Fisterra

Fisterra (do latín finēs terrae, 'os confíns da terra')^[1][2] é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Fisterra. Segundo o IGE en 2017 tiña 4734 habitantes (5.005 no 2009, 5009 no 2006, 5042 no 2005, 5093 no 2004, 5141 en 2003). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «fisterrán».

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Fisterra (homónimos).

Fisterra

Localización
42°54′31″N 9°15′46″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital de	Fisterra
Capital	Fisterra
Poboación
Poboación	4.697 (2023) (159,6 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Comarca de Fisterra Fisterra
Superficie	29,43 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Comparte fronteira con	Cee
Organización política
• Alcaldesa	Áurea Domínguez Sisto
Eleccións municipais en Fisterra
Identificador descritivo
Código postal	15155
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15037
Sitio web	concellofisterra.com

Toponimia

O topónimo ten orixe latina, de finēs terrae 'os confíns da terra'.^[1] Antigamente pensábase que o cabo Fisterra era o punto máis occidental do mundo coñecido, ao veren as lexións romanas o afundimento do sol nas augas do océano Atlántico.

Segundo outra teoría, o topónimo latino puideron importalo no século XII os monxes cistercienses do mosteiro de Toxos Outos, por analoxía co Finistère bretón, nomeado a partir da abadía S. Mahé fine-terre.^[3][4] Aparece mencionado en 1199 e posteriormente como finibusterre (en caso ablativo, dos confíns da terra).^[3][1]

Xeografía

O municipio de Fisterra é unha península que penetra no océano Atlántico. O seu relevo é bastante accidentado e alcanza a máxima altitude nos montes próximos a Cee (Seoane, 249 m; San Xoán, 247 m; Veladoiro, 241 m) e no Facho (247 m), onde descende bruscamente cara ao mar configurando esa paisaxe enérxica e ata abrupta, que singulariza o concello. Entre ambos os bloques graníticos esténdese o istmo de Langosteira, formado por sedimentos cuaternarios.

Na costa sucédense grandes areais (O Rostro, Mar de Fóra, Lagosteira, Sardiñeiro) e abruptos cantís entre os que sobresaen o Cabo da Nave, o Faro e o Monte Facho.

Clima

O réxime termopluviométrico é o típico deste sector costeiro, temperaturas suaves (14,4 °C de media) e precipitacións que non superan os 1000 mm, sendo un dos enclaves menos pluviosos da costa galega.

Historia

Os restos arqueolóxicos achados nas parroquias de San Martiño e San Vicente de Duio fixeron pensar na existencia dun importante asentamento lacustre que máis tarde sería romanizado. Nestas parroquias atopáronse restos do que sería a vía romana per loca maritima que conducía ata a fin da terra coñecida onde, segundo a lenda, estaría o Promontorium Nerium e o "Ara Solis" lugar de adoración ao Sol construído polos fenicios e supostamente mandado destruír polo Apóstolo Santiago, nome que mantén a praza da vila.

Desde a idade media estas terras convertéronse en termo do peregrino xacobeo, que prolongaba ata aquí o seu camiño para venerar as reliquias de San Guillerme e a imaxe do Santo Cristo. Segundo Benjamín Trillo Trillo, O camiño de Santiago é o resultado da cristianización dun ancestral camiño pagán para ver morrer o Sol na fin do mundo^[5]. Co fin de acoller os numerosos peregrinos, en 1749 construíuse o Hospital de Peregrinos da nosa Señora do Rosario. Os peregrinos e peregrinas que fan o camiño de Santiago adoitan rematar aquí a súa viaxe.

A tradición oral mestura lendas de temática relixiosa, marítima e pétrea, como as da ermida de San Guillerme, a Orca Vella, Pedras Santas, Santo Cristo de Fisterra ou a cidade de Dugium.

En 1544 houbo unha batalla contra os franceses. En 1805 os franceses foron aliados contra os ingleses, e en 1809 distinguíronse pola resistencia contra a invasión francesa, aínda que non puideron evitar o desmantelamento do castelo de San Carlos, construído no século XVII para a defensa do porto.

Patrimonio

Casa consistorial.

A vila de Fisterra está formada por un núcleo antigo crecido en anfiteatro sobre o peirao.

O castelo de San Carlos foi construído a mediados do século XVIII dentro dun plan defensivo da ría de Corcubión xunto co castelo do Príncipe, en Ameixenda (Cee) e o castelo do Cardeal, en Corcubión.

Deseñado polos enxeñeiros Lemaur e Exarch, en 1757 iniciouse a súa construción, co reformulamento xeral, a explanación do soar, a cimentación sobre rocha a base de pedra e barro e un tramo de muralla. Ten forma irregular para adaptarse ao terreo rochoso sobre o que está asentado.

Foi rematado en 1767, por Real Orde de Carlos III. No asalto francés a Fisterra durante a Guerra da Independencia Española sufriu un incendio que comportou a súa destrución. Ata entón contaba con tres frontes e unha nave interior coa dependencia do oficial, o cuartel e a polvoreira. Posteriormente reformouse a nave central, e foi restaurado recentemente.

Poboación

Evolución da poboación de Fisterra   Fontes: INE e IGE. 1900 1930 1950 1981 2004 2009 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 4.708 4.994 4.838 5.322 5.093 4.995 4.990 (Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)
	Censo total 2014	4824 habitantes
	Menores de 15 anos	566 (11.73 %)
	Entre 15 e 64 anos	3122 (64.72 %)
	Maiores de 65 anos	1136 (23.55 %)

Economía

Fisterra, terra de gran tradición marítima, vive cara ao mar. O peirao da vila acolle boa parte da actividade económica. A frota está formada por pequenos barcos de baixura que utilizan diversas artes de pesca coma o palangre, nasas ou vetas, poxando as capturas na lonxa e xunto co turismo, xera unha demanda de servizos, avituallamento de barcos, carga e descarga, hostalaría, administración, etc., que dá ocupación a boa parte da poboación.

Os restantes sectores, a agricultura de subsistencia, a industria e construción completan o cadro económico do municipio.

Fisterra na literatura popular

• O Cristo de Finisterre/ ten unha pistola d'ouro// pra matar aos do Son/ por riba de Monte Louro ^[6].
• Os de Noia son borrachos,/ os de Muros aloqueiros,/ os de Fisterra son mouros,/ e os do Son sonche bucheiros ^[7]
• Santo Cristo de Fisterra,/ Santo da barba dourada,/ axúdame a remontar/ a laxe de Touriñana ^[8][9][10].
• Santo Cristo de Fisterra,/ Santo da barba dourada,/ veño de tan lonxe terra,/ Santo, por che ver a cara./ Veño da Virxe da Barca,/ veño de abalar a pedra./ Tamén veño de vos ver,/ Santo Cristo de Fisterra ^[11].
• Santo Cristo de Fisterra,/ ten unha pistola de ouro/ para matar os do Son/ por riba do Monte Louro ^[12].

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Fisterra.

• 
  Camiño de Santiago, Fisterra.
• 
  Vista da vila.
• 
  Castelo de San Carlos.
• 
  Capela da Nosa Señora do bo Suceso.
• 
  Faro de Fisterra.
• 
  O Cabo.
• 
  Vista desde o cabo.
• 
  Igrexa parroquial de santa María das Areas de Fisterra.

Lugares de Fisterra

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Fisterra vexa: lugares de Fisterra.

Praias

Praia de Mar de Fóra.

O territorio do municipio é principalmente rodeado polo mar e ofrece excelentes praias, dependendo da posición con augas fortes ou tranquilos (na sombra do cabo Fisterra).

Praia da Langosteira Praia de Talón Praia de Corbeiro

Praia da Ribeira Praia de Sardiñeiro Praia de Mar de Fóra

Praia de Arnela[13] Praia do Rostro Praia de Restrelo

Parroquias

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Fisterra
Duio (San Vicenzo) | Fisterra (Santa María) | San Martiño de Duio (San Martiño) | Sardiñeiro (San Xoán)

Notas

1. Navaza (coordinador), Gonzalo. "Os nomes dos concellos da provincia da Coruña". toponimia.xunta.gal; Seminario de Onomástica da Real Academia Galega. Consultado o 2024-08-26.
2. Cabeza Quiles, F: Toponimia de Galicia. Vigo. Editorial Galaxia. 278 páx. ISBN 978-84-9865-892-1
3. "El origen francés de Fisterra". LVG; Satti Bouzas J.G. (en castelán). 2005-11-08. Consultado o 2024-08-26.
4. GUEGADEN, Jean-Louis. "Penmarc'h et ses Historiens - Dom Taillandier". KBC Penmarch (en francés). Consultado o 2024-08-26.
5. Trillo Trillo, Benjamín (1982). Las huellas de Santiago en la cultura de Finisterre. Finisterre: Ayuntamiento de Finisterre. ISBN 978-84-500-8624-9. OCLC 431330018.
6. Álvaro das Casas, en Nós 94, 15.10.1931, 192. No orixinal: d-ouro, Montelouro.
7. Cantigas do viño. Aloque ou aloqueiro significan pantano, lameira, e, por extensión, atranco, dificultade, compromiso. Bucheiro pode significar barrigán, tripón; ou pescador de bucheiros, nome local dos muxos.
8. Refírese á punta do cabo Touriñán, situado na parroquia do mesmo nome, no oeste do concello de Muxía.
9. Fermín Bouza Brey 1929, 183.
10. Lino Lema Bouzas 1993, 13. No orixinal: da Touriñana.
11. Copla une a devoción ao Cristo de Fisterra e á Virxe da Barca.
12. Monte Louro é lugar da parroquia de Louro, en Muros. Fermín Bouza-Brey 1929, 184. No orixinal: ôs do Son.
13. "Visor Sixpac Xunta de Galicia". Arquivado dende o orixinal o 07 de setembro de 2017. Consultado o 16 de maio de 2017.

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Fisterra

Bibliografía

• ANÓNIMO: Cantigas do viño. Edicións Castrelos, Col. O Moucho 6, Vigo 1968.
• BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
• CASAS, Álvaro das (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 1931.
• LEMA BOUZAS, Lino (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993.
• TRILLO TRILLO, Benjamín: "As pegadas de Santiago na cultura de Fisterra". Concello de Fisterra, 1982. ISBN 9788450086249.

Outros artigos

• Cabo Fisterra
• Camiño dos Faros

Ligazóns externas

• O escudo e a bandeira de Fisterra