Joadske mienskip fan De Gordyk

De Joadske mienskip fan De Gordyk wie de mienskip fan Joaden dy't foarhinne yn it Fryske doarp De Gordyk en omkriten wennen.

De eardere synagoge fan De Gordyk oan 'e Langewâl, fotografearre yn 1949.

Skiednis

De earste Joaden ferbleaune, ynsafier bekend, tusken 1755 en 1775 op De Gordyk, mar dy wennen der yn dy tiid nea lang. Nei 1775 fêstigen har lykwols hieltyd mear Joaden yn it doarp en oanbuorjende doarpen lykas Lippenhuzen, Koartsweagen en Terwispel dy't har der wol permanint nei wenjen setten, sadat der in lytse mienskip ûntstie. Yn 'e doarpen gouwen yn 'e achttjinde iuw, oars as yn 'e stêden, nammentlik gjin beheinings foar de Joaden.

Oan it begjin fan 'e njoggentjinde iuw ûntjoech de lytse mienskip him ta in organisearre joadske gemeente. Yn 1804 waard in stik heide yn Koartsweagen oankocht om in eigen begraafplak fan te meitsjen. It tinken is dat de Joaden fan De Gordyk harren ferstoarnen oant dy tiid op it Joadsk Begraafplak fan Noardwâlde begroeven. Yn 1807 waard oan 'e Langewâl op De Gordyk in lytse synagoge set, dêr't yn 1817 in skoalle en in ûnderwizerswente byboud waarden. Datselde jiers krige de Gordykster synagoge de rang fan ringsynagoge, mei ûnderhearrige godshuzen op It Hearrenfean en yn Noardwâlde en Drachten. Yn 1809 bestie de Joadske mienskip op De Gordyk út sa'n 70 minsken.

Geandewei de njoggentjinde iuw wreide de mienskip him fierder út. Der kaam in genoatskip foar talmoedstúdzje en yn 1853 waard der in eigen earmhûs foar Joaden oprjochte. In Joadsk toanielselskip joech yn 1871 ferskate foarstellings. Letter ûntstie der ek in eigen ôfdieling fan 'e Alliance Israelite Universelle. De Joadske mienskip op De Gordyk berikte syn grutste omfang yn 1869, doe't der 186 leden wiene. Fan 'e ein fan 'e njoggentjinde iuw ôf belune it tal Joaden yn Opsterlân earst stadichwei mar letter hieltyd flugger.

Al yn 'e 1930-er jierren waarden der fanwegen it weromrinnend tal leden fan 'e gemeente noch mar selden tsjinsten holden yn 'e Gordykster synagoge. Yn 'e Twadde Wrâldoarloch waarden de Joaden út it doarp fan septimber 1942 ôf deportearre nei de ferneatigingskampen yn Poalen. Dêre oankommen waarden de measten fan harren as ûnderdiel fan 'e Holokaust troch de nazys fermoarde yn 'e gaskeamers. Yn 'e omkriten fan De Gordyk oerlibben wol tsientallen Joadske ûnderdûkers út oare plakken de oarloch. Neitiid waard de Joadske gemeente op De Gordyk yn 1948 opheft en by dy fan Ljouwert foege. De synagoge, dy't al slim yn ferfal rekke wie, waard yn 1953 ôfbrutsen.

Yn 1956 waard yn it hoekpân fan 'e Gordykster Haadstrjitte in tinkstien oanbrocht ta oantins oan 'e ferdwûne Joadske mienskip, mei de folgjende Frysktalige tekst:

Mei't wy dy nea forjitte
O Israel
Dyn glâns, dyn delgong
en dyn wreed fordjer
Sjocht as in moanjend
tsjûg’nis op ús del
dyn ivich, godlik teken:
Davids stjer

Yn 2016 waarden foar harren eardere huzen yn it doarp fjirtjin stroffelstiennen lein mei de nammen fan Joaden dy't yn 'e Holokaust omkommen binne.

Oarlochsdeaden

De leden fan 'e Joadske mienskip fan De Gordyk dy't omkamen yn 'e Holokaust, wiene:

adres	namme	berte	ferstjerren	âldens	berop	opmerkings
Haadstrjitte 2	Bertha Scholten	De Gordyk, 27 aug. 1872	Auschwitz, 23 nov. 1942	70 jier	keapfrou
Langewâl 28	Jozef Leefsma	De Gordyk, 13 febr. 1892	Blechhammer, 28 jann. 1945	52 jier	skroar	heit fan Izak Leefsma, Magalina Leefsma en Jacob Leefsma, skoanheit fan Dina Leefsma-De Vries
	Izak Leefsma	De Gordyk, 19 july 1917	Auschwitz, 31 des. 1944	27 jier	boekhâlder	soan fan Jozef Leefsma, broer fan Magalina Leefsma en Jacob Leefsma, man fan Dina Leefsma-De Vries
	Dina Leefsma-De Vries	Amsterdam, 6 des. 1917	Auschwitz, 31 des. 1944	27 jier	tsjinstfaam	frou fan Izak Leefsma, skoandochter fan Jozef Leefsma, skoansuster fan Magalina Leefsma en Jacob Leefsma
	Magalina Leefsma	De Gordyk, 27 nov. 1918	Sobibor, 7 maaie 1943	24 jier	n.f.t.	dochter fan Jozef Leefsma, suster fan Izak Leefsma en Jacob Leefsma, skoansuster fan Dina Leefsma-De Vries
	Jacob Leefsma	Ljouwert, 28 maart 1935	Auschwitz, 11 febr. 1944	8 jier	n.f.t.	soan fan Jozef Leefsma, broer fan Izak Leefsma en Magalina Leefsma, sweager fan Dina Leefsma-De Vries
Langewâl 38	Marcus Colthof	De Gordyk, 22 maaie 1889	Sobibor, 23 july 1943	54 jier	slachter	man fan Liena Colthof-Gudema, heit fan Esther Colthof
	Liena Colthof-Gudema	Onstwedde, 13 sept. 1881	Sobibor, 23 july 1943	61 jier	húsfrou	frou fan Marcus Colthof, mem fan Esther Colthof
	Esther Colthof	De Gordyk, 4 jann. 1925	Auschwitz, 26 febr. 1943	18 jier	n.f.t.	dochter fan Marcus Colthof en Liena Colthof-Gudema
Langewâl 48	Abraham Benadictus Leefsma	Súdhorn, 11 febr. 1909	Groß-Rosen, 7 febr. 1945	35 jier	berop ûnbekend	man fan Matje Leefsma-Wolf
	Matje Leefsma-Wolf	Meppel, 14 des. 1911	Auschwitz, 31 aug. 1945	32 jier	húsfrou	frou Abraham Benadictus Leefsma
Tsjerkewâl 56	Eliazar van der Kaars	De Gordyk, 24 des. 1876	Auschwitz, 19 nov. 1942	65 jier	hûdekeapman	man fan Johanna van der Kaars-Goldsmith, heit fan Emanuel van der Kaars
	Johanna van der Kaars-Goldsmith	Winsum (Grinslân), 2 okt. 1870	Auschwitz, 19 nov. 1942	72 jier	húsfrou	frou fan Eliazar van der Kaars, mem fan Emanuel van der Kaars
	Emanuel van der Kaars	De Gordyk, 26 sept. 1886	Auschwitz, 19 nov. 1942	56 jier	hûdekeapman	soan fan Eliazar van der Kaars en Johanna van der Kaars-Goldsmith

Sjoch ek

• Joadske mienskip fan Frjentsjer
• Joadske mienskip fan Harns en Skylge
• Joadske mienskip fan Snits

Boarnen, noaten en referinsjes