From Wikipedia, the free encyclopedia
De Winteroarloch of Winterkriich, ek wol de Sovjet-Finske Oarloch of de Russysk-Finske Oarloch, is in koarte oarloch tusken Finlân en de Sovjet-Uny dy’t útein sette op 30 novimber 1939 en einige op 13 maart 1940 mei de ûndertekening fan de Frede fan Moskou. As gefolch fan dy oarloch waard de Sovjet-Uny op 14 desimber 1939 út it Folkebûn setten.[1]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
By de ynfal hie Sovjetlieder Josef Stalin de ferwachting dat Finlân oan de ein fan it jier hielendal oermastere wie, mar de Finske wjerstân hat de Sovjets, dy’t de Finnen trije tsjin ien yn mannichten oertrof, tige ferrast. Finlân joech ûnder de Russyske oermacht gjin belies, en tekene it fredesferdrach (Frede fan Moskou) yn maart 1940. Dêrby ferlear Finlân 10% fan syn grûngebiet en 20% fan syn yndustry oan de Sovjets.
De oarloch hie ferskate gefolgen. It slagge it Reade Leger wol om troch de Finske ferdigening te brekken, mar dat wie mei hiele grutte ferliezen. Troch dy ferliezen rekke it oansjen fan de Sovjet-Uny ynternasjonaal swier skansearre. Dêrnjonken waard dúdlik dat it leger fan de Sovjet-Uny net sa sterk wie as dat earder tocht waard. Under oare dêrtroch hat Adolf Hitler letter besletten om Operaasje Barbarossa útein te setten. It Sovjetleger slagge net yn syn haaddoel fan de oarloch, it feroverjen fan Finlân. Mar in lyts part fan Finlân waard oermastere, de Finnen beholden harren selsstannigens en de sympaty foar it lân waakse ynternasjonaal oan.
De Winteroarloch wie in militêre ramp foar de Sovjet-Uny. Wol hat Stalin gebrûk makke fan de ôfrin fan de oarloch, troch it leger fan syn lân te herfoarmjen. Nei de oarloch beslute it Kremlin om nije offisieren oan te stellen en it Reade Leger te modernisearjen. Dy maatregels hawwe der ta laat dat de Sovjet-Uny de Dútsers letter in soad wjerstân biede koe by de ynfal fan Dútslân.
Finlân hat lange tiid ûnderdiel útmakke fan it Sweedske Keninkryk. Yn 1808 waard it lân oermastere troch Ruslân en waard it in autonome buffersteat, sadwaande moast de Russyske haadstêd Leningrad (no Sint Petersburch) beskerme wurde. Nei de Oktoberrevolúsje hat it Grut Hartochdom fan Finlân himsels op 6 desimber 1917 ûnôfhinklik ferklearre. Dizze ûnôfhinklikheids ferklearring waard op 4 jannewaris 1918 troch Ruslân erkend. Sterke bannen tusken Finlân en Dútslân ûntstienen doe’t it Dútske Ryk Finlân har ûndergrûnske ûnôfhinklikheidsbeweging yn de tiid fan de Earste Wrâldoarloch stipe joech. Yn de Boargeroarloch yn Finlân dy’t dêrop folge hawwe Dútsk tariede Finske legerienheden en Dútske troepen in wichtige rol spile. Allinnich de Dútske nederlaach yn de Earste Wrâldoarloch hat de festiging fan in Dútsk-ôfhinklike monargy yn Finlân tsjinhâlden. Nei de oarloch bleaunen de bannen tusken Dútslân en Finlân goed, alhoewol’t der nea in soad sympaty foar it Nasjonaal Sosjalisme west hat yn Finlân.
De ferhâlding tusken de Sovjet-Uny en Finlân bleaun min. Stalin wie benaud dat Nazi-Dútslân úteinlik oergean soe ta in oanfal, en mei de Sovjet-Finske grins op mar 32 kilometer fan Leningrad, soe it Finske grûngebiet in tige goeie basis foarmje foar in oanfal. Dêrom waard yn 1932 in net oanfalsferdrach tusken de Sovjet-Uny en Finlân tekene. Dizze oerienkomst waard yn 1934 nochris foar tsien jier ferlinge.
Yn april 1938, mooglik sels earder, is de Sovjet-Uny diplomatike ûnderhannelings oangien mei Finlân om te besykjen om tegearre in ferdigening op te setten tsjin Dútslân. De Sovjets wienen noch hieltyd benaud dat Dútslân Finlân as sammelplak foar militêren brûke soe om sa Leningrad oan te fallen. De Sovjet-Uny woe mear grûn ha fan Finlân. Nei in jier wie der eins noch neat bard, wylst de sitewaasje yn Jeropa hieltyd slimmer waard.
Nazi-Dútslân en de Sovjet-Uny tekenen op 23 augustus 1939 in net oanfalsferdrach, it Molotov-Ribbentropferdrach. Dit ferdrach slute ek in geheime klausule yn wêryn neffens it ferdrach de lannen yn East-Jeropa tusken de beide lannen yn ferdield wurde. Der waard oerienkommen dat Finlân ûnder ynfloed fan de Sovjet-Uny stean komme soe. De Dútske oanfal op Poalen op 1 septimber waard folge troch in oanfal fan de Sovjets yn it easten. Yn in pear wike tiid ferdielden de lannen Poalen yn twaen.
Yn de hjerst fan 1939, nei dat Dútslân Poalen yngien wie, easke de Sovjet-Uny dat Finlân der mei ynstimme soe dat de grins tusken de lannen 25 kilometer fierder fan Leningrad komt te lizzen. Ek wol de USSR dat Finlân it Hankoskiereilân foar 30 jier oan it lân ferhiert sadat de Sovjet-Uny dêr in float oprjochte kin. Yn ruil dêrfoar soe Finlân in grut part fan Kareelje werom krije. Mar it Finske regear wegere oan de Sovjet-easken te foldwaan.
Op 26 novimber hat in barren plak wêrby de bân tusken Finlân en de Sovjet-Uny noch fierder op skerp te stean kaam. It doarpke Mainila, op de grins fan de Karelyske Lâningte, waard oanfallen mei artilleryfjoer wêrby fjouwer Russyske soldaten omkamen en njoggen ferwûne rekken. Fuortendaliks waard it regear fan Finlân beskuldige en ûntfong it regear in nota mei de eask om de Finske troepen lâns de grins werom te lûken. Mar neffens de Finnen hie it neat te krijen mei de oanfal, wol wie it Finske regear der ta beried ûnderhannelings oan te gean oer it werom lûken fan de legers oan beide kanten fan de grins. Mar foar Ruslân wie it op dat stuit dien, op 28 novimber stapten se út it netoanfalsferdrach en de dei dêrnei woe it ek gjin diplomatike bannen mear mei it lân hawwe.
De Sovjet-Uny sammelet hjirop 21 difyzjes by de grins mei Finlân, yn totaal bestie de legermacht út 450.000 manskippen. Op 30 novimber om 6.50 oere waard sûnder oarlochsferklearring de oanfal op Finlân ynsetten. De Russen bombardearren de foarstêden fan Helsinki en al gau waard de wichtige Mannerheimline berikt.
De Sovjet-Uny stelde op 1 desimber 1939 yn it besette Finske grinsdoarp Terijoki (no Zelenogorsk) in marionetregear yn, ûnder de namme Finske Demokratyske Republyk en ûnder it bewâld fan Otto Ville Kuusinen. De deis dêrnei waard mei dit Finkse Folksregear in oerienkomst sletten dy’t alle eardere Russyske betingsten oernaam. De Finske Republyk hat bestien oant 12 maart 1940 en is letter oergien yn de Russyske Karelo-Finske SSR.
Oan it begjin fan de oarloch hie Finlân in leger fan mar 180.000 manskippen mobilisearre, mar se ha sjen litten goeie tsjinstanners te wêzen as it oan kaam op gueriljataktiken, fluch bewegende skytroepen, en pleatslike kennis fan it terrein. It ark fan de militêren hie net in soad om it liif. In ymprovisearre petroaljebom waard mei grut súkses brûkt, de bom is letter bekend kommen te stean as de Molotovcocktail. De omstannichheden yn de oarloch wienen min. De winter fan 1939/1940 wie tige swier, mei temperatueren oant -40°, de Finnen slaggen der lykwols yn om dy omstannichheden yn harren eigen foardiel te brûken. Se keazen der faak foar om net mei standert oarlochfiering de fijân te liif te gean, earder keazen se foar taktiken as it isolearjen fan parten fan it Russyske leger, wêrnei de Finske militêren de lytsere groepen oanfalle koenen. Dat isolearjen fan troepen wurdt yn it Finske leger wol “motitus” neamd, in isolearre kloft soldaten is dan in “motti”.
Ta fernuvering fan sawol it Sovjetregear en de Finnen, stipe it meastepart fan de Finske sosjalisten de ynfal fan de Sovjet-Uny net, mar sels fochten neist harren lânsminsken tsjin de Russen. Grutte mannichten Finske kommunisten binne yn de 1930’er jierren nei Ruslân tôge om dêr it “Sosjalisme op te bouwen”, en net om slachtoffer te wurde fan Stalin syn Grutte Suvering. Dit laat ta de ûntnochtering en sels iepenlike haat tsjin it Sovjetrezjym ûnder de sosjalisten yn Finlân. In oar elemint wie de foarútgong fan de Finske mienskip en de ynfierde wetten nei de boargeroarloch dy’t holpen om it grutte gat tusken de ferskate stannen yn de mienskip te ferminderjen. It mei-inoar ferwurkje fan de wûnen fan de Finske Boargeroarloch (1918) en it opkommen foar de Finske taal laat ta de saneamde “Geast fan de Winteroarloch”. Lykwols wienen der ek in soad kommunisten dy’t harren net ynskreaunen foar it leger fanwegen harren politike eftergrûn.
De Sovjets wienen eigenwiis en net ree foar de oarloch, it hat in wichtige faktor spile yn de oarloch. De oanfallers hienen net rekkene op in soad wjerstân en begûnen de oanfal sels mei marsorkesten yn de ferwachting dat de oarloch gau oer wêze soe. Tal fan histoaryske ferslaggen ferhelje oer Russyske soldaten doe’t earm yn earm de Finske liny naderen, wylst se Sovjet lieten oan it sjongen wienen. As gefolch fan Stalin syn suverings wie 80% fan de foaroanmannen fan it Rede Leger ferlern gien, dy plakken waarden opfolt troch minsken dy’t minder foech hienen en dy’t loyaler nei harren mearderen wienen.
It Sovjetleger wie ek min tariede op oarlochsfiering yn de winter, benammen yn de bosken. De Sovjets hienen in soad motorisearre reau, wat net brûkber wie yn de wâlden fan Finlân. De Russen besiken om it reau oan de praat te hâlden om sa de brânstof net befrieze te litte, mar dat slagge net en brânstof tekoarten wienen it gefolch.
In karakteristyk barren yn de oarloch hat de nederlaach fan de 44e Ynfantery Difyzje fan de Sovjets west. Dizze difyzje bestie út 25.000 manskippen, mar rekke yn in leach fan de Finske 'Osasto Kontula', besteande út 300 manskippen. Dizze lytse ienheid fan de Finnen hat de Russyske difyzje folslein ferneatige. De 300 Finnen slaggen deryn om de difyzje ta stilstân te bringe, wylst de Finske 9e Difyzje (6.000 manskippen), ûnder lieding fan Kolonel Siilasvuo, it paad werom ôfsnienen. Sadwaande wisten de Finnen de Sovjet difyzje yn lytsere parten te ferdiele en stik foar stik te ferneatigje. De ferliezen oan de kante fan de Sovjets rûnen op ta 23.000 manskippen, wylst de Finnen mar 800 minsken kwyt rekken. Dêrnjonken wisten de Finnen in soad tanks, hynders, munysje, medysk en kommunikaasje materiaal, ensfh. bût te meitsjen.
As gefolch fan it eigenwiis wêzen fan it Sovjetleger en te min ûnderfining fan de manskippen, slaggen de Russen der net yn om yn it begjin fan de oarlochin foardiel te heljen. Finlân hie 130.000 soldaten en 500 kanonnen yn de Karelyske lâningte byelkoar brocht, wylst de Sovjets mei mar 200.000 manlju en 900 kanonnen oanfoelen. De Sovjets brochten ek noch 1.000 tanks nei it front, mar dêr waard min gebrûk fan makken.
De Finske tarissing wie ek in wichtige faktor yn de oarloch. Tsjin it begjin fan de oarloch wie de soldaten allinnich wat basiskennis by brocht, wêrnei se in unifoarm en in wapen krigen. Oaren moasten mei harren eigen klean de striid yn. De Finnen wisten de sitewaasje wat te ferbeterjen troch bût makke guod te goed te brûken.
Troch syn etnyske paranoia wie it measte part fan Stalins' leger fan Súd-Russyske komôf. Stalin wie fan betinken dat de Russen dy't deunby de grins mei Finlân wennen net te fertrouwen wienen om tsjin de Finnen te fjochtsjen. Mar de manskippen út it suden fan de Sovjet-Uny wienen it net went om yn it kâlde arktyske klimaat te libjen, se wienen net goed tariede op de omstannigens yn it gebiet, wylst de Finske troepen yn de measte gefallen sels harren eigen winterklean oan hawwe koenen. De measte fan de Finske manskippen hienen yn it gebiet wenne wêr't de oarloch harren ôfspile. Dit allegear hat in wichtige rol spile yn de oarloch, ek omdat de winter yn it jier fan de Winteroarloch ien fan de strangste yn lange tiid wie.
Yn de loft hie Finlân har talein op de 'fjouwerfingerformaasje'(hjirby fleane fjouwer fleantugen, ferdield yn twa ienheden fan twa, ûnôfhinklik fan elkoar fjochtsje, mar elkoar dochs ûnderstypje). Dizze Finske loftgefjochtsstyl wie in grut súkses yn de oarloch. Dizze taktyk is letter ek in soad brûkt yn de Twadde Wrâldoarloch en ek hjoed de dei wurdt de taktyk noch hieltyd ynsetten. De fjouwerfingerformaasje en it kredo fan de Finske fleanders om altyd oan te fallen nettsjinsteande de grutte oermacht fan de tsjinstanner hat in wichtige bydrage hân yn it mislearren fan de Russyske bommesmiters om swiere skea oan te rjochtsen oan de Finske stellings, stêden en doarpen. De Finske loftmachtoperaasjes yn de Winteroarloch binne goed dokumintearre. De Finske loftmacht hat 5.900 fleanbewegings makke, wêrfan 3.900 ûnderskeppingsaksjes, 800 bomoanfalaksjes, 70 loftfotografy flechten en 1100 tafier- en ferfarskingsaksjes. Guon boarnen sprekke oer it delheljen fan 190 oant 280 fijannige fleantugen, wylst de Finnen sels mar 35 oant 62 fleantugen ferlern binne.
Oeral op de wrâld waard mei fielt mei de Finnen. De Twadde Wrâldoarloch wie noch net yn folle heftigens útein setten en it publyk seach de oarloch as in skynoarloch; op it stuit fan de Winteroarloch wienen de ienichste skermutselingen dy't barren dy yn Poalen troch de ynfallen fan Dútslân en Ruslân, dat de Winteroarloch krige in soad omtinken op de wrâld. De agresje fan de Sovjets wurdt oer it algemien sjoen as ûnrjochtlik. Ferskate útlânske organisaasje hawwe materiële stipe, bygelyks medyske foarrieden, jûn. Finske ymmigranten yn de Feriene Steaten en Kanada kamen werom nei harren heitelân, in soad frijwilligers binne nei Finlân tôge om harren oan te slute by it Finske leger. Yn totaal kamen der 1.010 Denen, 895 Noaren, 372 Ingriërs, 450 Hongaren, 150 Italjanen, 350 Amearikanen, 230 Ingelsken en 346 Finnen om utens nei Finlân foar dat de oarloch om wie.[2] Ek wienen der noch 210 oare frijwilligers dy't út oare lannen kamen, wêrûnder 17 út Nederlân.[3] Utlânske ferslachjouwers yn Helsinki hawwe ferslach dien oer de Finske fernimstichheid en fjochtsúksessen, somtiden waarden de berjochten bot oerdreaun.
Sweden hat foar militêre foarrieden, jild, humanitêre stipe en hast 8.700 frijwilligers soarge. Nei alle gedachten wie de meast wichtige fan dizze frijwilligers de Sweedske Frijwilliger Loftmacht, dy’t yn aksje kaam fan 7 jannewaris ôf, mei 12 fjochtfleantugen, 5 bommesmiters en 8 oare fleantugen, wat op dat stuit ien-tredde fan de Sweedske loftmacht wie. Frijwillige fleanders en wurktúchkundigen wienen ek ûnder de frijwilligers. De ferneamde fleander Greve Carl Gustav von Rosen, famylje fan Hermann Göring, hat him ûnôfhinklik foar frijwillige tsjinst opjûn. Der wienen ek frijwillige arbeiders fan likernôch 900 arbeiders en yngenieurs.
It Sweedske Frijwilligerskorps, dy’t mei 8.402 minsken yn Finlân wienen, hawwe heal febrewaris de fiif Finske bataljonnen by Märkäjärvi ôflosse. Tegearre mei de trije oerbleaune Finske bataljonnen hat it korps tsjinoer twa Sovjet difyzjes stien en harren tariede tsjin in oanfal heal maart, mar waard dêrfan ferhoede troch de fredesoerienkomst. 33 soldaten binne yn finzenskip stoarn, ûnder harren de oanfierder fan de earste ôflosienheid, Luitenant-Kolonel Magnus Dyrssen.
Njonken de stipe fan Sweden en de minsken dy’t fan oare lannen kamen, krige Finlân ek stipe fan oare lannen sels. Finansjele stipe en wapenstipe waard ek oanbean troch de Feriene Steaten, Argentynje, Fenezuëla en Súd-Afrika.[4] Sa hat Súd-Afrika nei it útbrekken fan de Winteroarloch 29 Gloster Gauntlet opliedingsfleantugen by de RAF kocht en oanbean oan Finlân.
Paus Pius XII feroardielde yn in taspraak op 26 desimber 1939 yn it Fatikaan de oanfal fan de Sovjets.[5]
Tsjin de ein fan de winter waard dúdlik dat it Russyske leger oanein wie, Dútske fertsjintwurdigers stelden foar dat Finlân mei de Sovjet-Uny ûnderhannelje moast. De Russen hienen in soad lêst fan ûngemakken en de sitewaasje wie in boarne fan politike ûnienigens foar it Sovjet-regear. Mei de kommende maaitiid en it ranen fan de snie, rûnen de Russen it risiko dat it fêst kaam te sitten yn de bosken fan Finlân, de Russen hawwe op 12 febrewaris fredesbetingsten oanbean oan Finlân. Njonken de Dútsers woenen ek de Sweden graach dat der in ein kaam oan de oarloch. De Sweden woenen net ha dat Finlân hielendal ynstoarte soe.
Tsjin de ein fan febrewaris wie de minúsje fan de Finnen hast op. De Sovjet-Uny slagge der úteinlik ek yn om troch de eardere ûntrochlitbere Mannerheimliny te brekke. Uteinlik stimde it Finske regear op 29 febrewaris yn om ûnderhannelings mei de Sovjet-Uny oan te gean. Op 5 maart rikte it leger fan de Sovjets oant 10 oant 15 kilometer foarby de Mannerheimliny en hienen se de foarstêden fan Viipuri berikt. It Finske regear hat op deselde dei in wapenstilstân foarstelt, mar de Sovjets woenen de druk derop hâlden en gienen net akkoard mei it oanbod. De fjochterijen gienen troch oant de dei dat it fredesferdrach sletten waard.
By de oarloch hawwe de Sovjets te krijen hân mei grutte ferliezen oan manskippen en materieel. In generaal fan it Sovjet leger hat stelt dat it Rede Leger “krekt genôch grûngebiet oermastere hat om ús deaden te bediïerdigje”. Rûzings oer it tal ûngemakken oan de Sovjetkant rinne útien fan 48.000 deaden, ferwûnen en fermisten oant wol 270.000 neffens Nikita Khruschev. Finske feteranen sizze wol dat foar eltse deade Finske soldaat der yn de Winteroarloch tsien Sovjetsoldaten om it libben kamen. Ek hat de Sovjet-Uny in soad materieel ferlern, sa hawwe se mear as 2.000 tenks ferlern yn de oarloch. Finlân har ferliezen waard beheind ta 22.830 deade soldaten.
Op 12 maart 1940 waard de Frede fan Moskou tekene. Hjirby waard Finlân twong parten fan Kareelje ôf te stean, wêrûnder de Mannerheimliny, de eilannen Suursaari, Tytärsaari, Lavansaari, Seiskari yn de Finske Golf en de stêd Viipuri, dat yn dy tiid de twadde stêd fan Finlân wie. Ek gienen fierder nei it noarden parten fan de gemeenten Salla en Kuusamo oer nei de Russen, wylst yn it uterste noardeasten it westlike part fan it Kalastajansaarento Skiereilân yn de Barentssee, wêrfan de helte al oant de USSR tahearde. Dêrnjonken moast it de basis Hanko oan de begjin fan de Finske Golf foar tritich jier oan de Sovjet-Uny ferhiere.[6]
De heule Finske befolking fan de gebieten waard nei Finlân ferfarre, foar de oarloch bestie dy út likernôch 422.000 minsken, sa’n 12% fan de totale Finske befolking. Yn totaal ferlear Finlân 40.000 kante kilometer, rûchwei de grutte fan Nederlân, oan de Sovjet-Uny, dit makke likernôch 10% fan it totale oerflak fan Finlân út.[7] Njonken lân ferlear Finlân ek wichtige yndustriële fasiliteiten. Sa gie 10% fan harren lânbou-yndustry ferlern, lykas 17% fan it totale treinspoarnetwurk en 17% fan de elektryske kapasiteit. Dêrnjonken gienen ek hûnderten publike gebouwen oer nei de Russen en ferlernen se in wichtich histoarysk argyf.[8]
Nei de Winteroarloch hawwe de Karelyske pleatslike regearings, gemeenten en provinsjale organisaasjes de bewegeging Karjalan Liitto, wat nei it Frysk oersetten wurde kin as it Karelyske Bûn, stifte om de rjochten en belangen fan de Karelyske befolking dy’t harren hûs ferlern hienen te fertsjinwurdigje en om in oplossing te sykjen foar it weromgean nei harren heitelân, Kareelje. Yn de tiid fan de Kâlde Oarloch hat doetiids presidint fan Finlân Urho Kekkonen ferskate kearen besike om de gebieten werom te krijen troch mei de Sovjetlieders te ûnderhannelje, mar dit bleaun alle kearen sûnder súkses. Nei it út elkoar fallen fan de Sovjet-Uny libbe it striidpunt wer op ûnder de Kareeljers. Guon lytse groepearrings yn Finlân easkje ek hjoed de dei noch it freedsum weromjaan fan de by de Frede fan Moskou ôfstonne gebieten. De meast warbere groep yn dit ferbân is de groep ProKarelia.
Yn 1989 waard in Finske film útbrocht mei de namme talvisota. De film ferhellet oer in Finsk peloton fan reservisten fan de gemeente Kauhava yn de provinsje Pohjanmaa/Osttrobottnia dy’t harren hûs efter litte om oan de oarloch diel te nimme.
Yn 2006 brocht de Argentynske death metal groep Warbreed op harren earste kompakt skiif “So Cry Havoc...” in ferske út mei de namme Aliy Sneg (Bloedreade Snie). It ferske beskriuwt it drôve lânskip fan de Winteroarloch, in konflikt wêryn nimmen wat wûn hat, útsein bloedreade snie.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
