), quen o coñeceu ben, deixou a modo de síntese:
Pemán consagrou a súa vida e a súa obra á defensa do Altar, do Trono e da Casa Domecq.[65]
Trala súa morte caeu Pemán nunha profunda damnatio memoriae. Un dos seus máis finos epígonos, o escritor católico moderado Antonio Burgos, escribiu:
"Don José Mª era demasiadas cousas como para que os seus contemporáneos o perdoasen. Era intelixente, rico pola súa casa, gañaba o diñeiro co teatro, era ocorrente, culto, simpático, dotado por Deus dunha facilidade espantosa para escribir e, encima, traballador. [ ] El só [se] construíu toda unha teoría literaria de España, de Andalucía, do liberalismo, da Monarquía, dos clásicos gregos e do "cachondeíto" fino como a mellor forma de tomar as cousas en serio. [ ] Pemán facía divinamente o que tiña que facer e iso non se perdoa. E menos que, encima, [el] non lle dese a menor importancia."[66]
Queda pendente unha maior difusión da súa obra básica en soporte electrónico libremente accesible, o que contribuiría a súa rehabilitación literaria. Como mostra da súa graza gaditana, Pemán referiuse en broma a súa equivocada orientación escribindo nun pano de mesa de papel estes versos nun banquete que ofrecían a un amigo avogado[67] que viña de gañar un preito importante:
- “Yo, que empecé de Abogado,
- dejé el Bufete colgado
- y me dediqué a escritor.
- Gané “perras”, sí señor,
- Más no pude sospechar
- que, a cuenta de sus apuros,
- se le pudiera sacar
- a un quebrado tantos duros.
- Si yo llego a presumir,
- lo que se podía exprimir
- el limón de un inocente:
- ¡Adiós, “Divino Impaciente”,
- te quedas sin escribir¡”.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads