عصر برنز در ایران
From Wikipedia, the free encyclopedia
در ادبیات باستانشناختی ایران عبارت عصر برنز به دورهای گفته میشود که با برآمدن شهرهای بازرگانی در حدود ۳٬۴۰۰–۳٬۳۰۰ سال پیش از میلاد با حکومت انشان ها آغاز شد و تا ابتدای عصر آهن در ۱٬۴۰۰–۱٬۳۰۰ سال پیش از میلاد ادامه یافت و دوران گذار از فرهنگهای عصر حجر (یا به عبارت دقیقتر دوران مسسنگی) به تمدنهای عصر آهن بود.[1] مناطق پیرامون دشتهای فلات ایران از میانهٔ هزارهٔ چهارم پیش از میلاد تا اوایل هزارهٔ سوم پیش از میلاد شاهد پیدایش مراکزی شهری بود که نتیجهٔ توسعهٔ بازرگانی و روابط تجاری بهویژه در زمینهٔ فلزها بودند. این فرایند غالباً شاخهای از پیدایش تمدن در دوران اوروک میانرودان دانسته میشود.[2]
عصر برنز در ایران | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
گسترهٔ تاریخی | |||||||
عصر برنز آغازین گسترش اوروکی، ظهور نیاشهرنشینی | حدود ۳٬۳۰۰ پ.م. تا ۲٬۱۰۰ پ.م. | ||||||
عصر برنز میانی ظهور شبکهٔ تجارتی بین تمدنها، انقلاب شهرنشینی | حدود ۲٬۱۰۰ پ.م. تا ۱٬۶۰۰ پ.م. | ||||||
عصر برنز متأخر فروپاشی تمدنهای عصر برنز | حدود ۱٬۶۰۰ پ.م. تا ۱٬۲۰۰ پ.م. | ||||||
گسترهٔ جغرافیایی | |||||||
حوزهٔ فرهنگ آغازایلامی |
| ||||||
حوزهٔ فرهنگ یانیق | هفتوان تپه، تپه دینخواه، گودینتپه ۴ | ||||||
تمدن ایلام در عصر برنز | شوش ایلامی، هفتتپه، گودینتپه ۳ |
آغاز عصر برنز با تحولات عظیم در ساختار جوامع ایران همزمان بود.[3] در این دوره جمعیت فلات ایران بهشدت افزایش یافت.[4] در مطالعهٔ معماری و سکونتگاههای ایران در اوایل قرن برنز، دو حوزهٔ فرهنگی شاخص در ایران پدیدار میشود:[5]
- حوزهٔ فرهنگ آغازایلامی (یا نیاایلامی):[persian-alpha 1] در جنوب ایران از شوش در غرب تا شهر سوخته در شرق، و در شمال تا زاگرس مرکزی (تپه سیلک) و فلات مرکزی ایران (تپه حصار)
- حوزهٔ فرهنگی یانیق (یا فرهنگ کورا-ارس ۱): مستقر در شمال غرب ایران، و امتداد یافته در جنوب تا زاگرس مرکزی (گودینتپه ۴) و دشت قزوین در فلات مرکزی ایران
در اواسط عصر برنز، فلات ایران صحنهٔ شکوفایی گسترده ولی کوتاهمدت شهرنشینی بود.[6] مراکز شهریای چون شهر سوخته، تپه حصار، تپه یحیی، شهداد، و جیرفت بخشی از شبکهٔ بازرگانیای بودند که آسیای مرکزی را به سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان، ایلام، و میانرودان وصل میکرد.[7] مهمترین کالاهای تجارتی در این شبکه مس (از مرکز و جنوبشرقی ایران و عمان) و لاجورد (از بدخشان در افغانستان و کویته در پاکستان) بود که بخش عمدهٔ آن به سرزمینهای غربی (بهویژه میانرودان) صادر میشد و در تزئینات ابنیهٔ اداری و آیینی طبقهٔ حاکم به کار میرفت.[8]