واکه مرکب

واکه مرکب^[1] یا مصوت مرکب یا آواگروه به واکه‌ای گفته می‌شود که در هنگام ادای آن، حالت اندام گفتار دگرگون می‌شود و در پی آن، رنگ یعنی لرزش‌های فرعی آوا نیز مختلف می‌شود و صدا از یک واکه به سوی واکهٔ دیگر می‌لغزد، چنان‌که می‌توان آن را هم‌چون دو واکه شمرد که با هم آمیخته و در هجایی واحد گرد هم آمده باشند.

آواگروه بسیط نیست، اما یک واج شمرده می‌شود.

در الفبای آوانگاری بین‌المللی، آواگروه‌ها را با دو حرف آوانویسی می‌کنند. نمونه: واژهٔ sign انگلیسی به صورت: [saɪ̯n].

در زبان فارسی

به باور دسته‌ای از زبان‌شناسان، در زبان فارسی دو آواگروه وجود دارد؛ یکی «ـُو» در نمونه‌هایی مانند روشن، فردوسی، نوروز؛ و دیگری آواگروه «ـِی» در نمونه‌هایی مانند نی، دی، ری.

یکی از دگرگونی‌های مهم دستگاه آوایی زبان فارسی از دورهٔ باستان به دورهٔ میانه و نو، از میان رفتن دو آواگروه است. برای نمونه، واژهٔ «روز»، که در فارسی باستان رَئوچَه بوده، در فارسی میانه از حالت آواگروه درآمده و به شکل رُز (با ــُـ کشیده) تلفظ شده که آن نیز در فارسی امروزی به شکل «روز» درآمده‌است.

آواگروه‌های تاریخی در زبان فارسی

	فارسی باستان	اوستایی	فارسی میانه	فارسی نو
آواگروه	ai	ae	ē	ī
نمونه‌ها	-	naema	nēm	nīm (نیم)
آواگروه	au	ao	ō	ū
نمونه‌ها	raučah	raočaŋh	rōz	rūz (روز)

زبان انگلیسی

آواگروه‌های استاندارد انگلیسی

	بریتانیایی	استرالیایی	آمریکایی
			آمریکایی همگانی	کانادایی
low	[əʊ̯]	[əʉ̯]	[oʊ̯]
loud	[aʊ̯]	[æɔ̯]	[aʊ̯]	[aʊ̯]
lout				[əʊ̯]
lied	[aɪ̯]	[ɑe̯]	[aɪ̯]
light			[əɪ̯]
lane	[eɪ̯]	[æɪ̯]	[eɪ̯]
loin	[ɔɪ̯]	[oɪ̯]	[ɔɪ̯]
loon	[uː]	[ʉː]	[ʊu̯]
lean	[iː]	[ɪi̯]	[ɪi̯]
leer	[ɪə̯]	[ɪə̯]	[ɪɚ̯]
lair	[ɛə̯]	[eː]	[ɛɚ]
lure	[ʊə̯]	[ʊə̯]	[ʊɚ̯]

جستارهای وابسته

• دونگاره
• التقای واکه‌ها
• واکه ساده
• نیم‌واکه
• واکه سه‌گانه

منابع

• باقری، مهری، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر قطره، ۱۳۷۳، ص۱۲۵.

• Schane, Sanford (1995), "Diphthongization in Particle Phonology", in Goldsmith, John A. , The Handbook of Phonological Theory, Blackwell Handbooks in Linguistics, Blackwell, pp. 586–608

1. «واکهٔ مرکب، واکهٔ دوگانه، مصوت مرکب، مصوت دوگانه» [زبان‌شناسی] هم‌ارزِ «diphthong»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۳۴-۷ (ذیل سرواژهٔ واکهٔ مرکب)