زبان مالتی

مالتی (مالتی: Malti) یک زبان سامی است که مردم مالتی بدان سخن می‌گویند. این زبان، زبان ملی و رسمی مالت^[3] و تنها زبان سامی رسمی اتحادیه اروپا است. مالتی گونهٔ رومی‌شده گویش عربی سیسیلی است که در میان سال‌های ۸۳۱ و ۱۰۹۱ میلادی در امارت سیسیل گفتگو می‌شده‌است.^[4] در پی تهاجم نورمن‌ها به مالت و بازمسیحی‌سازی جزیره، مالتی مستقل از عربی کلاسیک وارد یک روند تدریجی لاتین‌سازی شد.^[5][6] بنابراین مالتی به عنوان گونه‌ای از عربی تاریخی که رابطه دوزبان‌گونگی با عربی کلاسیک یا نوین معیار ندارد، شناخته می‌شود.^[7] این زبان همچنین به دلیل صرف متفاوت آن که تحت تأثیر زبان‌های رومی (به ویژه ایتالیایی و سیسیلی) بوده، از عربی و دیگر زبان‌های سامی متمایز است.^[8]

مالتی
Malti
زبان بومی در	مالت
قومیت	مالتی‌ها
شمار گویشوران	۵۲۲٬۰۰۰  (۲۰۱۲)[1]
تبار	آفروآسیایی سامی سامی غربی سامی مرکزی عربی عربی مغربی عربی سیسیلی مالتی
سامانه نوشتاری	لاتین (الفبای مالتی) بریل مالتی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	مالت  اتحادیه اروپا
تنظیم‌شده توسط	شورای ملی زبان مالتی Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	mt
ایزو ۲–۶۳۹	mlt
ایزو ۳–۶۳۹	mlt
گلاتولوگ	malt1254[2]
زبان‌شناسی	12-AAC-c
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

امروزه واژگان اصیل عربی فقط حدود یک‌سوم دایره واژگان مالتی را می‌سازند، که بیشتر واژگان پایه‌ای و کاری این زبان هستند.^[9] نیمی از واژگان این زبان از ایتالیایی معیار و سیسیلی هستند؛^[10] و واژگان انگلیسی نیز میان ۶٪ تا ۲۰٪ را تشکیل می‌دهند.^[11] پژوهشی در سال ۲۰۱۶ نشان داد که در زبان روزمره مالتی، گویشوران می‌توانند حدود یک‌سوم از چیزهایی که به آن‌ها به عربی تونسی گفته شده را بفهمند،^[12] در حالی که گویشوران عربی تونسی حدود ۴۰٪ از واژگان مالتی را متوجه می‌شدند.^[13] این میزان فهم متقابل گزارش‌شده بسیار از میزان فهم متقابل میان گویش‌های مختلف عربی کمتر است.^[14]

مالتی همواره به خط لاتین نوشته می‌شده و کهن‌ترین متون به آن به قرون وسطای متأخر بازمی‌گردند.^[15] این زبان تنها زبان معیار سامی است که به الفبای لاتین نوشته می‌شود.^[16] شمار مالتی‌زبانان در سال ۲۰۱۲ برابر با ۵۲۰ هزار نفر اعلام شد.^[17] مالتی‌زبانان افزون بر مالت، در استرالیا، آمریکا، کانادا و جبل‌الطارق نیز می‌زیند و بدین زبان گفتگو می‌کنند.

تاریخچه

ریشه های زبان مالتی به اوایل قرن یازدهم میلادی با مهاجرت گوینده های زبان سیسیلی-عربی به جزیره همراه با فتح جزیره به دست خلافت فاطمیان می رسد .^[18] این ادعا توسط تحقیقات ژنتیکی مردم مالت که نشان می دهد مردم مالتی با سیسلیایی ها و کالابریایی ها از یک تبارند و مقداری دی ان ای شمال آفریقا و شام نیز قابل مشاهده است.^{[19] [20]}

با فتح مالت به دست نورمن ها در سال 1091 میلادی و تبعید مسلمان ها از جزیره (که تا سال 1249 میلادی به طول انجامید) ، مالتی به طور کامل از زبان ریشه ای خود یعنی عربی دور شد و شرایط آن برای نکامل به یک زبان نو مهیا شد . اولین اشاره به زبان مالتی در سال 1436 میلادی در یک وصیت نامه بود . قدیمی ترین نوشته شناخته شده در زبان مالتی ایل-کانتیلنا توسط پیترو کاخارو نوشته شده در قرن 15 میلادی است .

واج‌شناسی

همخوان‌ها

همخوان‌های مالتی به شرح زیرند:

	لبی		دندانی/ لثوی		کامی		نرم‌کامی		گلویی		چاکنایی
خیشومی		m		n
انسدادی	p	b	t	d			k	ɡ			ʔ
انسایشی			t͡s	d͡z	t͡ʃ	d͡ʒ
سایشی	f	v	s	z	ʃ	ʒ			ħ
لرزشی				r
ناسوده				l		j		w

واکه‌ها

مالتی دارای پنج واکهٔ کوتاه /ɐ ɛ ɪ ɔ ʊ/، شش واکهٔ بلند /ɐ: ɛ: ɪ: i: ɔ: ʊ:/ و هفت واکه مرکب /ɐɪ ɐʊ ɛɪ ɛʊ ɪʊ ɔɪ ɔʊ/ است.

واج‌شناسی تاریخی

همخوان‌های عربی کلاسیک بسیاری در مالتی ادغام شده‌اند یا تغییر کرده‌اند:

عربی کلاسیک	ت‎ /t/	ث‎ /θ/	ط‎ /tˤ/	د‎ /d/	ض‎ /dˤ/	ذ‎ /ð/	ظ‎ /ðˤ/	س‎ /s/	ص‎ /sˤ/	ح‎ /ħ/	خ‎ /χ/	ع‎ /ʕ/	غ‎ /ɣ/	ق‎ /q/	ه‎ /h/
مالتی	/t/			/d/				/s/		/ħ/		/V:/		/ʔ~k/	تلفظ نمی‌شود

واژگان

گرچه واژگان اصلی مالتی از عربی سیسیلی بوده‌اند، این زبان دارای تعداد زیادی وام‌واژهٔ رومی‌تبار (سیسیلی، ایتالیایی و فرانسوی) و اخیراً ژرمنی (از انگلیسی) است.

منبع تاریخی واژگان مالتی امروزی ۵۲٪ ایتالیایی/سیسیلی، ۳۲٪ عربی سیسیلی، ۶٪ انگلیسی و اندکی فرانسوی است.^[21] امروزه بیشتر واژگان کاری این زبان سامی هستند. مالتی از این نظر شبیه به انگلیسی است که یک زبان ژرمنی است که بسیار از زبان نورمان تأثیر پذیرفته‌است. در نتیجه، گویشوران زبان‌های رومی‌تبار ممکن است به راحتی بتوانند ایده‌های مفهومی بیان شده در برخی از جملات مالتی همچون «Ġeografikament, l-Ewropa hi parti tas-superkontinent ta' l-Ewrasja» (از نظر جغرافیایی، اروپا بخشی از ابَرقارهٔ ارواسیا است) را درک کنند، در حالی که ممکن است حتی یک کلمه از جمله‌ای همچون «Ir-raġel qiegħed fid-dar» (مرد در خانه است) را درک نکنند، جمله‌ای که برای عرب‌زبانان کاملاً قابل درک است.

نوشتار

تابلویی به زبان مالتی

مالتی به خط لاتین نوشته می‌شود. الفبای کنونی مالتی ۳۰ حرف دارد و در سال ۱۹۲۴ معرفی شده‌است.^[22] مالتی همچنین تنها زبان معیار سامی است که منحصراً به الفبای لاتین نوشته می‌شود.^[23]

حرف	نام	IPA	عربی
A a	a (نمونه anġlu (فرشته))	a	ـَ، ـَا
B b	be (نمونه ballun (توپ))	b	ب
Ċ ċ	ċe (نمونه ċavetta (کلید))	ʧ	(چ)
D d	de (نمونه dar (خانه))	d	د
E e	e (envelopp (پوشش)	ɛ	(ـَ، ـَی)
F f	ef (fjura (گُل))	f	ف
Ġ ġ	ġe (ġelat (بستنی))	ʤ	ج
G g	ge (gallettina (بیسکوئیت))	ɡ	(ج، گ)
GĦ għ	ajn (għasfur (پرنده))	ˤ:، ħ:	ع، ح
H h	akka (hu (او (مرد)))		ه، ة
Ħ ħ	ħe (ħanżir (خوک))	ħ	ح
I i	i (ikel (خوراک))	i	ـِ
IE ie	ie (ieqaf (ایستادن))	iɛ، i:	ـِی
J j	je (jott (کَرَجی))	j	ی
K k	ke (kelb (سگ))	k	ک
L l	elle (libsa (رخت))	l	ل
M m	emme (mara (زن))	m	م
N n	enne (nanna (ننه، مادربزرگ))	n	ن
O o	o (ors (خرس))	o	(ـُ، ـَو)
P p	pe (paġna (صفحه))	p	(پ)
Q q	qe (qattus (گربه))	ʔ	ء، ق
R r	erre (for reġina (شهبانو))	r	ر
S s	esse (salib (چلیپا))	s	س
T t	te (tieqa (پنجره))	t	ت
U u	u (uviera (فنجان تخم مرغ))	u	ـُ، ـُو
V v	ve (vjola (بنفش)	v	(ڤ)
W w	we (widna (گوش))	w	و
X x	exxe (xadina (میمون))	ʃ / ʒ	ش
Ż ż	że (żarbun (کفش‌ها))	z	ز
Z z	ze (zalza (سُس))	ʦ / ʣ	(تْس)

متن نمونه

زبان مالتی به استفاده از هر دو گروه واژگان سامی و رومی (به ویژه ایتالیایی) گرایش دارد. در زیر دو نسخه ترجمه مالتی از پیمان ایجاد قانون اساسی برای اروپا (صفحه ۱۷) که یکی بیشتر دربرگیرنده واژگان سامی و دیگری وام‌واژگان رومی است، آمده‌است:

فارسی	مالتی (واژگان سامی)	مالتی (واژگان رومی)
این اتحادیه بر پایه ارزش‌های احترام به کرامت انسانی، آزادی، مردم‌سالاری، برابری، حاکمیت قانون و احترام به حقوق بشر، از جمله حقوق اشخاص متعلق به اقلیت‌ها، بنا شده‌است. این ارزش‌ها در کشورهای عضو در جامعه‌ای مشترک است که در آن چندگانه‌گرایی، عدم تبعیض، مدارا، برابری، همبستگی و برابری میان زن و مرد حاکم است.	L-Għaqda hija mibnija fuq is-siwi ta' għadir għall-ġieħ il-bniedem, ta' ħelsien, ta' għażil il-ġemgħa, ta' ndaqs bejn il-ġnus, tas-saltna tad-dritt* u tal-għadir għall-ħaqq tal-bniedem, wkoll il-ħaqq ta' wħud li huma f'minoranzi*. Dan is-siwi huwa mqassam bejn il-Pajjiżi* Msieħba, f'nies li tħaddan il-kotrija, li ma tgħejjibx, li ddann, li tgħaqqad u li tiżen indaqs in-nisa u l-irġiel.	L-Unjoni hija mibnija fuq il-valuri ta' rispett għad-dinjità tal-bniedem, ta' libertà, ta' demokrazija, ta' ugwaljanza, ta' l-istat tad-dritt u tar-rispett għad-drittijiet tal-bniedem, inklużi d-drittijiet ta' persuni li jagħmlu parti minn minoranzi. Dawn il-valuri huma komuni għall-Istati Membri f'soċjetà karatterizzata mill-pluraliżmu, in-non-diskriminazzjoni, it-tolleranza, il-ġustizzja, is-solidarjetà u l-ugwaljanza bejn in-nisa u l-irġiel.

منابع

1. مالتی at اتنولوگ (18th ed., 2015)
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Maltese". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
3. "Constitution of Malta". Retrieved 3 December 2017.
4. So who are the 'real' Maltese. Archived from the original on 2016-03-12. The kind of Arabic used in the Maltese language is most likely derived from the language spoken by those that repopulated the island from Sicily in the early second millennium; it is known as Siculo-Arab. The Maltese are mostly descendants of these people.
5. Borg and Azzopardi-Alexander, 1997 (1997). Maltese. روتلج. p. xiii. ISBN 978-0-415-02243-9. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although over the past 800 years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic
6. Brincat (2005): "Originally Maltese was an Arabic dialect but it was immediately exposed to Latinisation because the Normans conquered the islands in 1090, while Christianisation, which was complete by 1250, cut off the dialect from contact with Classical Arabic. Consequently Maltese developed on its own, slowly but steadily absorbing new words from Sicilian and Italian according to the needs of the developing community."
7. Hoberman, Robert D. (2007). "Chapter 13: Maltese Morphology". In Kaye, Alan S. (ed.). Morphologies of Asia and Africa. Vol. 1. Winona Lake, Indiana: Eisenbrown. p. 258. ISBN 978-1-57506-109-2. Archived from the original on 2017-09-30. Maltese is the chief exception: Classical or Standard Arabic is irrelevant in the Maltese linguistic community and there is no diglossia.
8. Hoberman, Robert D. (2007). "Chapter 13: Maltese Morphology". In Kaye, Alan S. (ed.). Morphologies of Asia and Africa. Winona Lake, Indiana: Eisenbrown. pp. 257–258. ISBN 978-1-57506-109-2. Archived from the original on 2017-09-30. yet it is in its morphology that Maltese also shows the most elaborate and deeply embedded influence from the Romance languages, Sicilian and Italian, with which it has long been in intimate contact….As a result Maltese is unique and different from Arabic and other Semitic languages.
9. Brincat (2005): "An analysis of the etymology of the 41,000 words in Aquilina's Maltese-English Dictionary shows that 32.41% are of Arabic origin, 52.46% are from Sicilian and Italian, and 6.12% are from English. Although nowadays we know that all languages are mixed to varying degrees, this is quite an unusual formula. However, the words derived from Arabic are more frequent because they denote the basic ideas and include the function words."
10. Brincat (2005).
11. "Languages across Europe - Maltese, Malti". BBC. Archived from the original on 13 September 2017. Retrieved 12 January 2017.
12. "Mutual Intelligibility of Spoken Maltese, Libyan Arabic and Tunisian Arabic Functionally Tested: A Pilot Study". p. 1. Retrieved 23 September 2017. To summarise our findings, we might observe that when it comes to the most basic everyday language, as reflected in our data sets, speakers of Maltese are able to understand less than a third of what is being said to them in either Tunisian or Benghazi Libyan Arabic.
13. "Mutual Intelligibility of Spoken Maltese, Libyan Arabic and Tunisian Arabic Functionally Tested: A Pilot Study". p. 1. Retrieved 23 September 2017. Speakers of Tunisian and Libyan Arabic are able to understand about 40% of what is said to them in Maltese.
14. "Mutual Intelligibility of Spoken Maltese, Libyan Arabic and Tunisian Arabic Functionally Tested: A Pilot Study". p. 1. Retrieved 23 September 2017. In comparison, speakers of Libyan Arabic and speakers of Tunisian Arabic understand about two-thirds of what is being said to them.
15. The Cantilena. 2013-10-19. Archived from the original on 2015-12-08.
16. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti. Archived from the original on 2014-01-06. Fundamentally, Maltese is a Semitic tongue, the same as Arabic, Aramaic, Hebrew, Phoenician, Carthaginian and Ethiopian. However, unlike other Semitic languages, Maltese is written in the Latin alphabet, but with the addition of special characters to accommodate certain Semitic sounds. Nowadays, however, there is much in the Maltese language today that is not Semitic, due to the immeasurable Romantic influence from our succession of (Southern) European rulers through the ages.
17. «مالتی» در اتنولوگ
18. Brincat (2005)
19. Felice, A. E. (5 August 2007). "Genetic origin of contemporary Maltese". Times of Malta. Archived from the original on 9 November 2019. Retrieved 9 November 2019.
20. Capelli, C.; et al. (Mar 2006). "Population structure in the Mediterranean basin: a Y chromosome perspective". Ann. Hum. Genet. 70 (2): 207–225. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00224.x
21. About Malta^{[پیوند مرده]}; GTS; retrieved on 2008-02-24
22. Auroux, Sylvain (2000). History of the language sciences: an international handbook on the evolution of the study of language from the beginnings to the present. Berlin: New York: Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-011103-3.
23. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti. Archived from the original on 2014-01-06. Fundamentally, Maltese is a Semitic tongue, the same as Arabic, Aramaic, Hebrew, Phoenician, Carthaginian and Ethiopian. However, unlike other Semitic languages, Maltese is written in the Latin alphabet, but with the addition of special characters to accommodate certain Semitic sounds. Nowadays, however, there is much in the Maltese language today that is not Semitic, due to the immeasurable Romantic influence from our succession of (Southern) European rulers through the ages.

• نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی؛ Maltese language؛ (نسخه ۱۴ مارس ۲۰۰۷)