تخت جمشید
بنایی تاریخی متعلق به دورهٔ هخامنشی در استان فارس، ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
تخت جمشید (در دوره هخامنشیان: پارسه) (به پارسی باستان:𐎱𐎠𐎼𐎿) (در زبانهای غربی: پرسپولیس، پرسهپلیس) (در دوره اسلامی میانه:صدستون یا چهل منار) (در عصر ساسانی: صدستون) (به پهلوی: 𐭮𐭲𐭮𐭲𐭥𐭭𐭩, sadstūn) مجموعهای از چند کاخ تو در تو در کنار دشت مرودشت و در کوهپایهٔ کوه رحمت در استان فارس واقع در شهر مرودشت ایران است. در دورههای تاریخی پس از هخامنشیان، به دلیل فراموشی خط و زبان پارسی باستان و ناآشنا بودن سنگ نوشتهها، نام پارسه فراموش شده و مردم نام تخت جمشید (پادشاه پیشدادی) را بر روی کاخ مینهند. تخت جمشید در شهر باستانی پارسه یکی از شهرهای باستانی ایران قرار داشته است که طی سالیان، پیوسته پایتخت تشریفاتی شاهنشاهی هخامنشی بوده است. تخت جمشید در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر یکم بنا شده است و به زمان نزدیک ۲۰۰ سال آباد بوده است. در نخستین روز سال نو گروههای زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپیها یا استانداریها با پیشکشهایی گوناگون در تخت جمشید گرد میآمدند و کادوهای خود را به شاه پیشکش میکردند.[2][3]
𐎱𐎠𐎼𐎿 پارسه (زبان پارسی باستان) | |
موقعیت | مرودشت، استان فارس، ایران[1] |
---|---|
مختصات | ۲۹٫۹۳۵°شمالی ۵۲٫۸۹۲۳°شرقی / 29.935; 52.8923 |
تاریخ | |
سازنده | داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر یکم (هخامنشی) |
جنس | سنگ آهک، خشت خام، چوب سدر |
ساختهشده | سده ۶ پ. م |
دورهها | شاهنشاهی هخامنشی |
فرهنگها | فارسیزبانان |
حادثهها |
|
اطلاعات بیشتر | |
وضعیت | ویران شده |
مدیریت | سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری |
دسترسی عمومی | باز |
وبگاه | وبسایت رسمی تخت جمشید |
معماری | |
سبکهای معماری | معماری هخامنشیان |
نام رسمی | Persepolis |
گونه | فرهنگی |
معیار | i, iii, vi |
تاریخ ثبت | ۱۹۷۹ (سومین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو) |
شماره ثبت | 114 |
بخشی از | ایران |
عضو | فهرست میراث جهانی یونسکو |
در سال ۵۱۸ پیش از میلاد بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت نو هخامنشیان در پارسه آغاز گردید.[4] بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، هرچند پس از او پسرش خشایارشا و نوهاش اردشیر یکم با افزودن بناهای دیگر، این مجموعه را گسترش دادند. بسیاری از آگاهیهای کنونی که در مورد پیشینهٔ هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به دلیل سنگنوشتهها و گِلنوشتههایی است که در این کاخها و بر روی دیوارهها و لوحههای آن حکاکی شده است.[5] سامنر برآورد کرده است که دشت تخت جمشید که دربرگیرنده ۳۹ خاستگاه زندگی بوده، در دورهٔ هخامنشیان ۴۳٬۶۰۰ نفر جمعیت داشته است.[6] اسکندر مقدونی در ۳۳۰ پیش از میلاد، به ایران یورش آورد و تخت جمشید را به آتش کشید.[4][7] بااینحال ویرانههای این مکان هنوز هم برپا است و باستانشناسان از ویرانههای آن نشانههای آتش و یورش را بر آن تأیید میکنند.
این مکان تاریخی از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبتشده ایران در یونسکو است.[8]
فهرست شاهنشاهان ساسانی نیز سنگنوشتههایی در تخت جمشید در کاخ تچر بر جای گذاشتهاند. پس از آمدن اسلام به ایران نیز این جایگاه را گرامی میشمردند و آن را هزارستون یا چهل ستون یا چهل منار میگفتند و با شخصیتهایی همچون سلیمان نبی و جمشید پیوندش میدادند. عضدالدوله دیلمی در تخت جمشید دو کتیبه به خط کوفی بر جای گذاشته است. همچنین کتیبههای دیگری هم به عربی و هم به فارسی در تخت جمشید وجود دارد که تازهترین آن وابسته به دوره قاجار است این سنگ نوشته به فرمان مظفرالدینشاه قاجار نوشته شده است که در دیوار شمالی کاخ تچر قرار دارد.[9]
تخت جمشید در شمال شهرستان مرودشت، شمال استان فارس (شمالشرقی شیراز) جای دارد.[10]
در فاصلهٔ شش و نیم کیلومتری از تخت جمشید نقش رستم است. در نقش رستم، آرامگاههای شاهنشاهانی مانند داریوش بزرگ/ خشایارشا/ اردشیر یکم و داریوش دوم واقع است. افزون بر نقش رستم دو آرامگاه به صورت کاملاً تمام شده و یک آرامگاه به صورت نیمهتمام در تخت جمشید موجود است. آرامگاههایی که در دامنهٔ کوه رحمت و مشرف به تخت جمشید واقع شده است متعلق به اردشیر دوم و اردشیر سوم شاهنشاهان هخامنشی میباشد. در جنوب تخت جمشید یک آرامگاه به صورت نیمهتمام رها شده است که بر بنیان دیدگاه برخی از باستان شناسان، منسوب به داریوش سوم است.[11]
جدا از سازندگان تخت جمشید که داریوش یکم، خشایارشا و اردشیر یکم بودند، اردشیر سوم نیز بازسازیهایی در تخت جمشید انجام داد.[12]