Templo de Xúpiter Óptimo Máximo

O templo de Xúpiter Óptimo Máximo, tamén coñecido como templo de Xúpiter Capitolino (en latín: Aedes Iovis Optimi Maximi Capitolini; en italiano: Tempio dei Giove Ottimo Massimo), foi o templo máis importante na Roma Antiga e estaba localizado no Monte Capitolino.

Estaba dedicado a Xúpiter, xunto aos outros dous integrantes da Tríada Capitolina, Xuno e Minerva.

Foi o centro do culto do estado romano e, segundo a tradición, foi construído para substituír e marcar a supremacía sobre o santuario dedicado a Iuppiter Latiaris nos Mons Albanus, preto de Alba Longa, coa intención de trasladar o centro da liga latina a Roma. Ao culto logrouse que coincidisen ata 47 pobos, dos cales, 30 eran latinos, reuníndose todos, unha vez ao ano, para practicar sacrificios ritualé en común.

O Templo foi comezado por Tarquinio Prisco e completado polo último rei de Roma, Tarquinio o Soberbio, aínda que foi consagrado, segundo unha tradición rexistrada polos historiadores, o 13 de setembro de 509b a.C. polo cónsul Marco Horacio Pulvilo.

Tarquino Prisco, co botín obtido tras as conquistas de Corniculum e Apiolae, iniciaría a construción do templo de Xúpiter Optimus Maximus sobre o Capitolio, recolocando aos seus primitivos habitantes no Aventino. Abarcaba dous santuarios xa existentes dedicados a Terminus e Iuventas.

Diante do templo terminaban as cerimonias triunfais cun sacrificio augures, utilizando un altar portátil. No seu interior gardábanse, entre outros, os libros sibilinos e unha ánfora estándar, o amphora capitolina, de modo que servise de patrón de medida.

O Flamen Dialis (sacerdote encargado do culto a Xúpiter) celebraba alí o culto a Iovi Optimus Maximus: «XJúpiter, o mellor e o máis grande». De feito, distínguense varias formas do poder de Xúpiter, principalmente o trono e o lóstrego, que no caso do templo de Xúpiter Capitolino, é o soberano dos deuses, o máis grande da Tríada Capitolina. Por esta razón, este templo foi sempre obxecto de atención preferente do poder romano.

Erixíase sobre un podium elevado cunha escalinata de entrada no seu frontal. En tres dos seus lados tiña pórtico, pero non na parte traseira. Tiña outras dúas filas de alicerces dispostos en liña coas da fachada para formar un profundo pronao que precedía as tres cellae que ían de lado a lado á maneira etrusca, sendo a central, fronte á escalinata, dedicada a Xúpiter, máis ancha que as outras dúas, co altar de Xúpiter (ara Iovis). A da esquerda estaba dedicada a Minerva e a da dereita, a Xuno.

Os restos conservados dos cimentos e o podium, a maior parte dos cales quedan debaixo do Palazzo Caffarelli, están formados (opus quadratum) por enormes seccións paralelas de muros feitos de bloques cadrados de basta gris (cappellaccio) que deixan constancia do tamaño total da zona superficial da base do templo (uns 53×62 m).

Sobre o tellado, facendo de acroterio , había unha cuadriga de terracota pintada, feita polo artista etrusco Vulca de Veios no século VI a.C., encargada por Tarquinio o Soberbio, que foi substituída en 296 a.C. por unha de bronce, a expensas dos edís romanos dese ano, os irmáns Ogulnios, quen tamén refixeron a loba capitolina en bronce para o Lupercal.

A imaxe de culto, tamén obra de Vulca, era de terracota e pintábaselle a cara de vermello nos días festivos. Baixo as cellae estaban as favissae ou pasaxes subterráneas, nos que se almacenaban vellas estatuas que caeran desde o tellado e varias ofrendas dedicadas.

O templo foi reconstruído en mármore por Sila, despois de que un incendio destruíseo por completo en 83 a.C., cando a imaxe de culto perdeuse, así como os Libros Sibilinos gardados nun cofre de pedra. Sufriu outro incendio en 69 d.C., cando o Capitolio foi asaltado polos partidarios de Vitelio.

A estatua de culto principal que foi destruída polo lume, foi substituída en 65 a.C., por unha estatua crisoelefantina, obra de Apolonio de Atenas, que se pensa estivo inspirada no Zeus de Olimpia, e tamén probable autor do coñecido Torso Belvedere, asinado como «Apolonio fillo de Néstor». É moi probable que desta estatua fixésense varias réplicas que se enviaban aos municipios das cidades italianas colonizados por Roma. Neste caso, a mellor copia sería a do Xúpiter de Otricoli, agora nos Museos Vaticanos.

Como consecuencia doutros incendios, foi reconstruído en 26 a.C. por Augusto e no ano 75 por Vespasiano. E despois do incendio de 80, en 83, Domiciano revestiuno completamente en mármore, probablemente utilizando as columnas do templo de Zeus Olímpico de Atenas, que lle salvaría de incendios posteriores.

A súa demolición empezou no século V, cando Estilicón levou as portas douradas e Narsés retirou moitas das estatuas en 571.

En moedas e relevos históricos da era imperial, o templo é representado como tetrástilo.

Na gran praza fronte ao templo (a Praza Capitolina) había varios templos dedicados a divindades menores, ademais doutros edificios relixiosos, estatuas e trofeos.

Na actualidade, apenas se conservan tres ángulos e restos do muro de cimentación, en bloques de cappellaccio, ata 19 filas, da parte posterior do templo, que poden contemplarse desde os xardíns do Palazzo dei Conservatori e no Novo Museo Capitolino.